Af því bara!

Umræða um innflytjendamál hefur verið nokkuð áberandi að undanförnu. Sjónarmið sem heyrast gjarnan í þeirri umræðu eru á þessa leið:

„Við verðum fyrst og fremst að hugsa um okkar eigið fólk. Íslendingar í fyrsta sæti“.

Ég ætla ekki að gera grín að þessum sjónarmiðum. Þau eru að sumu leyti góð og gild. Sem manneskjur viljum við gjarnan hygla þeim sem standa okkur næst. Við eigum fjölskyldu og viljum gjarnan setja hana í fyrsta sæti. Við elskum okkar eigin börn meira en börn annara, eðlilega. Og sem þjóð erum við einhvers konar stór fjölskylda, og eðlilegt að við setjum eigin hagsmuni, þjóðarhagsmuni, í forgang.

En nú er aðeins hálf sagan sögð…

Það er í lagi að setja fjölskylduna í fyrsta sæti, en það ekki sama hvernig við gerum það.

Sonur minn er að keppa á fótboltamót. Hvernig get ég stutt hann? Með því að bregða fæti fyrir andstæðingana? Púa þá niður og hreyta ónotum í þá? Væri það ásættanleg aðferð við að „setja fjölskylduna í fyrsta sæti“?

Að sjálfsögðu ekki. Við setjum okkur takmörk. Það er ákveðin lína sem við stígum einfaldlega ekki yfir, af tillitsemi og virðingu við aðra. Til þess höfum við bæði skráðar og óskráðar reglur. „Fair play“ eins og við köllum það gjarnan í íþróttum.

Enda eru íþróttir miklu meira en bara líkamleg hreyfing til að halda okkur í „góðu formi“. Þær eru æfing í þessari félagslegu færni: að halda jafnvægið milli sjálfselskunnar annars vegar, og virðingu fyrir öðrum hins vegar. Það er eðlilegt að vilja vinna, en það réttlætir ekki hvaða frekju og dónaskap sem er.

Og nú aftur að útlendingalögum: það er eðlilegt að vilja hygla samborgurum, en ekki með því að traðka á sjálfsvirðingu annara. En hvar drögum við línuna? Hver semur leikreglurnar?

Þar stendur hnífurinn í kúnni.

Eins og heimurinn er skipulagður í dag eru það þjóðríki heims sem fá að ráða sjálf hverjar leikreglurnar eru. Það er eins og ef annað liðið í fótboltaleiknum fengi að semja leikreglurnar. Hvað mundi þá gerast? Auðvitað mundi það lið finna upp á einhverjum reglum sem væru því hagstæð, á kostnað andstæðingsins. Og það er líka það sem við á Vesturlöndum höfum verið að gera: við semjum útlendingalög eftir því hvað okkur hentar, en ekki eftir því hvað er sanngjarnt. Ef okkur vantar ódýrt vinnuafl og vinnusamar hendur, þá opnum við aðeins hliðið og hleypum nokkrum hræðum inn, og skellum svo aftur í lás. Og ef einhver spyr af hverju, þá erum við með tilbúið svar:

„Af því bara. Svona eru leikreglurnar. Það verður að fara eftir þeim.“

Þannig höfum við verið að búa til aðskilnaðarstefnu á heimsvísu, til að verja okkur frá hinum auralausu í fátækari hverfum heimsins. Þegar við horfum til baka á söguna hneyklumst við gjarnan á lénskerfi miðaldar, þar sem lífsafkoma og félagsleg staða mannsins réðist af því hvort hann var fæddur aðall eða almúgur. Af því bara. Svona voru reglurnar.

En höfum við efni á því að hneykslast? Lífsafkoma mannsins í dag ræðst að miklu leyti að því með hvaða vegabréf hann fæddist. Vel stæðir borgarar Vesturlanda, þeir sem fæðast með „rétt“ vegabréf, mega setjast að hvar sem þeim sýnist. Hinir mega éta það sem úti frýs.

Ekki misskilja, ég er ekki að mæla með að við leggjum niður landamæri (ég læt No Borders um það). Það geta nefnilega verið ýmsar góðar aðstæður til að takmarka ferðafrelsi fólks: við hikum til dæmis ekki við að takmarka frelsi þeirra sem fremja alvarleg lögbrot, öryggisins vegna. Við setjum líka takmörk á aksturshraða, sömuleiðis af öryggisástæðum.

En munurinn er þessi: við sendum ekki fólk í fangelsi „af því bara“. Ríkið verður að geta sýnt fram á það, í gegnum strangt ferli (dómskerfið) að það hefur góðar ástæður til þess. Ef við ætlum að svipta aðra því frelsi sem við viljum sjálf njóta, þá þurfa að liggja fyrir mjög góðar ástæður. „Af því bara“ er einfaldlega ekki nógu gott svar.

Og það er einmitt gallinn við núverandi stefnu í innflytjendamálum. Hún er „af því bara“-stefna. Það er ekki gert ráð fyrir því að fólk utan EES geti sest hér að og byrjað nýtt líf, nema annað hvort að það eigi mjög djúpan vasa, eða að það sé að flýja stríð eða ofsóknir. Og jafnvel þá eru notuð ýmis brögð til að skorast undan ábyrgðinni (Dyflinnarreglugerðin er þar í miklu uppáhaldi).

Þessari stefnu þarf að breyta. Við eigum að standa við eigin gildi. Einhverjir munu halda því fram að innflytjendur séu of mikill kostnaður fyrir samfélagið, að við höfum „ekki efni“ á þeim. Vitleysa. Við þurfum bæði á vinnuafli og skattgreiðslum þeirra að halda. En jafnvel þótt svo væri ekki: getur „kostnaður“ réttlætt hvaða ruddaskap sem er? Með sömu rökum mætti alveg eins banna fólki að eignast börn: „Það kostar svo mikið að ala upp börn! Hér er húsnæðisskortur! Börn setja svo mikið álag á velferðarkerfið!“ Eða ættum við kannski frekar að banna gamla fólkið?

Þetta nær engri átt. Ef það er engin góð ástæða til að banna fólki að setjast hér að, þá er best að sleppa því að leita að lélegum afsökunum og leyfa fólkinu bara að vera. Ef fjöldinn rýkur upp úr öllu valdi er einfaldasta lausnin að setja kvóta til að dreifa fjöldanum yfir lengri tíma. En hættum að útliloka saklausar manneskjur af engum ástæðum, „af því bara“, með „tölvan-segir-nei“ aðferðinni. „Ég á ´etta ég má ´etta“. Innflytjendamál snúast heldur ekki um einhverjar ölmusur, um að „hjálpa þeim sem minna mega sín“ eins og það er stundum orðað í yfirlætislegum tóni. Þau snúast um að virða mannlega reisn.

Það er fátt eins niðurlægjandi og þetta „af því bara“-svar sem viðkomandi fær sent í stöðluðu bréfi frá Útlendingastofnun. Það gefur í skyn að líf manns sé ekki einu sinni þess virði að gefa einhverja ástæðu fyrir synjuninni. Það ber ekki vott um neina virðingu eða tillitsemi, og það er andstætt öllum gildum okkar um sanngirni og frelsi. Aumur heigulsháttur og fullkominn dónaskapur, sem er okkur engan veginn sæmandi.