Þarf analýtískan lögfræðing eftir hádegi eða dularfulla sígarettureykjandi konu til að skilja Ragnar Helga Ólafsson?

Ritdómur – Þóra Hallgrímsdóttir

Til hughreystingar þeim sem finna sig ekki í samtíma sínum / lög og textar.

Ragnar Helgi Ólafsson

(Bjartur, 2015)

Ef ævin er dagur, frá morgni til kvölds, þá er ég líklega komin fram yfir hádegi. Síðdegis lífsins kallar fram ýmsar hugsanir um heildarsamhengi hlutanna og hvar persónur og leikendur eru staddir hverju sinni í leikriti þessa sama dags.

Ég gladdist þegar ég sá að mögulega væri ég ekki ein í heiminum að velta fyrir mér ýmsum tilvistarspurningum þegar ég sá bókina: Til hughreystingar þeim sem finna sig ekki í samtíma sínum. Titill bókarinnar vísar reyndar til samtíma en ekki tilvistar, en í ljósi þess að samtíminn er hluti tilvistarinnar þá hugsaði ég að þessi bók fæli í sér svör. Einhver svör.

Þetta textarúnk mitt hér á undan, í stað beinnar umfjöllunar um efni bókarinnar strax, þarf að skýra. Til að stytta þá skýringu ætla ég strax að vísa til þess sem Stefán Bogi kollegi minn skrifaði, um það sem ég kýs að kalla sjálfhverfingarheilkenni óbókmenntafræðilærðra bókarýna, í þetta ágæta vefrit fyrir ekki svo löngu. Hann stal nefnilega af mér glæpnum. Þeim glæp sem felst í því að ætla að skrifa eða tala um annað en sig sjálfan en enda með að skrifa eingöngu um sig. Ég er sek. Bullandi sek.

Áður en ég sleppi sjálfhverfutökunum þá verð ég að segja að tilhugsunin um að skrifa um þessa bók Ragnars Helga Ólafssonar reyndist mér erfið. Þetta er nefnilega ljóðabók. Það að ná að meitla hugsanir sínar niður í fá orð er eiginleiki sem ég í senn hræðist og dái. Ég veit að það hljómar undarlega en þannig er það. Ljóðið hræðir mig.

Ég reyndi að hugga mig við það að undirtitill bókarinnar er lög og textar. Ég hugsaði strax, þarna er ástæðan, það þarf að nýta lögfræðina sem ég lærði til kandidatsprófs þarna um hádegisbil ævinnar. Ég þekki lögskýringar, ég þekki aðferðafræði lögfræðinnar. Þetta verður allt í lagi.

Tilhugsunin um að lesa ljóðabók var mér hins vegar erfiðari en lesturinn sjálfur. Höfundurinn hjálpaði þó til strax á kápublaði bókarinnar með tilvitnun í Ryokan Taigu (1758-1831) þar sem hann segir við lesandann að um leið og hann hafi skilið að ljóð hans séu engin ljóð þá geti hann sest niður og rætt um ljóðlist. Þessi tilvitnun er í einfaldleika sínum leiðin að farsælum ljóðalestri. Ekki skilgreina of mikið. Takk.

Með þessar leiðbeiningar í farteskinu fann ég strax að við fyrstu sýn er bókin falleg. Já, ég staðhæfi, hún er bæði falleg á sér og í sér. Þegar ég handfjatla bókina, finn ég fyrir sléttum lögum hennar, hrjúfum kili og sé mjólkurhvítan grunninn. Myndlistarmaðurinn mætir mér strax. Þegar ég opna bókina sé ég myndir og þegar ég les lögin finn ég fyrir skáldamálinu sem Ragnari Helga lætur vel. Skáldið mætir strax í kjölfarið. Ég leyfi mér að vitna til Skáldamáls (bls. 13):

„Mig langar til að tala við þig á skáldamáli

Án þess að rjúfa þögnina.

Þetta er ekki jafn erfitt og það kann að hljóma:

Bara eins og

að draga kristalsglas

í lopabandi

eftir

stórgrýttri fjöru.“

Ég var lengi að velta fyrir mér hvers vegna ég var alveg sannfærð um að lopabandið væri rautt. Kannski var það ekki skrifað rautt. Það er hins vegar rautt. Þessi ljóðabók er nefnilega ekki frekar ljóðabók en hún er myndlistarsýning. Ekki frekar myndlistarsýning en ópera, þó ekki rokkópera. Eða hvað? Ég veit eiginlega ekki hvað hún er. Það skiptir hins vegar ekki máli í sjálfu sér því hún er svo margt. Það er það sem er líka fallegt við bók Ragnars Helga. Hún kallar fram svo margt. Textinn er í flestum tilvikum knappur, eins og vænta má almennt af ljóðum (sem þurfa samt ekki endilega að vera ljóð), en bókin gæti verið mörg bindi miðað við þær fjölmörgu myndir og hughrif sem hún kallar fram.

