Ferðaþjónustan: vaskurinn og kranavatnið

Umræðan um ferðaþjónustuna er afskaplega skemmtileg. Nú síðast horfði ég á þáttinn Silfrið með Agli Helgasyni, sem var einmitt tileinkaður þessum málaflokki, og ég get svo svarið það, að afþreyingargildið var með þeim hæsta sem ég hef upplifað.

Sú umræða hefur verið nokkurs konar hugmyndasamkeppni, undir yfirskriftinni: „Hvernig getum við grætt meira á ferðamönnum?“ Og allir landsmenn fengu að taka þátt í henni. Það var ánæjulegt að verða vitni að því, hve ríkulegt hugmyndaflugið reyndist vera í þessari keppni. Hækkun gistináttargjalds, komugjald, náttúrupassi, aðgangseyrir, vegatollar, og fleira skemmtilegt og spennandi. Flugeldasýning…

Svo virðist sem sigurvegarinn í þessari keppni verði enginn annar en sjálfur hæstvirtur fjármálaráðherra, sem ætlar að hrinda í framkvæmd tvöföldun virðisaukaskatts á gistiþjónustu úr 11% í 22,5%. Kannski ekki sérlega frumlegt, en afar áhrifaríkt.

Benedikt Jóhannesson mætti hjá Agli til að útskýra þessa aðgerð. Svo mættu aðrir viðmælendur sem flestir voru sammála Benedikti, nema hvað varðaði tímasetningu.

Umræðurnar voru afar líflegar og skemmtilegar. En þar sem skilningur minn á íslenskri menningu og umræðuhefð er enn í mótun, verð ég að viðurkenna, að það er ýmislegt sem ég botnaði ekkert í. Þú, lesandi góði, getur kannski hjálpað mér?

Benedikt taldi lægra skattþrepið vera „ívilnun“ á ferðaþjónustu og að það væri æskilegt að „draga úr ívilnunum“. Hagfræðingur að nafni Ólafur Ísleifsson tók undir þessu: „Það er eðlilegt að það setji allir við sama borð“. Ólína Þorvarðardóttir sagðist ekki vera „hlynnt því að það sé verið að mismuna atvinnugreinum varðandi skattlagningu“, og Þóra Kristín fjölmiðlakona tók í sama streng: „Það er ekkert óeðlilegt að stærsta atvinnugreinin greiði sitt til samfélagsins“. Síðasti viðmælandinn, Sigmundur Ernir, lét ekki sitt eftir liggja: „Þessi grein á að sitja við sama borð og aðrar atvinnugreinar“.

Það var ánægjulegt að sjá, hvað þessir viðmælendur höfðu sterka réttlætiskennd. Auðvitað á ferðaþjónustan að borga sína skatta eins og allir aðrir! Skárra væri það nú! En samt skildi ég ekkert í þessu. Ég sem hafði alltaf lifað í þeirri trú, að virðisaukaskattur leggðist á neytandanum, en ekki á fyrirtækið sem selur þjónustuna. Hvernig gat skattur sem ferðamaðurinn borgar verið „ívilnun“ á ferðaþjónustunni? Aldrei hafði ég heyrt að lægri skattur á matvæli, svokallaður „matarskattur“, væri „ívilnun“ á landbúnaðinum, sjávarútveginum eða matvöruverslunum. En kannski er það bara ég.

Benedikt virtist reyndar skilja hlutina á sama hátt og ég, enda sagði hann orðrétt í sama þætti: „Virðisaukaskattur er neysluskattur. Hann leggst á þann sem notar þjónustuna.“ Fyrir utanaðkomandi aðila gæti þetta hljómað eins og Benedikt sé ósammála sjálfum sér, en hvað veit ég, sinn er siður í hverju landi.

Svo er það þetta með að „allir sitji við sama borð“. Hvað nákvæmlega þýðir þetta orðtak? Þýðir það að Frakkinn sem ferðast til Íslands eigi að borga 22,5% virðisaukaskatt af gistingunni, á meðan Íslendingurinn sem ferðast til Frakklands borgar aðeins 10%, fyrir utan hagstæðara verðlag? Nákvæmlega hversu skakkt má þetta „sama borð“ vera sem allir eiga að „sitja við“?

