Þessu brjálæði verður að linna

Yfirstandandi kjaradeilur eru komnar svo langt frá heilbrigðri skynsemi, að tæpast er unnt að kalla þær annað en brjálæði. Það er vissulega afar auðvelt að hafa samúð með þeirri kröfu, að lægstu laun verði komin í 300 þúsund á mánuði eftir þrjú ár. Það er reyndar ekki nema 25-30% raunhækkun miðað við mjög hóflega verðbólgu tímabilinu.

Samt setur þessi krafa allt á annan endann. Ríkisstarfsmenn í BHM eru beinlínis á flótta upp launastigann. Lægstu taxtar þeirra eru um 270 þúsund á mánuði og þeir eru þar með á leið á botninn, ef lægstu laun verða lífvænleg. Auðvitað nær þetta ekki nokkurri átt.

Það er augljós sannleikur að dagvinnulaun á Íslandi eru mjög lág. Fólk bætir sér það upp með mikilli yfirvinnu og hefur gert svo lengi sem elstu menn muna. Ástæðurnar eru einkum tvær:

Framleiðni á Íslandi er lítil. Samt er meira en aldarfjórðungur, síðan nokkuð langvinnt yfirvinnubann sýndi svart á hvítu að afköstin voru óbreytt. Stytting vinnutímans leiddi til þess framleiðnin jókst sjálfkrafa nóg til að yfirvinnan reyndist algerlega óþörf.

Þetta kom öllum á óvart og var talsvert rætt. En svo gleymdist það bara.

Hin ástæðan er sú, að arðinum af vinnunni er ekki réttlátlega skipt. Vilhjálmur Birgisson heldur því fram í Pressupistli að þær launahækkanir, sem Starfsgreinasambandið fer fram á, nemi samanlagt lægri upphæð en hagnaður Haga var á síðasta ári. Við skulum bara gefa okkur að hann reikni rétt.

Himinháar arðgreiðslur fjölmargra stórfyrirtækja hafa vakið mikla reiði meðal fólks, sem á síðasta ári sætti sig við 2,8% launahækkun til að viðhalda stöðugleika og lágri verðbólgu. Skefjalausar hækkanir tiltölulega fárra manna, sem í rauninni ráða launum sínum sjálfir, kynda undir. Þessi almenna reiði er nú undirrót talsvert hærri launakrafna alls þorra almennings, en nokkur von er til að fái staðist án skelfilegra afleiðinga.

Ástandið á Landspítalanum er sorglegra en tárum taki. Og batnar ekki þegar hjúkrunarfræðingar leggja niður störf. Eftir þessu taka þó fáir. Í rauninni aðallega fólkið sem þarna vinnur og svo auðvitað sjúklingarnir. Langflestir landsmenn eru við þokkalega heilsu og finna þetta ekki á eigin skinni.

En það breytist þegar stórmarkaðirnir skella í lás og fólk hættir að geta keypt í matinn. Kaupmaðurinn á horninu er í bráðri útrýmingarhættu og hefur sennilega varla undan að afgreiða mjólk og mjöl í brauðbakstur. Almenningur kemur til með að finna fyrir verkfalli verslunarmanna. Svo um munar.

Það má velta fyrir sér hve margir dagar líði án venjulegra matarinnkaupa, þar til Austurvöllur fyllist. Og þar verður ekki kastað eggjum og tómötum að þessu sinni. Slíka munaðarvöru notar almenningur öðru vísi í þessari lotu.

Allir sjá að þetta gengur ekki. En enginn tekur af skarið. Verkalýðsforystan er knúin áfram af réttlátri reiði baklandsins og getur ekki annað en haldið kröfunum til streitu. Atvinnurekendur vonast trúlega eftir lagasetningu. Og ríkisstjórnin …?