Mikilvægi þess að láta sér líða fallega: Stórgóð skáldsaga Guðrúnar Evu

Ritdómur – Þóra Hallgrímsdóttir

Ég fékk einn dag í október skilaboð um að ég ætti pakka hjá ungri konu. Hún talaði útlensku og horfði forvitnilega á mig þegar ég bar upp erindið. Ég fékk allt í einu þá tilfinningu að ég væri að biðja um eitthvað ólöglegt. Hún rétti mér hvítan plastpoka sem ég þorði ekki að opna fyrr en ég var komin út. Það var Englaryk í honum.

Ég verð að viðurkenna strax í byrjun að ég hafði gríðarlegar væntingar þegar ég fékk þessa nýjustu bók Guðrúnar Evu Mínervudóttur í hendurnar. Helsta ástæða þess er sennilega sú að þegar ég las Yosoy, skáldsögu eftir sama höfund, þá fékk ég svipaða tilfinningu og ég ímynda mér að sú fái sem tekur fyrsta skammtinn sinn af mjög ólöglegu eiturlyfi. Sælutilfinningin sem þú óttast síðan að finna ekki aftur þannig að þú reynir án afláts að finna hana. Þangað til þú deyrð. Síðan hef ég lesið margar bækur og lifað það af. Hingað til.

Í þetta skipti erum við hins vegar ekki í sögusviði hefðbundins hryllingsleikhúss eins og í Yosoy heldur í Stykkishólmi. Hinum nunnubænum, ekki Hafnarfirði. Sem er afar langt frá því að vera hryllilegt.

Englaryk er í hefðbundnum skilningi áferðarfalleg saga. Hún fjallar um unga stúlku, Ölmu, sem er á mörkum þess að vera barn og fullorðin þegar hún hittir Jesú á götu í spænskum bæ. Áhrif þessa funda eru slík að stuttu síðar hefur hún af vorkunn átt sína fyrstu kynlífsreynslu með illalyktandi og vanræktu pönkarabarni í Hólminum og skrifað skýrslu um það á vef grunnskólans. Þar sem allir gátu lesið um atvikið, föður hennar og móður til hreinnar skelfingar.

Pétur, hálf-franskur faðir hennar, leitar til geðlæknis í Reykjavík í kjölfarið í von um aðstoð við að ráða við dóttur sína. Það endar með því að öll fjölskyldan hittir Madame Snæfríði Björnsdóttur sem hjálpar okkur að kynnast þessari fjölskyldu. Franskur faðir Péturs, Boulanger nokkur – vísinda- sem og feðraveldismaður – er sterk persóna í bókinni þó hann sé ekki lífs. Bæði í gegnum Pétur sem virðist þurfa einhvers konar uppgjör við feðraveldi sitt sem og Snæfríði sem var nemandi hans í Frakklandi á árum áður. Hvað það er í raun sem fær fjölskylduföðurinn Pétur til að leita til Snæfríðar í sögunni er eitthvað sem ég átta mig ekki alveg á en rammar ágætlega inn uppbyggingu sögunnar. Kannski er Pétur að segja satt þegar hann í upphafi bókarinnar lýsir því að hann sé löngu búinn að sjá í gegnum föður sinn en kannski leitar hann til Snæfríðar til þess að komast nær því að vita hvað faðir hans hefði gert í sömu aðstæðum. Því ekki skipti Boulanger sér mikið af uppeldi Péturs, að því er virðist.

Fjölskyldan sem sagan fjallar um er auk Jesúbarnsins Ölmu og föður hennar Péturs, Jórunn móðir hennar, Sigurbjartur eldri hálfbróðir hennar og sonur Jórunnar og Anton litli bróðir hennar. Hefðbundin fjölskylda sem býr í Stykkishólmi þar sem Pétur, rúmlega fimmtugur, rekur gistiheimili því hann vill vera sjálfs sín herra. Eins og menn vilja. Jórunn er grunnskólakennari um fertugt sem hittir æskuvinkonur sínar fyrsta laugardag í hverjum mánuði þar sem þær borða sushi og drekka hvítvín. Eins og konur gera.

