Þorum við að nota tæknina?

Hvarf Birnu Brjánsdóttur vakti öllum Íslendingum óhug og sú tilfinning náði reyndar langt út fyrir landsteinana. Þótt lögreglan láti ekki frá sér allar upplýsingar jafnóðum, virðast nú talsverðar og jafnvel yfirgnæfandi líkur til að málið upplýsist. Fari svo, verður það nútímatækni að þakka. Án eftirlitsmyndavéla hefði líklega ekkert spurst til þessarar stúlku eftir að hún fór af skemmtistað í miðborg Reykjavíkur. Þar hefði slóð hennar að líkindum endað.

Fyrstu eftirlitsmyndavélarnar í miðborg Reykjavíkur voru settar upp fyrir tveimur áratugum og þeim hefur fjölgað síðan. Með tilstyrk þessara vöktunarvéla hefur lögreglunni tekist að upplýsa fjölmörg mál, sjálfsagt misjafnlega stórvægileg, en tæknin hefur greinilega sannað gildi sitt. Sennilega vildu fáir hafa verið án þeirra síðustu vikuna.

Eftirlitsmyndavélar eru þó ekki óumdeildar. Svo virðist sem mörgu fólki þyki það óþægileg tilfinning að geta ekki gengið um göturnar án þess að vera í mynd. Það getur verið stutt í samlíkinguna við Stórabróður Georges Orwell í skáldsögunni 1984. Og það getur vissulega verið stutt bil milli öryggissjónarmiða og persónuverndar.

Í þessu tiltekna mannshvarfsmáli, hefði það auðveldað rannsókn lögreglunnar til muna ef GPS-staðsetningatæki hefði verið í bílnum, sem talinn er koma við sögu, og þannig unnt að rekja ferðir hans nákvæmlega. Slík tæki hafi verið á markaði í allmörg ár og eru fyrir löngu orðin afar ódýr. Eiginlega má kalla furðu að þau skuli ekki vera staðalbúnaður í bílaleigubílum, enda gætu þau iðulega bjargað mannslífum eða í það minnst stytt leitartímann, þegar ferðamenn týnast.

Við gætum svo auðvitað gengið skrefinu lengra og sett þennan ódýra búnað í alla bíla. Þannig mætti vafalítið fækka alvarlegum umferðarslysum til muna. Mörg alvarlegustu slysin verða á of miklum ökuhraða. Auk staðsetningar sýna þessi tæki nákvæman ökuhraða og miðlæg tölva gæti þess vegna prentað út hraðasektir jafnóðum. Akstur yfir löglegum hámarkshraða yrði trúlega partur af liðinni tíð ef slíkt kerfi væri tekið upp. Það tæki fólk ekki mjög marga daga að átta sig á því að hraðakstri fylgdi óhjákvæmilega sekt, þegar bílarnir væru sjálfir farnir að tilkynna hraðann til lögreglunnar.

Á hinn bóginn er þetta vissulega inngrip í persónufrelsi bílstjóranna – sérstkalega þó ef við skilgreinum persónufrelsi svo vítt, að það nái til þess að brjóta lög, þegar maður heldur að enginn sjái til. Mótmæli yrðu ugglaust bæði hávær og fjölmenn.

Sannleikurinn er þó sá að prívatlíf okkar er miklu opnara en við gerum okkur ljóst. Ferðir okkar má t.d. rekja nokkuð náið með athugun á farsímum og greiðslukortum. Upplýsingar um fjárhag okkar og peningatilfærslur eru aðgengilega í tölvukerfum bankanna. Lífsýni úr okkur flestum eru einhvers staðar varðveitt. Þótt dómsúrskurð þurfi í mörgum tilvikum til að fá aðgang að þessum upplýsingum, breytir það ekki þeirri meginstaðreynd að upplýsingarnar eru til og aðgengilegar ef þörf krefur.

Stóribróðir er nefnilega löngu mættur á svæðið og farinn að fylgjast með okkur. En hann er undir stjórn og eftirliti manna og við treystum fjölmörgum starfstéttum til að virða trúnaðarskyldu sína varðandi þær upplýsingar sem hann safnar.

Einfalt tölvutæki, sem unnt er að setja í alla bíla með sáralitlum tilkostnaði, gæti bjargað mannslífum, komið í veg fyrir mörg af alvarlegustu umferðarslysunum og í stöku tilvikum orðið til þess að upplýsa sakamál. En þorum við að nota þessa tækni? Eiga persónuverndarsjónarmiðin að vega þyngra?

Það er kannski kominn tími til að velta þessu fyrir sér.