Hin sanna uppreist æru

Guðspjall: Farísei nokkur bauð Jesú til máltíðar og hann fór inn í hús faríseans og settist til borðs. En kona ein í bænum, sem var bersyndug, varð þess vís að hann sat að borði í húsi faríseans. Kom hún þá með alabastursbuðk með smyrslum, nam staðar að baki Jesú til fóta hans grátandi, tók að væta fætur hans með tárum sínum, þerraði þá með höfuðhári sínu, kyssti þá og smurði með smyrslunum. Þegar faríseinn, sem hafði boðið honum, sá þetta sagði hann með sjálfum sér: „Væri þetta spámaður mundi hann vita hver og hvílík sú kona er sem snertir hann, að hún er bersyndug.“ Jesús sagði þá við hann: „Símon, ég hef nokkuð að segja þér.“ Hann svaraði: „Seg þú það, meistari.“ „Tveir menn voru skuldugir lánveitanda nokkrum. Annar skuldaði honum fimm hundruð denara en hinn fimmtíu. Nú gátu þeir ekkert borgað og þá gaf hann báðum upp skuldina. Hvor þeirra skyldi nú elska hann meira?“ Símon svaraði: „Sá hygg ég sem hann gaf meira upp.“ Jesús sagði við hann: „Þú ályktaðir rétt.“ Síðan sneri hann sér að konunni og sagði við Símon: „Sér þú konu þessa? Ég kom í hús þitt og þú gafst mér ekki vatn á fætur mína en hún vætti fætur mína tárum sínum og þerraði með hári sínu. Ekki gafst þú mér koss en hún hefur ekki látið af að kyssa fætur mína allt frá því ég kom. Ekki smurðir þú höfuð mitt olíu en hún hefur smurt fætur mína með smyrslum. Þess vegna segi ég þér: Hinar mörgu syndir hennar eru fyrirgefnar enda elskar hún mikið en sá elskar lítið sem lítið er fyrirgefið.“ Síðan sagði hann við hana: „Syndir þínar eru fyrirgefnar.“ Þá tóku þeir sem til borðs voru með honum að segja með sjálfum sér: „Hver er sá er fyrirgefur syndir?“ En Jesús sagði við konuna: „Trú þín hefur frelsað þig, far þú í friði.“ (Lúk 7.36-50)

Náð sé með ykkur og friður frá Guði föður og Drottni Jesú Kristi. Amen.

Það segir að mínu mati sína sögu um eilíft erindi kristindómsins að við skulum koma saman í kirkju árið 2017 og heyra þar næstum því 2000 hugsanlega allt að 3000 ára gamla texta um siðferðileg álitamál sem við stöndum frammi fyrir enn í dag. Að umræðuefni sem hefur verið í deiglunni nú síðsumars hér uppi á Íslandi skuli vera tekið föstum tökum í heilagri ritningu og afgreitt án vífilengja eða yfirdrepsskapar.

Í dag fjalla textarnir um það hvað þarf að gera til að hrista af sér syndaok fortíðarinnar, til að geta sagt skilið við fortíðardraugana sem þjaka samvisku okkar og halda okkur niðri svo við getum hafið nýtt líf, laus við gamlar misgjörðir og gengið til móts við framtíðina uppreist … æru.

Margt hefur verið sagt og skrifað um þetta umfjöllunarefni hér uppi á Íslandi undanfarnar vikur í kjölfar uppljóstrana um það hvernig staðið er að því að veita Íslendingum lögformlega uppreist æru eftir að þeir hafa setið af sér dóma, jafnvel fyrir þau afbrot sem allur þorri almennings telur einna svívirðilegust og auvirðulegust, og fæst af því jafn viskulegt og það sem höfundur Lúkasarguðspjalls skrifaði öðru hvoru megin við fyrstu aldamót okkar tímatals í sögunni af samskiptum Jesú og bersyndugu konunnar. Þar hefur mér sýnst að menn skipi sér einkum í tvo hópa; annars vegar er einfeldningshátturinn, hins vegar er heiftin.

Hvorugt er líklegt til að lækna eða græða sár.

