trusted online casino malaysia
Jón Daníelsson 27/10/2019

Jafnaðarkaup fyrir meðaltalsgamalmenni

Have a rest

Börnin sem fæddust í lok seinna stríðs og á árunum eftir það eru nú orðin gamalmenni. Þótt undantekningar séu frá öllum reglum var þetta fyrsta kynslóð Íslendinga sem aldrei þurfti að líða skort. Ég tilheyri þessari kynslóð. Þegar ég fæddist árið 1949 voru ekki nema liðlega tveir áratugir síðan móðir mín, þá fimm ára gömul, var send í fóstur til föðursystur sinnar vegna þess að munnarnir sem þurfti að metta á heimilinu voru orðnir heldur margir.

Mamma kvartaði aldrei. Frásagnir hennar höfðu í barnæsku minni yfir sér einskonar ævintýrablæ þótt þær fjölluðu öðrum þræði um vanlíðan fimm ára barns sem var rifið upp með rótum og flutt í aðra sveit. Þegar hún kom aftur heim, orðin tíu ára, var yngsti bróðir hennar dáinn. Mamma sagði börnunum sínum frá þessu öllu, en hún kvartaði aldrei.

Á gamals aldri kvörtuðu hvorki pabbi né mamma yfir ellistyrknum sínum. Þau fylgdust vel með útgjöldunum og héldu heimilisbókhald. En þau kvörtuðu aldrei og virtust meira að segja alltaf eiga aukapeninga til að gauka að barnabörnunum.

Við kvörtum hins vegar hástöfum. Fyrsta kynslóðin sem aldrei þurfti að fara svöng í háttinn er hundfúl vegna þess að hún fær ekki tvöfaldan ellilífeyri. Við fæddumst inn í allsnægtir á þeirra tíma mælikvarða og höfum síðan búið við stöðugt vaxandi ofgnótt. Það er kannski ekkert skrýtið að við skulum kvarta. Við erum góðu vön og ætlumst að sjálfsögðu til að lífskjör okkar haldi áfram að batna alveg fram á grafarbakkann, rétt eins og þau hafa gert alla tíð.

En það er sem sagt þetta með ellilífeyrinn og lífeyrissjóðina. Þegar lífeyrissjóðunum var komið á fót fyrir hálfri öld var ætlunin sú að sjóðirnir mynduðu viðbót við lífeyri almannatrygginga. Þessi þungvæga röksemd glymur í eyrunum alla daga. Og þetta er út af fyrir sig nokkuð örugglega alveg rétt. Ég hef hins vegar iðulega velt því fyrir mér hversu hár lífeyrir almannatrygginga hafi verið 1969, en ekki séð að þær tölur séu auðfundnar.

Þórey S. Þórðardóttir, framkvæmdastjóri Landssambands lífeyrissjóða, upplýsti á Morgunvaktinni á Rás 1 fyrir skemmstu ellilífeyririnn hafi á þessum tíma verið kringum 20% af lágmarkslaunum verkamanna. Hversu nákvæmt þetta er skiptir eiginlega minnstu máli. Miðað við núgildandi lágmarkslaun (317 þúsund) væri ellilífeyrir frá TR sem sagt innan við 65 þúsund á mánuði í nútímanum. Það kæmi mér ekkert tiltakanlega á óvart þótt forsjármenn ríkissjóðs tækju því fagnandi að afnema alla skerðingar gegn því að fá að lækka ellilífeyri niður í þá tölu.

Á síðustu 50 árum hefur okkur tekist að byggja upp tvöfalt kerfi. Ellilífeyrir frá TR hefur fjórfaldast og á sama tíma hafa verið byggðir upp lífeyrissjóðir sem skila öldungunum afar mismiklu eða jafnvel í flestum tilvikum mislitlu.

