Við erum öll hér

Eftir Eirík Guðmundsson

Þegar ég var barn safnaði ég hljómplötum. Í kringum þá söfnun voru margar reglur, ranuar um síðir heilt regluverk. Sú fyrsta var að ég mátti ekki kaupa of margar plötur, það varð að líða ákveðinn tími milli kaupanna, þau máttu ekki vera of ör. Önnur regla var sú að ég varð að eiga fyrir plötunum, ég mátti ekki steypa mér í skuldir bara af því ég var að farast af löngun eftir einhverri plötu. Hverja plötu þurfti að velja af kostgæfni það tók tíma, ég mátti ekki flana að neinu. Þriðja reglan, og sú sjúklegasta, fólst í því að ég mátti ekki hlusta á nýkeypta plötu oftar en einu sinni daginn sem ég keypti hana. Og helst ekki í heila viku á eftir, ég vildi ekki rispa hana, platan þurfti að vera sem ný sem lengst, ég setti mér þessar reglur sjálfur og þær gátu tekið í, en ég fór eftir þeim; líklega var þetta tilraun til að lifa einskonar meinlætalífi, því ég var sjúkur í tónlist og hefði helst vilja kaupa eina plötu á dag, en regluverkið setti söfnunaráráttunni strangar skorður. Það kom þó að því einn góðan veðurdag að ég gafst upp, ég féll, það kom að því, að ég féll, fór niður í Hljóðfærahús, keypti plötu, fór með hana heim, og hlustaði á hana fjórum sinnum sama daginn, ég ætla ekki að segja ykkur hvaða plata það var, en ég hlustaði á hana algerlega í beit. Ég sumsé kolféll, og þar með var regluverkið fokið út í veður og vind, síðan hefur fjandinn verið laus, þetta var árið 1986.

Ég held að sagan af þessu sjálfssprottna meinlætarugli í mér eigi erindi við ykkur hlustendur góðir, hér og nú, á þessum tímum, á vorum tímum, sem einkennast öðru fremur af því að allir geta sótt allt það sem þeir vilja hér og nú og jafnvel hraðar en nokkur sála ræður við, enda eru allir að verða snarvitlausir. Enginn þarf að magna sig upp fyrir neitt og enginn neitar sér um þann munað sem felst í því að geta sett eitthvað á fóninn í hvert sinn sem hann blóðlangar til þess. Enginn engist af löngun, menn svala þörfum sínum jafnharðan og þær kvikna, og gleyma svo öllu jafnóðum. Allt er bara fyrir hendi, og það er hægt að sækja það þegar maður vill. Maður ýtir bara á takka og skyndilega hljómar besta plata í heimi í hátölurunum. Maður ýtir á takka og þá getur maður séð bestu bíómynd sem nokkurn tímann hefur verið gerð. Maður ýtir á takka og þá birtist sætasta stelpa í heimi á skjánum, og svo virðist sem hún sé að hugsa um þig og þig einan og hafi gert nokkuð lengi. Það þarf ekkert að hafa fyrir þessu. Enginn magnar sig upp og engist af þrá vikum og jafnvel mánuðum saman, menn fá það sem þeir vilja, og það strax. Þetta er auðvitað algert algleymi, hreinasta bliss, og stendur okkur Vesturlandabúum, og raunar mun fleirum, til boða, daga og nætur, 24 tíma sólarhringsins, sjö daga vikunnar, 365 daga ársins. Við getum verið í fársjúku rússi heilu dagana, legið marineruð í fréttum, og sósuð í allrahanda umfjöllunum um heiminn, dögum og vikum saman, og talið okkur um leið trú um það, að við séum með puttann á púlsinum, vitum bókstaflega allt, og þá ekki síst um ranglæti heimsins. En er það svo? Hvað vitum við, eða kannski öllu heldur, og það er líklega mikilvægara, hvernig notum við vitneskjuna? Fyrir mörgum árum orti Einar Már Guðmundsson í klassísku kvæði: Fjarlægð milli manna er sú sama og vegalengdin milli húsanna. Það var árið 1980, eða þar um bil. En hver skyldi hún vera nú, fjarlægðin milli mannanna?

Og þá komum við að kjarna málsins.

Árið 1956 var hægt að sækja 56 flóttamenn frá Ungverjalandi, svo að segja í einum grænum, það var bara eins og það væri búið að finna upp gúgglið, við bara gúggluðum þá og þeir voru komnir, svo fóru þeir bara að spila á píanó. En nei, auðvitað var það ekki þannig, við höfðum aldrei séð myndir af flóttamönnunum á netinu en samt stóðu þeir okkur nærri, og við vorum enga stund að bregðast við, móttökubúnaðurinn var sumsé í lagi, við vorum ekki orðin sósuð.

