Útistöður

Það tók flestar tómstundir mínar í líklega tíu daga að lesa bók Margrétar Tryggvadóttur, Útistöður, og ég sannfærðist fljótlega um að bókin væri allt of löng. Hún er nærri 530 síður og sumt hefði ýmist mátt skera hraustlega niður eða draga saman. Að lestri loknum er ég þó allt eins þeirrar skoðunar að einmitt lengdin eigi seinna meir eftir að teljast miklu fremur kostur en galli.

Þetta er nefnilega ekki bara þingsaga höfundarins. Ekki heldur bara saga Borgararhreyfingarinnar og Hreyfingarinnar. Og ekki bara saga búsáhaldabyltingarinnar eða sagan af því hvernig byltingin étur börnin sín. Þetta er allt saman þarna og miklu meira í viðbót. Þess vegna grunar mig að sagnfræðingar framtíðarinnar eigi eftir að leita fanga á furðu mörgum af þessum 530 síðum.

Glöggt gestsauga

Allra verðmætast hygg ég að söguriturum muni þykja sjónarhornið. Margrét mætti í þinghúsið vorið 2009, blaut á bak við bæði eyrun og án þess að hafa nokkurn tíma tekið þátt í flokkapólitík eða velt henni mikið fyrir sér. Af þessum sökum sér hún alla hluti í allt öðru ljósi en flestir aðrir nýliðar á þingi. Hún skoðar þetta líka allt með gagnrýnu hugarfari og óneitanlega verða bæði ýmsar hefðir og viðteknir starfshættir dálítið hjákátleg í því ljósi, sem Margrét bregður upp.

Þeir sem lesa bókina í leit að efni í safaríkar æsifréttir, verða trúlega fyrir vonbrigðum. En í rauninni má þarna á stöku stað finna efni í ágætar stríðsletursfyrirsagnir ef grannt er skoðað. Í bókinni er þó fyrst og fremst saman kominn mikill fróðleikur og kjarngóðar lýsingar á samfélagsástandi. Og höfundurinn hefur greinilega ágætan húmor. Í bókinni eru nokkrar ljómandi skemmtisögur, sumar drepfyndnar.

Heiðarleg frásögn

Ég fæ ekki betur séð en frásögnin sé fullkomlega heiðarleg. Það er mikils virði og meira en hægt er að segja um flesta þá sem skrifað hafa einhvers konar pólitískar endurminningar. Margrét hefur lag á því að segja bæði kost og löst og fólki nokkuð umbúðalaust, en jafnframt án þess að nokkrum ætti að þykja ómaklega að sér vegið. Tveir þingmenn fá þó hressilega á lúðurinn, en hafa báðir unnið ágætlega fyrir því sjálfir.

Ég sé reyndar að Eiríkur Bergmann skrifar umsögn í DV og setur þar spurningarmerki við mörk trúnaðar um einkasamskipti. Sjálfum þykir mér Margrét halda sig réttu megin við þá línu, sem vissulega getur verið hárfín. Þótt frásögnin sé heiðarleg, er aldrei hægt að segja frá alveg öllu, einmitt vegna trúnaðar varðandi einkasamskipti og ég er alveg handviss um að í því efni lætur höfundurinn ýmislegt ósagt.

Sorgarsaga sundrungar

Einn margra þráða í þessari bók er sorgarsaga eilífrar sundrungar fólks, sem á þó svo mikið sameiginlegt. Saga Borgarahreyfingarinnar og arftaka hennar er í megindráttum afar keimlík sögum annarra skammlífra stjórnmálasamtaka. Hér má auðveldlega þekkja margt frá fyrri tíð. En þótt þessi saga virðist endurtaka sig nokkuð reglulega í íslenskum stjórnmálum, hefur hún aldrei áður verið skrifuð fyrr. Það var sannarlega tími til kominn.

Reyndar var sundrungin fyrir síðustu kosningar óvenju sorgleg. Um 12% atkvæða féllu dauð og hefðu hæglega getað orðið fleiri. Margrét greinir nokkuð frá tilraunum til að mynda kosningabandalag. Bara Dögun og Lýðræðisvaktin hefðu í bandalagi náð langt yfir 5% múrinn og áhrifin orðið meiri en flesta grunar. Sjálfstæðisflokkurinn hefði tapað einum eða mögulega tveimur mönnum. Og þar með hefði orðið alvarlega áberandi sú beinlínis glæpsamlega skekkja, sem er innbyggð í kosningakerfið og leiddi til þess að Framsóknarflokkurinn fékk tvo aukaþingmenn.

Þroskasaga

Auk alls annars er þessi bók pólitísk þroskasaga. Og Margrét hefur þroskast mikið. Hún fór inn á þing sem „reiðasta manneskja á Íslandi“ (svo vitnað sé í hana sjálfa), en kom út fjórum árum síðar, sem ein þeirra allra skynsömustu. Það út af fyrir sig er nokkurt afrek.

Hér má líka segja að Margrét Tryggvadóttir setji fram sitt pólitíska manifesto. Í því sambandi þótti mér gaman að lesa frásögn hennar af því þegar hún horfði á útsendingu frá landsfundi Sjálfstæðisflokksins og sá almenna flokksmenn hrannast í ræðustól og bera upp tillögur, sem henni þóttu í ágætu samræmi við stefnuskrá Dögunar.

Ég nefni þetta, vegna þess að fyrir pólitískar hugsjónir Margrétar sjálfrar hefur verið til þokkalegasti farvegur í íslenskum stjórnmálum allar götur frá 1916, að því er ég best fæ séð.

Ég er ekki vanur stjörnugjöf, en með tilliti til vangaveltna um lengd bókarinnar í upphafi pistilsins, mætti kannski hugsa sér að gefa henni eina stjörnu fyrir hverjar 100 blaðsíður.