Ísland er í Evrópusambandinu – við erum bara látin bíða frammi á gangi

Leiðari – Karl Th. Birgisson skrifar

Ein lífseigasta ranghugmynd samtímans er að Íslendingar eigi ekki aðild að Evrópusambandinu.

Því að hana höfum við átt frá því EES-samningurinn tók gildi fyrir um aldarfjórðungi. Með honum fengu Íslendingar aðild að merkilegasta friðar- og lýðræðisbandalagi mannkynssögunnar.

Eftir tvær hryllilegustu styrjaldir sögunnar komst sá skilningur á í Evrópu, að betri væri samvinna lýðræðisríkja yfir landamæri en samkeppni og vopnuð átök með múrum og öðrum vegatálmum, sem viðgengizt höfðu öldum saman. Sú skipan mála myndi reynast öllum bezt, bæði atvinnulífi og mannlífinu yfirleitt.

Hugmyndin hafði sumpart þá sérkennilegu en líka sumpart fallegu sérstöðu, að bæði kapítalistar og sósíalistar gátu fallizt á hana. Kapítalistarnir til að græða á meiri og opnari viðskiptum, og sósíalistarnir til að tryggja réttindi launafólks óháð þjóðríkjum og vegabréfum.

Til þess að koma í veg fyrir það sem kallast í nútímanum félagsleg undirboð eða jafnvel þrælahald. Jöfn réttindi allra.

Og viti menn – smám saman tókst þetta. Smám saman varð til í Evrópu sameiginlegur innri markaður með jöfnum rétti allra, í viðskiptum með vöru, þjónustu, gjaldmiðla og vinnuafl. Óháð landamærum.

Undirliggjandi er líka sú hugsun, að stærstu viðfangsefni þjóðríkja séu svo nátengd, að þau leysi þau  betur með samvinnu en hvert í sínu horni með sérlausnir.

Að þessu leytinu er Evrópusambandið friðardraumur hins alþjóðasinnaða sósíaldemókrata, en að sama skapi fleinn í holdi hinna þjóðernissinnuðu, hvort heldur er til vinstri eða hægri.

Og það er friðarbandalag. Hin nýfrjálsu Sovétríki – ég nefni bara Eystrasaltslöndin – létu það verða sitt fyrsta verk eftir sjálfstæði að sækja um aðild að Evrópusambandinu. Þeim var tekið fagnandi.

Eða til að orða sömu hugsun í frumstæðari átt – aldrei í sögunni hafa verið minni líkur á því að stríð brjótist út á milli Þýzkalands og Frakklands. Það var þó reglubundin heimska í þúsund ár, og stóðu sum áratugum saman með tilheyrandi hörmungum.

Viðlíka vitleysa er reyndar ekkert mjög fjarri okkur. Eitt af fyrstu málunum, sem spruttu upp í tengslum við Brexit, var aldagamalt eignarhald Breta á Gíbraltar, kletti syðst á Spáni. Að óbreyttu þarf að setja þar upp landamæraeftirlit, ef Bretar standa við að yfirgefa Evrópusambandið. Enginn hefur áhuga á því, hvorki Spánarstjórn né Bretar á Gíbraltar, en þessi er nú samt staðan.

Með sama lagi þarf að taka upp vegabréfaskoðun á milli ríkjahlutanna á Írlandi að óbreyttu. Það er engum til gagns, en öllum til tjóns.

En semsagt – Ísland hefur notið aðildar sinnar að þessu merkilegasta ríkjabandalagi sögunnar í um aldarfjórðung. Ekki bara friðarins enda kemur ófriður í Evrópu Íslandi ekkert við, eins og Styrmir Gunnarsson orðaði það svo spaklega hér um árið. Miklu fremur í viðskiptum og umbótum innan lands.

Um viðskiptin þarf ekki að fjölyrða. Hitt gleymist hins vegar, að allar helztu umbætur í innanlandsmálefnum eru innfluttar frá Evrópusambandinu í gegnum EES-samninginn.