Nei, netið, sem allir lofsyngja, og jafndásamlegt sem það nú er, hefur fært okkur nær hvert öðru en það hefur líka fært okkur fjær hvert öðru, við höfum aldrei verið jafn nálægt hvert öðru, við höfum aldrei verið jafn langt í burtu hvert frá öðru. En við erum líka aldrei ein og svo höfum við glatað minninu. Veruleikinn, hann er þarna, hann verður ekki gúgglaður, þjáning fólks verður ekki gúggluð, við náum ekki á netinu sambandi við einhvern sem mun láta lífið fyrir dögun, netið er gert fyrir þá sem lifa í allsnægtum og vilja vera í sjúku rússi dagana langa. Það er hrein unun að vafra um netið. Í gærkvöldi hlustaði ég á Brahms, sá flóðhest sveifla sér í rólu, og gamlan þátt með Hemma Gunn, en á sama tíma gerði ég ekkert gagn, mér var sama um allt fólk, það bara birtist og hvarf á skjánum, og ég gleymdi öllu jafnóðum, þetta gengur ekki, til hvers að hafa aðgang að öllum þessum upplýsingum ef maður gerir ekkert í því að bæta heiminn? Við teljum okkur vita allt um eymdina í heiminum, en á sama tíma er samúðin smættuð niður í innihaldslaust tal, einhverjum dettur í hug að tala um góða fólkið, við skulum alls ekki hjálpa öðrum því þá verðum við góð, og það er víst ekkert verra en það að vera góður.

Við erum með heiminn inni á gafli, hann er fyrir framan okkur, þjáningar hans og gleði, en bilið milli veruleikans og okkar sem höfum stöðugan aðgang að öllu og mögnum okkur ekki upp fyrir neina einustu aðgerð því við erum lin og gegnsósa, hefur stækkað. Þetta er ekki eins og þegar ég var að kaupa plöturnar í gamla daga, og passaði mig á því að hafa regluverkið algerlega skýrt og gegnsætt og hleypti mér ekki út í neina vitleysu því ég vildi gefa hlutunum tíma. Nú skellur allt á okkur í belg og biðu og enginn ræður við neitt og allir eru að verða snarvitlausir. Ó óperan var svo góð í gær, ó sjáðu hvað ég fann gott lag frá Nígeríu þessir menn syngja bara berfættir, ó hvað Brahms er nú alltaf góður, æ hann Kristinn hefur bara aldrei sungið betur, ég get bara ómögulega gert það upp við mig hvor mér finnst betri Shumann eða Schubert, og hvað Hugleikur og Dóri eru nú alltaf fyndnir, og komin ný rappsveit fram á sjónarsviðið, nettir strákar sem hafa eitthvað að segja og munu breyta öllu, sástu Rétt í gær? Og apakettina í sjónvarpinu? Hér á listin auðvitað leik, en sjáum til hvað hún gerir, ég bíð að minnsta kosti enn, fjölskylda situr á sófa einhvers staðar í úthverfi Reykjavíkur, en það er ekki pláss fyrir hana hér, ef marka má Útlendingastofnun, og hvað er þessi fjölskylda svosem annað en mynd á skjá, eitthvað sem birtist og blaktir í fáeina daga en er svo horfið, en nei, og nákvæmlega, þau eru við, yfir höfði okkar þessi sami grái himinn, rök nóttin spyr okkur ekki um vegabréf, tunglið spyr ekki hvaðan ertu, við erum bara hér, við erum öll hér.

Ég nefni þetta með plöturnar, og meinlætið, að sjálfsögðu til að gera ykkur grein fyrir tímanum. Tíminn líður ekki eins nú og fyrir 30 árum, allt hefur breyst. Við höfum dofnað. Minnið kemst fyrir í eldspýtustokki, það er á stærð við eyrnalokk eða títuprjónshaus. Allt er sjálfsagt, allt er sjálfgefið. Ekkert er sjálfsagt, ekkert er sjálfgefið. Fjölskylda á hrakhólum sem birtist á tölvuskjánum hjá okkur í dag, við erum búin að gleyma henni á morgun. Við höfum breyst í gullfiska. Það er vegna þess að við getum fengið allt sem við viljum þegar við viljum og enginn magnar sig upp í neitt lengur. Fyrst er það free the nipple, svo er það kæra Eygló, svo er það nýjasti tengdasonur Íslands, svo einhver rithöfundur sem reynist ekki vera til, og svo  gleymist það allt jafnóðum, en það er vegna þess að við erum gegnsósa.

Víðsjá var á föstudag helguð góða fólkinu. Ég held, ágætu hlustendur, að við ættum að tala meira um vonda fólkið en það góða. Því það er þrátt fyrir allt vonda fólkið sem stjórnar heiminum, svo einfalt er það. Peningar stjórna heiminum. Fávitar stjórna heiminum. Hér heima er allt komið á sama flugið, tók 22 milljónir út úr gjaldþrota fyrirtæki, fékk 200 milljónir afskrifaðar, seldi hitaveitumæla fyrir fimm milljarða, hverjum? Okkur. Þetta gerist fyrir framan nefið á okkur, en af því að framboðið af fréttum er svo mikið, og við erum svo gegnsósa, og setjum okkur ekkert regluverk, tökum við ekki eftir því. Hvað haldið þið að fyrirtækið Apple eigi mikla peninga í  skattaskjólum? Ég veit svarið, fyrir þá upphæð eina saman væri hægt að skjóta öllu mannkyni í sumarleyfisferð til tunglsins og aftur til baka, en ef ég segði ykkur hver hún er, upphæðin, mynduð þið vera búin að gleyma henni fyrir kvöldfréttir. Fjarlægð milli manna er nú sú sama og vegalengdin milli stjarnanna. Heimurinn er skrýtinn staður. Í guðanna bænum áttið ykkur á því. Punkturinn er þessi: Gefum því sem máli skiptir, athygli okkar og tíma, og bregðumst við því um leið, sýnum snerpu, og úthald, en gleymum öllu hinu.

Eiríkur Guðmundsson, Víðsjá, 19. október 2015