Sú hugmynd að lífeyrissjóðstekjur eigi að vera viðbót við ellilífeyri byggist á svonefndu þriggja stoða kerfi þar sem ellilífeyrir er fyrsta stoðin, skyldulífeyrissjóðir önnur stoð og eigin sparnaður hvers og eins myndar þriðju stoðina. Þessi hugsun var góð og gild 1969 þegar ellistyrkurinn var enn hugsaður sem eins konar viðbót við aldagamalt fjölskylduábyrgðarkerfi. Börnin launuðu sem sagt foreldrum sínum mat, föt og húsnæði í æsku með því að hafa gamalmennin „í horninu“ hjá sér í ellinni. Afar mínir og ömmur fæddust og dóu í því kerfi rétt eins og allar kynslóðir á undan þeim í meira en þúsund ár.

Ríkisvaldið er fyrir löngu búið að víxla tveimur fyrstu stoðunum. Í praxís eru lífeyrissjóðirnir orðnir fyrsta stoðin og fyrirsjáanlegt að svo verði áfram, rétt eins og Þórey S. Þórðardóttir nefndi í viðtalinu. Samtök launþega og atvinnurekenda líta greinilega á þetta sem orðinn hlut og hafa nánast tvöfaldað heildarframlög í lífeyrissjóði. Í orði kveðnu myndar ellilífeyririnn þó enn fyrstu stoðina og það veldur vandræðum. Allt yrði þetta til muna einfaldara og auðveldara ef hlutirnir væru kallaðir sínum réttu nöfnum. Til þess þarf þó formlega að breyta kerfinu. Greiðslur úr lífeyrissjóðum kæmu þá í fyrsta sæti en Tryggingastofnun ríkisins fengi það hlutverk að jafna kjörin og tryggja öllum öldurmennum ákveðna lágmarksupphæð.

Í rauninni er þetta í megindráttum veruleiki okkar sem fáum greiðslur frá TR. Munurinn felst aðallega í nafngiftum og óhugnanlegum flækjum. Það sem eiginlega ætti að heita „uppbót“ eða „lámarkstrygging“ kallast núna skerðing og er að gera alla vitlausa að því er best verður séð. Með þessari einföldu kerfisbreytingu hverfa allar skerðingar á einu breytti og við þurfum ekki einu sinni að væla yfir því að fá ekki að vinna ef við viljum. Slík kerfisbreyting er þó að mínu viti ekki alveg nóg.

Af eigin reynslu sýnist mér að það sem nú kallast lífeyrir Tryggingastofnunar eigi að geta dugað sæmilega til lífsafkomu. TR skilar hjónum ríflega 400 þúsundum á mánuði. Í skuldlausri íbúð dugar það bara nokkuð þokkalega og minnugur foreldra minna sé ég enga ástæðu til að kvarta. Þar með er þó ekki öll sagan sögð.

Aðstæður allra ellibelgja eru nefnilega ekki nákvæmlega hinar sömu. Til er fólk sem enn er með húsnæðislán á herðunum og aðrir þurfa kannski að borga 200 þúsund á mánuði í húsaleigu. Við slíkar aðstæður verða kjörin ansi knöpp. Í rauninni hefur mér alla tíð þótt það óhæfa að greiða öllum nákvæmlega sömu upphæð á mánuði án þess að gefa neitt svigrúm fyrir mismunandi aðstæður. Fólk sem ekki á maka og býr eitt er líka verr sett en aðrir og beinlínis í úlfakreppu ef það er á leigumarkaði eða með íþyngjandi greiðslubyrði.

Ég hef sem sagt engar áhyggjur af sjálfum mér eins og nú standa sakir, en ég hef áhyggjur af öllum þeim sem af einhverjum sökum búa við mun þrengri kost. Og það er vegna þess fólks sem við eigum að kvarta. Það er nefnilega ekki til neitt meðaltalsgamalmenni og þess vegna er ekkert réttlæti í því fólgið að borga öllum öldurmennum einhvers konar meðaltalsjafnaðarkaup. Þrepaskipt skattkerfi sér til þess að vinnandi fólk leggi til samfélagsins að einhverju leyti eftir getu. Þegar komið er að því að reiða sig á ellilífeyri þurfum við að útdeila lifibrauðinu í miklu skárra samræmi við þarfir.

Flokkun : Efst á baugi
1,649