Þrjú atvik í lífi forseta

Karl Th. Birgisson skrifar

Kjör Vigdísar Finnbogadóttur árið 1980 var sögulegt og nauðsynlegt. Vonandi dylst fáum hversu merkilegt fordæmi og fyrirmynd hún hefur verið æ síðan.

Það gleymist hins vegar að hún fékk aðeins tæp 34 prósent atkvæða. Það var því ekki eins og „þjóðin“ hefði kosið hana í skyndilegri uppljómun, eins og ég heyri aðeins of marga túlka söguna núna.

Rúmlega 66 prósent kjósenda greiddu öðrum atkvæði sitt. Það munaði aðeins 1,5 prósentustigum á Vigdísi og Guðlaugi Þorvaldssyni.

En með framgöngu sinni varð Vigdís auðvitað strax forseti okkar allra og er enn.

En hvað svo? Af hverju markaðist forsetatíð hennar?

Jú, umhverfið, náttúran og tungumálið voru mikil hugðarefni hennar og vitaskuld ákaflega mikilvæg. Þessar eilífu trjágróðursetningar gátu að vísu orðið svolítið þreytandi, en einhver varð að standa í þessu.

Hvað fleira? Ég hef ekki lagzt í sérstaka upprifjun í tilefni af stórafmæli Vigdísar, en þrennt stendur upp úr án umhugsunar.

Hún tók sér svolítinn umhugsunarfrest áður en hún skrifaði undir lög sem þáverandi ríkisstjórn setti til að stöðva verkfall flugfreyja. Á sjálfan kvennafrídaginn. En svo skrifaði hún undir. Eðlilega.

Fantaskapur sem meinar launafólki að nýta lögbundin réttindi sín er alltaf og í eðli sínu ömurlegur, en það nægir ekki til þess að vísa slíkri löggjöf í þjóðaratkvæðagreiðslu. Umhugsunarfrestur Vigdísar var táknrænn og fínn sem slíkur.

Og var málskotsréttur forsetans ekki „dauður bókstafur“ hvort eð var? Það hafði Ólafur Ragnar sagt í frægri fræðibók.

Vigdís stóðst líka umtalsverðan þrýsting um að vísa EES-samningnum til þjóðarinnar. Það skorti hreint ekki undirskriftir eða heitstrengingar alls kyns áhrifafólks, sem sumt var persónulegir vinir hennar. Síðar sagðist Vigdís hafa verið nærri því að segja af sér embætti á þessum tímapunkti.

En hún stóðst prófið. Það hefði Ólafur Ragnar sennilega ekki gert og mikilvægasti alþjóðasamningur Íslands hefði næstum örugglega verið felldur í þjóðaratkvæðagreiðslu. Takk, Vigdís.

Þriðja minningin er ekki eins falleg. Í kringum opinbera heimsókn til Kína var Vigdís spurð um meðferð þarlendra stjórnvalda á eigin þjóð og jafnvel öðrum þjóðum, svo sem Tíbetum.

Í svari þáverandi forseta Íslands kom fram að við mættum ekki gleyma því, að mannréttindi væru afstæð. Þá hætti ég fyrir mína parta að hlusta á orð af því sem Vigdís Finnbogadóttir sagði. Slíkt missir fólk ekki út úr sér fyrir slysni eða klaufaskap.

En það er líka eina slæma minningin og ég læt hana slæda út af öllu hinu, ekki sízt innblæstrinum og hvatningunni sem hún varð þeim konum sem komu á eftir – um að þora, vilja og geta.

Takk fyrir það, Vigdís.