Þessi fjölskylda er öll að takast á við mennsku sína. Í öllum litbrigðum hennar. Það er einmitt þar sem Guðrúnu Evu tekst svo dásamlega vel upp. Það eru lýsingar á mennskunni. Það er það sem ég fann í hryllingsleikhúsinu í Álafossi í Yosoy og ég er þakklát fyrir að hafa fundið það aftur hér við sjávarsíðuna í Hólminum. Við kynnumst smátt og smátt því sem mótað hefur persónurnar og fáum skýringar á því hvernig þær hugsa og haga sér. Þó Alma sé um margt í aðalhlutverki og samband hennar við Jesú eru hinar persónurnar mér ekki síður hugleiknar.

Mér leið vel þegar ég las þessa bók. Guðrúnu Evu tekst að lýsa aðstæðum með þeim hætti að mér fannst ég vera á staðnum, tilfinningum eins og ég hefði þær og þrá sögupersóna þannig að ég vildi í senn hjálpa þeim og skilja þær betur sem og hreinlega vera þær. Ég vildi vera Alma þegar hún trúir og elskar Jesú sinn skilyrðislaust. Ég vildi vera Pétur þegar hann sá breyskleika föður síns í gegnum Madame Snæfríði. Ég vildi reyndar sjaldan vera Jórunn, nema kannski þegar hún grét. Þegar Sigurbjartur ákvað að missa sveindóminn og taka þannig skref í átt að mennsku sinni langaði mig að vera hann, eða kannski frekar hin manneskjan sem tók þátt í þeim gjörningi því mennska Sigurbjarts var kannski það sem ég stoppaði aðeins við. Anton litli er barn og hver vill ekki fá að vera aftur barn þó ekki nema í smástund?

Þetta er einmitt það sem Guðrún Eva gerir svo vel. Hún ruglar mann í ríminu en gerir það fallega að stundum greip ég andann á lofti en efaðist einhvern veginn aldrei um að persónurnar væru sannar. Ekki einu sinni Jesú. Þannig lagað.

Hún skilur þó eftir gátur líka og ég get ekki annað en hugsað um það hvort persónan Sigurbjartur er í raun Jesú eða hvort ég er þar í örvæntingarfullri leit að táknum sem ég er búin að sannfæra mig um að ég hljóti að hafa verið of heimsk til að sjá þegar ég las bókina. Ég er líka hugsi yfir persónunni Pétri sem virðist vera ómögulegt að takast á við eigin tilfinningar öðruvísi en í einhvers konar alfa-árásarham. Það er einmitt þetta líka sem gerir bókina áhugaverða, þessi þörf til að hugsa um hana áfram. Hvort eitthvað hafi farið framhjá manni. Leita að þessu sem skýrir það hvernig fólk hagar sér. Hverju á að trúa og hvers vegna. Hvernig við mótumst af foreldrum okkar og hvernig foreldrar mótast af fæðingu barna sinna og hvernig þær væntingar sem hvor um sig hefur eru ekki alltaf í takt. Hvernig er að verða bráðþroska unglingur sem hefur vit en ekki þroska til að hafa vit því samfélagið krefst þess að allir hafi sama vit. Því annað er óþægilegt.

Ég hef ekki sagt neitt sem ég var ósátt við þegar ég las þessa bók. Ég mun ekki af akademískri bókmenntafræðilegri visku blaðra um eitthvað sem fær mig til að líta eitthvað gáfulega út fyrir ykkur lesendum Herðubreiðar. Þeim ykkar sem ennþá finnst það hljóta að vera gáfulegt sem er akademískt. Ég hef nefnilega ekki þessa akademísku visku. Ég ætla bara að segja ykkur hvað mér fannst með tilfinningunum mínum:

Mér finnst Guðrúnu Evu takast afar vel upp í sögu af manneskjum og trú. Mér líður fallega eftir að hafa lesið þessa bók og ég vona að hún hafi sömu áhrif á ykkur. Því alveg sama hverju við trúum þá er mikilvægt að láta sér líða fallega.

Amen.

Þóra Hallgrímsdóttir