Einfeldningslega nálgunin

Einfeldningslega nálgunin er sú að fyrirgefningin sé svo heilög skylda okkar að það að neita að fyrirgefa og erfa misgjörðir endalaust við menn sé slíkur glæpur að glæpurinn sem við eigum að fyrirgefa beinlínis blikni í samanburði. Að finnast það óeðlilegt og andmæla því að kynferðisafbrotamenn, sem hvorki hafa sýnt iðrun né gert neina yfirbót – hafa jafnvel ekki einu sinni játað glæpina sem þeir þó hafa setið af sér þunga dóma fyrir að hafa framið, fái uppreist æru eins og hendi sé veifað og vilja að farið sé í saumana á stjórnsýslunni sem þar er að baki og leyndinni verði svipt af ferlinu, er jafnvel lagt að jöfnu við að vilja grýta og berja mennina að afplánun lokinni. Eða að það að vera að staldra við gamlar misgjörðir festi okkur bara í viðjum gamalla synda og ljótleika og við verðum bara að rísa yfir það og vera stærri og meiri manneskjur en svo að vera með þetta gamla mál endalaust á heilanum, eins og afleiðingar nauðgunar, svo dæmi sé tekið, sé bara hægt að strjúka burt eins og hverja aðra hafragrautsklessu sem maður fær á sig við að mata óvita.

Einfeldningslega nálgunin hefur miskunnarlaust verið notuð sem kúgunartæki í gegn um tíðina, til að varpa sektinni af gerendum yfir á fórnarlömb þeirra: „Þið eigið að fyrirgefa. Jesús segir það. Enginn er fullkominn, allir hafa eitthvað á samviskunni. Hvaða illmenni eruð þið eiginlega að geta ekki fyrirgefið þetta?“ Og þannig getur gerandinn haldið uppteknum hætti og syndgað endalaust upp á náðina, verndaður af fyrirgefningarskyldu þolendanna.

Heiftúðuga nálgunin

Heiftúðuga nálgunin er síðan í því fólgin að harðneita að fyrirgefa undir neinum kringumstæðum. Að með því að fremja ákveðna glæpi hafi menn sagt sig úr mannlegu samfélagi um alla eilífð, óháð því hvort menn sjái að sér og sýni iðrun og betrun. Að lífstíðarfangelsi án nokkurs möguleika á reynslulausn sé eina sanngjarna andsvarið við ákveðnum misgjörðum; að loka þá inni og henda lyklinum. Að sumir eigi einfaldlega ekki undir neinum kringumstæðum að eiga möguleika á að fá annað tækifæri.

Heiftúðuga nálgunin er líka magnað kúgunartæki. Henni er ætlað að hræða fólk til að haga sér skikkanlega vegna þess að refsingin verði eilíf og óáfrýjanleg.

En hún reyndar virkar ekki. Hvergi í heiminum, eftir því sem ég best veit, er fylgni á milli glæpatíðni og refsigleði. Í Bandaríkjunum hækkaði morðtíðnin skömmu eftir að dauðarefsingar voru teknar upp að nýju. Þó var því einmitt ætlað að hafa fælingarmátt. Refsigleði samfélagsins hefur nefnilega ekki áhrif á glæpatíðni, þar eru aðrir samfélagsþættir og sveiflur að baki. Það eina sem heiftin skapar, ef hún fær að ráða, er ómannúðlegra samfélag, ekki öruggara samfélag.

Fyrigefning án iðrunar

En hvaða pól eigum við þá að taka í hæðina? Við eigum að fyrirgefa, það er óumdeilanlegt. En við eigum líka að taka afleiðingum gjörða okkar.

Jesús talar mikið um fyrirgefninguna og fyrirgefur mikið. En fyrirgefningin er aldrei skilyrðislaus. Jesús fyrirgefur aldrei þeim sem koma fram fyrir hann og þykjast vera syndlausir, enda væri það út í hött. Jesús fyrirgefur iðrandi syndurum.

Við eigum nefnilega líka að iðrast synda okkar.

Jesús segir margar dæmisögur um fyrirgefninguna. Um þjóninn sem fékk háar skuldir afskrifaðar en fór svo og hótaði þeim sem skulduðu honum brot af því, sem hann hafði fengið afskrifað, ofbeldi og líkamsmeiðingum ef þeir borguðu ekki. Fyrir vikið var fyrirgefning hans afturkölluð í skyndi. (Matt 18.21-34)

Glataði sonurinn snýr aftur til föður síns, ekki til að taka við fyrri stöðu sinni, ekki til að krefjast þess að strik sé dregið yfir misgjörðir hans og fá uppreist æru eins og það sé eitthvað sem hann eigi rétt á, heldur til að sýna iðrun og gera yfirbót; til að fá að vera einn af verkamönnum föður síns. Taka afleiðingum gjörða sinna. (Lúk 15.11-32)

Þannig er fyrirgefningin aldrei skilyrðislaus. Engin iðrun, engin yfirbót … engin fyrirgefning.

Og það sem meira er: Engin syndajátning þýðir augljóslega að engin ástæða er til að biðja um fyrirgefningu til að byrja með. Og þar af leiðandi engin ástæða til að gefa hana.

