Hinn rómantíski misskilningur

Karl Th. Birgisson skrifar

Nú fer fram hin reglubundna umræða um eignarhald útlendinga á jörðum á Íslandi.

Síðast var hún lífleg hér um árið þegar Huang Nubo vildi kaupa Grímsstaði á Fjöllum. Sælla minninga um gífuryrðin sem féllu þá, heimsvaldastefnu Kínverja og guðmávita hvað ekki.

Undirliggjandi tónninn í þessari umræðu er alltaf sá, að eftir því sem útlendingar eignast hér fleiri jarðir, þá eigi þjóðin landið ekki lengur. Undir þetta tók maður frá Kanaríeyju í næstum grátklökku viðtali um daginn.

Aðrir vitna jafnvel til Grímseyjar og Einars Þveræings, sem er líklega hátindur markleysunnar.

Af því að forsendan í allri þeirri umræðu er rómantískur misskilningur.

Sko. Þjóðin hefur aldrei átt Ísland, sumsé landið sjálft. Ef „þjóðin“ merkir almenningur, alþýða manna, allir ríkisborgarar eða bara ríkisvaldið.

Ef Ari fróði lýgur ekki þeim mun meiru, þá helguðu einstaklingar sér land forðum daga og eignuðust það þannig. Svo kom kristnitakan og smám saman varð kaþólska kirkjan stærsti landeigandi Íslands.

Við siðaskiptin um miðja sextándu öld hirti kóngurinn þær jarðir flestar og þær urðu eign hinnar nýju lútersku kirkju. Og eru ótrúlega margar enn.

Um þessar jarðir hafa ríki og kirkja gert fleiri en einn samning, sem eru undirstaða ríkisrekinnar þjóðkirkju. Stærsta hindrunin fyrir aðskilnaði ríkis og kirkju hefur nefnilega ekkert með guðfræði að gera. Hún snýst um þessar kirkjujarðir, eignarhald, leigu, afnot, hlunnindi og óheyrilega fjármuni.

Þetta er sagan í mjög einfaldaðri mynd.

En staðreyndin er samt sú, að íslenzka þjóðin hefur aldrei og ekki í neinum skilningi átt Ísland. Allar veigamestu nytjajarðir á Íslandi hafa verið í eigu einstaklinga, trúfélaga, stundum danska kóngsins og aðeins í litlum mæli ríkisins síðustu áratugina.

Þess vegna er eyjan Vigur nú til sölu. Og (jörðin) Hellisfjörður. Og svo framvegis. Einstaklingar eru að selja Ísland. Af því að þeir eiga það.

Við höfum sem betur fer borið gæfu til þess að stofna þjóðgarða utan um margt af hinu, svo sem Þingvelli (þar er samt fjöldi eignarjarða), Snæfells- og Vatnajökulsþjóðgarð, og ættum vitaskuld að gera hið sama við miðhálendið.

En „við“ höfum aldrei átt Ísland. Það er rómantískur ruglingur og óskhyggja.

Líklega eru flestir aðrir en Hannes Hólmsteinn og Steve Bannon á því að auðsöfnun á hendur fárra sé allajafna slæm. Gildir þá einu hvort um ræðir peninga eða fasteignir.

Ennþá meiru skiptir þetta þegar undir í spilinu eru auðlindir, sem fylgja jörðum en eru samfélögum nauðsynlegar og jafnvel undirstaða þeirra. Þess arna eru mörg dæmi.

Til að sporna við þessum vanda höfum við sem þjóðfélag ýmis tæki, en þyrftum fleiri, til dæmis miðlægara skipulagsvald, sem Þórunn Sveinbjarnardóttir setti á dagskrá á sínum tíma sem umhverfisráðherra, en var ekki beinlínis skálað fyrir í samkvæmum sveitarstjórnarmanna.

Slíkt sameiginlegt skipulagsvald veitti til dæmis fleirum en vinum okkar í Árneshreppi áhrif um hvort Hvalárvirkjun yrði að veruleika.

Eða hvort reist yrði olíuhreinsunarverksmiðja í Arnarfirði, eins og sveitarstjórn Vesturbyggðar samþykkti einróma á sínum tíma að yrði sett inn í aðalskipulag, af því að verksmiðjan skapaði svo mörg störf. Þetta getur ennþá gerzt, ef ég les fundargerðir rétt.

Eða bara um allt sjókvíafiskeldið, sem breiðir hratt úr sér með ófyrirséðum afleiðingum.

Um leið gætum við reist skorður við samþjöppun eignarhalds á jörðum, sett ákvæði um búsetu, nýtingu og margt í sömu veru.

En – og þetta er ákaflega mikilvægt en – það skiptir barasta engu máli hvort eigendur viðkomandi jarða hafa íslenzka kennitölu eða ekki.

Ekki bara af því að EES-samningurinn bannar að við mismunum fólki vegna þjóðernis, sem ætti þó að vera nóg og sjálfsagt. Fleira kemur til.

Þá kemur að mínum elskulega Ögmundi Jónassyni, sem í þessu eins og öllum fyrri jarðakaupamálum er kröftugasti talsmaður fremur sérkennilegra skoðana.

Ég hef hlustað á Ögmund í viðtölum ýja hraustlega að því, að við ættum að endurskoða EES-samninginn – eða jafnvel segja honum upp – af því að útlendingar séu að eignast Ísland.

Sú sára tilfinning ætti að snerta sjálfstæðisstrenginn í okkur öllum – ef vinur hans Steingrímur Joð hefði ekki klúðrað fullveldisafmælinu svona eftirminnilega. En samt og þó. Við virðumst nefnilega halda í okkar rómantíska misskilningi að við eigum Ísland.

Svo er sumsé ekki, en í huglægum skilningi eigum við landið saman og eigum þess vegna að setja reglur um notkun og nýtingu þess.

Þegar Ögmundi er bent á hið augljósa, að íslenzkir kapítalistar séu í engu skárri en útlenzkir kapítalistar, jafnvel þvert á móti eins og nýleg dæmi sýna, – það var jú okkar fólk sem setti hér allt á hliðina, en ekki útlendingar, og hér skal nú ekki einu sinni bent á heimsmet í Panamaskjölum – þá grípur Ömmi til forvitnilegrar röksemdar.

„Hvað gerum við þegar jarðir og auðlindir landsins ganga kaupum og sölum í erlendum kauphöllum eftir að útlendingar hafa eignazt þær?“ spyr hann.

Vel spurt, félagi Ögmundur.

Við gerum það sama og þegar íslenzkir kapítalistar hafa keypt þessar sömu jarðir og auðlindir. Þeir hafa nefnilega aðgang að kauphöllum líkt og allir hinir kapítalistarnir – þar er jafnan ekki spurt um vegabréf.

Við setjum almennar lög og reglur, þrengjum þær til muna ef þurfa þykir, lögum það sem þarf að bæta.

En þetta eigum við að gera án þess að veifa útlendingaspilinu eins og þjóðernisfantar af ódýrustu sort.