Sjúklingar fylla tugthúsin en launaþjófar fá nýja kennitölu

Skýrsla ASÍ um launaþjófnað hefur vakið dálitla athygli og umtal í dag en verður trúlega gleymd strax í fyrramálið. Vonandi taka vinstri sinnaðir stjórnmálamenn rösklega við sér í samræmi við alvarleikann. En fórnarlömb launaþjófnaðar eru almennt ekki líklegir kjósendur og mörg hafa ekki kosningarétt. Þetta er sem sé aðallega yngsta fólkið á vinnumarkaði og svo útlendingar.

Samkvæmt skýrslunni gerðu fjögur aðildarfélög ASÍ samtals 450 milljóna króna launakröfur fyrir hönd félagsmanna sinna á síðasta ári. Þetta er þó auðsjáanlega ekki nema örlítið brot af heildarlaunaþjófnaði fyrirtækja á árinu 2018. Það eru nefnilega ekki margir sem leita til stéttarfélagsins síns. Langflestir láta það ógert og yngstu 5-10 árgangarnir á vinnumarkaði hafa afar takmarkaða vitneskju um kjarasamninga og réttindi.

Það vill svo til mér er þetta lítils háttar kunnugt. Yngsti sonur minn fór að vinna fyrir sér fyrir einum sex eða sjö árum og hefur síðan sinnt ýmsum störfum í veitinga- og ferðaþjónustu. Ég hef annað veifið fengið að skoða launaseðlana hans og í fljótu bragði minnist ég þess ekki að hafa séð einn einasta launaseðil í fullu samræmi við kjarasamning. Að sjálfsögðu var endanleg niðurstaða alltaf sú að kaupið var lægra en það átti að vera. Í sumar vann hann á hóteli norður í landi og í fyrsta sinn reiknaðist mér til að hann fengi nokkrum þúsundköllum meira en kjarasamningurinn sagði til um. Til viðbótar fékk hann meira að segja rausnarlega niðurgreidda húsaleigu.

Þessi ungi maður hefur reyndar sloppið sýnu betur en flestir aðrir. Hann er nefnilega búinn að fara margar ferðir á skrifstofur Eflingar og VR, þar sem hann hefur fengið réttar tölur til að sýna atvinnurekendum sínum. Hann fékk alltaf einhverja leiðréttingu, en aldrei þannig að lágmarkstaxtanum væri alveg náð. Þar hefur alltaf vantað eitthvað upp á. Þangað til í sumar. Siðgæði var lengi töluvert öðruvísi í hinum dreifðu byggðum en á suðvesturhorninu og er kannski enn. Það kæmi mér sosum ekkert á óvart.

Það er vafalaust erfitt að áætla heildarumfang launaþjófnaðar, en ætti þó t.d. ekki að vera tiltakanlega erfiðara en að áætla skattsvik. Og þörfin er augljós. Kröfur fjögurra stéttarfélaga eru kannski tíundi partur af heildinni, kannski bara tuttugasti hluti. Þá gæti heildarlaunaþjófnaðurinn verið á bilinu 45-90 milljarðar á ári. Við vitum það ekki. Það er ekki bara unga fólkið sem er svikið heldur líka ríkissjóður og sveitarfélög. Þar er stolið bæði skatti og tryggingagjaldi, sem sagt meira en 40% af tölunni, hver sem hún er. Heiðarlegir atvinnurekendur eru líka sviknir. Þeir þurfa að standa undir Ábyrgðarsjóði launa.

Og þetta er nokkurn veginn refsilaust. Nema helst þegar hægt er að dæma innflytjendur vinnuafls fyrir mansal. Þjófarnir sleppa með að borga það litla brot sem er kært. Og séu þeir þegar búnir að greiða sér þá peninga sem arð og hafi ekki efni á að borga, er auðvitað ekkert einfaldara en fá nýja kennitölu. Því miður tíðkast ekki hérlendis að senda stórþjófa í tugthús. Væri það gert án umsvifa og miskunnar, grunar mig að kjarasamningar og kauptaxtar fengju skyndilega mjög aukið vægi í hugum margra atvinnurekenda.

Því miður er svo illa komið fyrir okkur að það er ekkert pláss í fangelsunum. Þau eru yfirfull af sjúklingum sem að réttu lagi ættu heima á meðferðarstofnunum af ýmsu tagi. Fangelsin eru jafnvel notuð til að geyma fólk sem viðurkennt er að ætti að vera á lokuðu geðsjúkrahúsi sem við höfum aldrei tímt að byggja.

Kennitöluflakkið eitt og sér er talið kosta tugi milljarða á ári og launaþjófnaðurinn kostar líka sitt, þótt þetta tvennt skarist að ákveðnu leyti. Ef tækist að uppræta hvort tveggja ættum við að hafa efni á almennilegu geðsjúkrahúsi strax á fyrsta árinu og meðferðarstofnanir gætu svo komið í kjölfarið.

Allavega er full ástæða til að mæla með skýrslu ASÍ. Ýmsar tilvísanir neðanmáls í PDF-skjalinu eru virkir tenglar, m.a. í fréttir sem forvitnilegt getur verið að rifja upp. Á bls. 22 er t.d. að finna vel þekktan Kveiksþátt.