Eða ætli þetta sé hluti af þjóðlegu átaki sem miðar að því að slá enn eitt heimsmetið: „Ísland, dýrasti áfangastaður í heimi 2018!“ Mér finnst þau reyndar mismunandi eftirsóknarverð, heimsmetin, en kannski er það bara ég.

„Ferðamenn hafa verið að borga að meðaltali lægri neysluskatt heldur en Íslendingar. Það er mjög óeðlilegt að við séum að mismuna nánast eftir þjóðerni.“ Þetta segir Benedikt í þessum sama þætti, enda greinilega í stuði.

Ég fékk sjokk. Það er óhugnanlegt að hugsa til þess, að ferðamennirnir séu að snuða okkur. Hugsið ykkur! Við erum nánast að brjóta á eigin mannréttindum! Við erum að mismuna okkur sjálfum! Fórnarlömb eigin góðmennsku! Þessu þarf auðvitað að snúa við.

Benedikt gleymdi kannski að nefna, að við borgum líka lægri skatta þegar við ferðumst til annara landa, en það er vissulega óþarfi að flækja umræðuna um of með svona smáatriðum. Einhverjir hefðu líka sagt að það væri bara sanngjarnt, þar sem ferðamenn nota ekki nema lítinn hluta af þjónustunni sem ríkið þarf að fjármagna með skattfé. Að þeir fara ekki í skóla, að þeir þiggja ekki félagslega aðstoð, að þeir fara ekki til læknis nema í neyðartilfellum. Að þeir þurfa ekki einu sinni að fá skuldaleiðréttingar. En það er bara allt önnur umræða.

„Þetta reynir mjög mikið á innviði“ segir fjármálaráðherran. Ferðamenn nota vissulega hluta af innviðunum okkar: vegakerfið aðallega, og í neyðartilfellum þurfa þeir á aðstoð Lögreglunnar og heilbrigðiskerfisins að halda. Hvað ætli þetta kosti okkur?

Lítum á nokkrar tölur. Ferðamenn borga virðisaukaskatt af flestri vöru og þjónustu, svo sem gistingu og bílaleigu. Þeir greiða auk þess gistináttargjald, áfengisgjald og bifreiðagjald (í gegnum bílaleigur eða rútufyrirtæki). Tekjur ríkisins af þessum sköttum námu í fyrra um 70 milljarðar, og á næstu árum eru þær áætlaðar um 100 milljarðar á ári.

100 milljarðar.

Svona háar tölur segja manni reyndar ekkert, svona einar og sér. Best að setja þær í samhengi. Hvað ætli séu útgjöld ríkisins vegna þeirra innviða sem ferðamenn nota að einhverju leyti?

Rekstur Landsspítalans: 60 milljarðar á ári
Útgjöld til löggæslu: 17 milljarðar á ári (hagstofa.is)
Útgjöld vegna viðhalds vegakerfisins: 6 milljarðar á ári

Þetta þrennt gerir samtals 83 milljarðar. Ferðamenn borga, aftur, 100 milljarðar.

Þetta þýðir að skattgreiðslur ferðamanna myndu duga til að reka heilan Landsspítala, auk Lögreglu, og með afganginn væri hægt að tvöfalda útgjöld til viðhalds vegakerfisins og fjölga klósettaðstöðum og göngustígum fyrir 11 milljarðar.

Einhverjir hefðu kannski sagt að ferðamenn væru nú þegar að borga meira en nóg í skatta, miðað við kostnaðinn sem af þeim skapast. Einhverjir gætu jafnvel dirfst til að tala um græðgi og okur, en það væri víst ekkert annað en ósvífni, enda lýtur íslensk viðskiptafræði allt öðrum lögmálum en þekkist víða annars staðar. Hin íslenska sérstaða, þið vitið.