Límd við fortíð sína

Guðspjall dagsins segir sögu af samskiptum Jesú og bersyndugrar konu. Við vitum ekki nafn konunnar, við vitum ekki nákvæmlega hver synd hennar var. Við getum ályktað að hún hafi á einhvern hátt brotið gegn miskunnarlausri og heiftúðugri siðferðislöggjöf síns tíma – okkur finnst það líklega sennilegast. Því við vitum að það er gömul saga og ný að kúgaðar og örvæntingarfullur konur eiga eitt örþrifaráð til að afla sér fjár og við vitum hvert það er. Við vitum ekkert hvað þessi kona hafði sér til málsbóta … ef eitthvað. En við vitum að hún var stimpluð fyrir lífstíð. Fortíðin var límd við hana. Hún skyldi ekki fá hið minnsta tækifæri til að losa sig við misgjörð sína, synd hennar skyldi ekki gleymast, ekki fyrirgefast. Hún skyldi aftra henni frá því að eignast nokkuð það sem kalla mætti eðlilegt líf. Hún skyldi ekki fá annað tækifæri.

En Jesús fyrirgaf henni. Hún elskaði mikið. Hún lét ekki af að kyssa fætur hans og þvo þá með tárum sínum og höfuðhári. Hún gerði enga tilraun til að spila sig syndlausa. Hún kom ekki til hans með kröfur um fyrirgefningu og uppreist æru … hún kom til að gera yfirbót.

Enginn valinkunnur einstaklingur talaði máli hennar.

Og ef þessi valinkunni farísei sem Jesús var staddur hjá hefði nú verið beðinn að gangast í ábyrgð fyrir einhvern einstakling sem Jesús ætlaði að þvo hreinan af allri synd hefði þessi nafnlausa kona ábyggilega ekki orðið fyrir valinu, jafnvel ekki þótt honum hefði verið boðið að gera það undir nafnleynd. Fyrir honum var hún ekki manneskja, hún var bara syndin sem hún hafði drýgt. Hann sá hana ekki eins og hún var, hann sá aðeins fortíð hennar.

En hún skildi við fortíð sína hjá Jesú. Hún fór af fundi hans uppreist æru … þar sem það skiptir máli. Hún hafði sjálf þvegið æru sína hreina … með tárum sínum.

Það er hin eina sanna uppreist æru.

Uppreistir einstaklingar

Fjöldi einstaklinga með eitt og annað á samviskunni gengur meðal okkar með uppreista æru án þess að hafa upp á það neina pappíra með eiginhandaráritun forseta Íslands fengna út á vinskap við valinkunna nafnleysingja. Fólk sem hefur snúið við blaðinu og helgað líf sitt því að hjálpa öðrum til þess sama – sem síðan munu sjálfir taka til við að hjálpa öðrum. Hin ýmsu 12 spora samtök, svo dæmi sé tekið, eru full af svoleiðis fólki. Og starf þeirra mun halda áfram að bera ávöxt og græða sár og byggja upp einstaklinga löngu eftir að þeirra sjálfra nýtur ekki lengur við því gjöf þeirra heldur áfram að gefa og gefa og gefa.

Þetta fólk þarf engan pappír upp á að það varði við lög að nefna fortíð þess. Fólk með hreina æru þarf ekki að óttast að fortíð þess sé dregin fram í dagsljósið; fortíð þess er einmitt dýrmætasta lexía lífs þeirra. Enda eru slíkir pappírar einskis virði. Enginn þvær æru sína hreina með undirskrift forseta Íslands, þú þværð hana aðeins hreina með þínum eigin tárum.

Fyrir okkur sjálf

Auðvitað eigum við að fyrirgefa. En við skuldum engum fyrirgefningu sem við erum ekki reiðubúin til að gefa af einlægu hjarta. Enginn getur krafið okkur um það sem við eigum enga innistæðu fyrir.

En sá tími kemur að við verðum að sleppa tökunum. Alls ekki að afsaka eða réttlæta það sem okkur var gert heldur að sleppa tökunum á því. Skilja fortíðina eftir og ganga til móts við framtíðina frjáls undan henni, hnarreist og uppreist. Sá tími kemur að við finnum sjálf að fortíðin er að sliga okkur, að við verðum að varpa henni af okkur eins og ham sem háir vexti okkar og þroska.

En hvenær sá tími kemur að við erum reiðubúin til þess að gefa okkur sjálfum þá dýrmætu gjöf að fyrirgefa það sem okkur var gert … að sleppa tökunum á því … enginn getur sagt okkur hvenær sá tími kemur. Forseti Íslands getur ekki skikkað okkur til þess með undirskrift sinni.

En ef við göngum á fund Jesú þá getum við skilið fortíðina eftir hjá honum.

Dýrð sé Guði föður og syni og heilögum anda. Svo sem var í upphafi er og verður um aldir alda. Amen.

Prédikun í Laugarneskirkju 27. ágúst 2017