Ekki þarf að hafa orð Herðubreiðar fyrir þessu. Spyrjið talsmenn neytenda hvernig löggjöfin um réttindi þeirra hefur tekið stakkaskiptum eftir fyrirmælum frá ESB. Spyrjið forystumenn launafólks um réttindin sem það öðlaðist, sem aldrei hefðu fengizt fram að öðrum kosti. Spyrjið varðmenn náttúrunnar um breytt lög og reglur, til dæmis lögformlegt umhverfismat, sem var ekki einu sinni til í íslenzkum orðabókum áður en það var flutt inn frá Evrópu.

Spyrjið svo vísindamennina, sem hafa notið stuðnings svo milljörðum skiptir í gegnum evrópskar reglur til margvíslegra og merkilegra grunnrannsókna. Á meðan íslenzkir ráðamenn svelta háskólana.

Eða spyrjið íslenzka þingmenn, sem samþykkja fleiri lagareglur frá Evrópu en sínar eigin, margar hverjar þvert gegn eigin hug enda hefur löngum verið meiri hluti á alþingi til varnar sérhagsmunum, en ekki almannahag.

Lítið nýlegt dæmi – en þó stórt í daglegu lífi margra – er að nú kostar jafnmikið að hringja úr farsíma frá Akureyri suður í Breiðholt og til Barselóna, þökk sé evrópskum samþykktum.

Hefði alþingi einhvern tímann reynt að þvinga íslenzku símafyrirtækin til svo sjálfsagðrar breytingar í sítengdum heimi? Aldrei og aldrei nokkurn tímann.

Núnú. Hér áðan var fullyrt, að Ísland ætti aðild að Evrópusambandinu. Er það ekki tóm della?

Nei, því að aðildin er raunveruleg að flestu leyti nema nafninu einu, eins og dæmin sýna hér að ofan. Íslendingar taka upp allar helztu breytingar á löggjöf og regluverki Evrópusambandsins. Staða okkar og hinna aðildarríkjanna er þó ólík að einu leyti.

Á meðan Evrópuþjóðir sitja fundi, þar sem ákvarðanir eru teknar, er okkur sagt að bíða frammi á gangi. Okkur er svo tilkynnt niðurstaðan. Við höfum ekkert um hana að segja, en okkur ber að gera hana að okkar.

Inn í EES-samninginn vantar einkum þrjú meginsvið. Sjávarútveg, landbúnað og já, blessaðan gjaldmiðilinn. Ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur reyndi að klára aðildina hvað þetta snertir.

Væri hægt að ná viðunandi samningum um sjávarútveg við ESB? Við vitum það ekki. Halldór Ásgrímsson þáverandi utanríkisráðherra varpaði fram tillögu um sérstakt fiskveiðistjórnunarsvæði á Norður-Atlantshafi – hugmynd sem var ættuð frá Árna Páli Árnasyni. Evrópubúar tóku þeim málflutningi vel þótt hann tryggði Íslendingum alger yfirráð yfir fiskimiðunum, en hann náði ekki lengra.

Landbúnaður? Vitum það ekki heldur. ESB rekur reyndar frekar byggðastefnu en landbúnaðarstefnu. Á meðan Íslendingar eyða milljörðum í að verja offramleiðslu á dilkakjöti og einokun í mjólkuriðnaði vill Evrópusambandið frekar halda hinum dreifðu byggðum lífvænlegum, óháð því hvað er framleitt þar. Það er einfaldaða útgáfan af stefnunni.

Finnar náðu ágætum samningum um sinn heimskautalandbúnað, sem var nýtt hugtak – það er svo niðurnjörvað og ósveigjanlegt þetta Evrópusamband – en við vitum ekki meir. Við komumst aldrei þangað í samningaviðræðunum á sínum tíma.