„Ferðaþjónustan er farin að ryðja öðrum greinum út,“ segir Benedikt annars staðar. Þetta er afar áhugavert rannsóknarefni. Hvernig nákvæmlega gengur þetta fyrir sig? Fækkar fiskinum í sjónum eftir því sem ferðamönnum fjölgar? Eða minnkar álframleiðslan? Kemur ferðaþjónustan sér illa fyrir byggingariðnaðinn, sem lá meðvitundarlaus, eins og við munum, eftir rothögg efnahagshrunsins? Eða er það verslunin, sem tapar á viðskiptum við ferðamenn? Einhverjir í smámunasemi sínu gætu bent á að ólíkar atvinnugreinar styrki hvor aðra og að sundrungartal Benedikts sé óþarft hræðsluáróður til að réttlæta óþarfa skattahækkun. Það væri þó afar langsótt.

„Það er hluti af stefnu stjórnvalda að reyna að stemma stigu við styrkingu gengisins. Það fer illa með allar samkeppnisgreinarnar,“ segir Benedikt enn fremur.

Ó! Hugmyndin er sem sagt að nota skattkerfið til að hafa áhrif á gengi krónunnar? Hækka og lækka skatta eftir því sem krónan styrkist eða veikist? Þetta er vissulega byltingakennd aðferð í stjórn peningamála. En svona er þetta. Það sem sums staðar flokkast sem vúdú-hagfræði er annars staðar álitið nákvæm vísindi. Fyrir utan það, hefur okkur alltaf tekist svo vel að hafa stjórn á gengi krónunnar að það er alveg óþarfi að hafa áhyggjur af tilraunastarfsemi Benedikts.

Einhverjir gætu bent á, að betri lausn til að losna við gengissveiflur væri að taka upp almennilegan gjaldmiðil, en það eru vissulega bara leiðindapúkar sem tala þannig.

„Manni finnst vera gestur í eigin landi.“ Þetta er reyndar ekki haft eftir Benedikt, heldur er það Ólína Þorvarðardóttir sem á þessa athugasemd.

Þetta skil ég reyndar mjög vel, enda hef ég heyrt þetta oft í mínu heimalandi. Nema að það eru yfirleitt stuðningsmenn Marine Le Pen sem tjá sig með þessum hætti, og þá er umræðuefnið innflytjendamál. Annar uppáhaldsfrasi þeirra er: „Geta þeir ekki bara verið heima hjá sér?“ Kannski er Ólína í vitlausum flokki.

Vissulega hefur ferðamönnum fjölgað mikið undanfarin ár. Þeir eru nú um það bil 2 milljónir á ári. Í Kanarí-eyjum eru þeir hins vegar 14 milljónir, en þeim fjölmörgum Íslendingum sem ferðast til Kanarí-eyja finnst ekkert athugavert við það, og þó er flatarmál Kanarí-eyja aðeins 7% af flatarmáli Íslands. En hvað veit ég, kannski eru Íslendingar skemmtilegri túristar en aðrir, og svo léttir á sér að þeir valda ekki neinu „álagi“ á náttúru og innviði þeirra landa sem þeir ferðast til.

En það var Þóra Kristín fjölmiðlakona sem átti bestu línuna í þessum þætti:

„Loksins loksins á að gera eitthvað!“

Það er nefnilega það. Það er svo mikilvægt að gera „eitthvað“. Þá geta kjósendur ekki kvartað undan aðgerðarleysi. Hvort þetta „eitthvað“ leysi einhver raunveruleg vandamál eða bara ímynduð, er spurning sem almennt er best að spyrja sig ekki. Ekki spyrja hvort þetta „eitthvað“ muni hjálpa til við að dreifa ferðamönnum betur yfir landið og yfir árið. Ekki spyrja hvort þetta „eitthvað“ muni hjálpa til við að gera ferðaþjónustuna sjálfbærari. Og ekki spyrja af hverju skattpeningar ferðamanna fara í eitthvað allt annað en að styrkja innviðina.

Hneykslumst frekar að Hóteli Adam, sem varaði við kranavatninu en seldi svo sama vatn á flöskum. Og ef einhver dirfist halda því fram að Benedikt sé að nota vaskinn í sama tilgangi og Hótel Adam notaði kranavatnið, þá skal ég bara gefa honum einn á hann!