Hjá mér skilur bókin eftir sig fimm staðhæfingar og fjölmarga staði sem ég gæti vitnað til. Þær staðhæfingar og þeir staðir sem vitnað er til eru þó hér tilviljanakenndir og ólínulegir. Eins og bókin sjálf.

1. Bókin er falleg. Ég sagði það áðan. Hún er bæði falleg í áferð sinni og margbreytileika. Hún talar fallega til barnsins í Vögguvísu I (bls. 9) og hún talar fallega til heimsins sem barnið glæðir með tilvist sinni. Hún talar fallega til þess sem hann ætlar að hitta í öðru tímarúmi (bls. 48) og hún gerir myrkraverk falleg í birtingarmynd sinni sem baugar undir augum (bls. 34).
2. Bókin er óskiljanleg. Nokkurn veginn eins og samtíminn er, á köflum óskiljanlegur. Ég sagði á köflum því það er ekki alltaf. En bíddu, er hann ekki hughreysta þá sem finna sig ekki í samtíma sínum? Ég skil ekkert. Ekkert í þeim skilningi að bókin veitir ekki skýr svör við öllu. Hvernig er spegilmynd kamelljóns? Hvers vegna er svona mikil mjólk út um allt og hvers vegna er hún svona mjúk? Hvað andskotans merking er í þessum kufli? Þetta eru allt dæmi um spurningar sem vöknuðu og ég hef ekki enn fundið svör við. Fyrir manneskju sem hefur kraftlesið línulegar sögur í gegnum tíðina er krefjandi að þurfa að hlusta á æpandi þögn ljóðsins.

Það er samt líka gaman.

3. Bókin er einlæg. Sá tónn sem mér finnst Ragnar Helgi setja með lögum sínum og textum er einlægur. Hann er bæði einlægur í eigintíðni sinni (bls. 57) og því að bera niður á hverjum stað fyrir sig án þess að gefa skýringar á uppröðun eða línulegri röð ljóðanna. Orðin ganga nefnilega villt eftir að hafa brotist út úr dýragarðinum og hann segir fyrirgefðu (bls. 32).
4. Bókin er fyndin. Hún er nefnilega mokfyndin. Ég fann það allt frá því að skella upp úr eftir að hafa lesið titilljóðið (bls. 8) í fimmta skiptið í að hlæja upphátt yfir fingrum Venusar (bls. 56). Ég kímdi líka yfir því hvernig var hægt að fjalla á yfirvegaðan hátt um sæljón og tilfinningalega nánd í sömu frásögn (bls. 53). Þegar ég var búin að gera það þá skellti ég líka upp úr yfir höfnun líkingamálsins (bls. 33) og hringingu hversdagsleikans (bls. 52) sem og meistaraprófi mannfólksins í gleymskunni (bls. 51).

Síðast en ekki síst.

5. Bókin er ástríðufull. Þá meina ég að það er hægt að finna fyrir skáldskaparástríðu höfundar í sínu margbreytilega formi. Orðin, myndirnar og skilaboðin eru eitthvað sem höfundi liggur á hjarta að koma á framfæri. Það hrífur.

Ástríða er orð sem hægt er nota með öðrum hætti. Hefðbundnari hætti. Ég get ekki litið framhjá því að ég stóð mig líka að því að grípa andann á lofti yfir þungu vatni (bls. 45-46), fann hjartað slá í húðinni þegar ég las nokkur orð um klæðaburð (bls. 14) og ég mun reyna að halda áfram að sofa með opin augun.

Ég sagði áðan að hið knappa form ljóðsins hefði hrætt mig í gegnum tíðina. Kannski vegna þess að mig hefur alltaf langað til að vera ljóðelskandi, sígarettureykjandi dularfull kona sem talar gáfulega. Kona sem finnur sig ekki í samtíma sínum heldur lifir hliðarlífi þar sem allt getur gerst en þar sem hún skilur jafnframt allt.

Eftir að hafa lesið lög og texta Ragnars Helga Ólafssonar í nýútgefinni bók hans finn ég hughreystingu í því að hafa átt áður óþekkt samtal við þögnina. Það hefur fært mig nær því að vera ljóðelskandi þó ég hafi ekki enn getað reykt sígarettur. Það hefur fengið mig áfram til að heillast af því sem er dularfullt og sannað fyrir mér það sem ég taldi mig vita fyrir að gáfur snúast meira um efni en form. Þessu með hliðarlífið, þar sem ég skil allt, er ég hins vegar enn að vinna í. Það verður kvöldvinnan.

Þóra Hallgrímsdóttir