Jón Bjarnason landbúnaðar- og sjávarútvegsráðherra beitti allri sinni hugkvæmni til að tefja og skemma fyrir viðræðum við Evrópusambandið – og þegar kemur að ESB er hugmyndaríki Jóns sannarlega handan raunveruleikans – svo að þær komust aldrei á efnislegt stig hvað snertir þessa tvo atvinnuvegi.

Þess meira var talað um hina svokölluðu IPA-styrki, sem umsóknarríki fá til þess að gera stjórnsýslu, stofnanir og aðra innviði samfélaga betur búin undir fulla aðild að ESB. Jón Bjarnason og Ögmundur Jónasson kölluðu styrkina mútur og sitthvað fallegra, og kölluðu umsóknaraðild „aðlögun að Evrópusambandinu,“ eins og verið væri að smygla Íslandi inn í Evrópu í gegnum einhverjar óþekktar bakdyr.

Eftir kosningar 2013 lagði Guðbjartur heitinn Hannesson sömu spurningu fyrir sérhvern ráðherra í nýrri ríkisstjórn Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar.

– Hefur þurft að breyta lögum eða reglugerðum á málasviðum þíns ráðuneytis vegna umsóknar Íslands um aðild að Evrópusambandinu?

Svörin komu og sum seint. Þau voru þó öll samhljóða. Nei.

Það var engin svokölluð aðlögun. Það var allt áróður og skrum.

Þess vegna er Ísland nú statt á nákvæmlega sama stað og fyrir átta árum. Enginn veit hvers konar samningar fengjust um fulla aðild að ESB, þótt meiri hluti þjóðarinnar vilji klára þá og greiða svo atkvæði um niðurstöðuna.

En hvað – er ekki tóm krísa í Evrópu? Er Evrópusambandið ekki brennandi hús, eins og Jón Baldvin sagði fyrir nokkru?

U – nei. Í stóru myndinni glímir Evrópa við sama vanda og allur heimurinn, sívaxandi misskiptingu gæða og auðsöfnun á æ færri hendur.

Hún glímir líka við flóttamannavanda, sem hún og Bandaríkin áttu reyndar stóran hlut í að skapa. Þar reynir á innviði og samskipti einstakra ríkja, einkum þeirra sem hafa opinn faðm og hinna, sem eru varkárari, stundum skiljanlega.

Hvorugt snertir þó eðli og inntak Evrópusambandsins sem samfélags lýðræðisríkja. Það mun standa þessi viðfangsefni af sér, rétt eins og fjármálakrísuna árið 2008.

Í Evrópu er nefnilega engin kreppa. Eða hafa borizt fregnir af henni frá Finnlandi, Lettlandi, Frakklandi eða Austurríki? Nei.

Evran hefur það líka bara fínt, takk fyrir, þrátt fyrir ítrekaða og lærða spádóma ritstjóra Morgunblaðsins um annað.

Í einstaka löndum er hins vegar uppi vandi, en hann er algerlega heimatilbúinn. Grikkland og Ítalía eru beztu dæmin um að óráðsía kemur á endanum í hnakkann á þeim sem kunna ekki fótum sínum forráð í spillingu og óforsjálni.

Ríki Evrópusambandsins eru nefnilega fullvalda, hvað sem sagt er í upphrópunum daglegra stjórnmála. Þau ráða örlögum sínum sjálf.

Í fréttum daganna sjáum við annað dæmi frá Spáni, þar sem liggur við mini-borgarastyrjöld vegna kosninga. Spánverjar eru fullvalda og ráða sínum málum sjálfir. Stjórnvöld haga sér máske yfirmáta heimskulega, en þjóðin ræður örlögum sínum.

Full aðild að Evrópusambandinu breytir þar engu um.

Sem kynnu að vera nokkur tíðindi þeim, sem hæst hrópa um fullveldisafsal og líður bezt að sitja frammi á gangi að leysa sudoku á meðan aðrar fullvalda þjóðir ráða ráðum sínum í merkilegasta ríkjabandalagi sögunnar.