Hann gaf firrunni þegnrétt í íslenskum kveðskap. Hann fann ljóðrænunni stað á kömrunum

Eftir Guðmund Andra Thorsson

Megas er barn 20. aldarinnar en hann er líka einhverskonar afi hennar – kannski langafi. Rödd hans og fas, músíkin, textarnir, andrúmsloftið allt sem gegnsýrir list hans er vitaskuld óhugsandi án rokksins en hann hefði ekki heldur orðið sá sem hann er án þess að hafa látið síast inní sig Braga Boddason, Egil, Hallgrím, Matthías, Steingrím Thorsteinsson og Davíð Stefánsson svo að eitthvað sé nefnt af skáldum sem hann hefur haft unun af að afbaka ljóð eftir, kveðskapur hans er gegnsýrður latínumennt, goðafræði, og sálmakveðskap – að viðbættri klassísku músíkinni og gamalli íslenskri sönglagahefð sem manni virðist liggja til grundvallar sumu í tónsköpun hans. Og loks má nefna eitthvað sem svolítið erfitt er að koma orðum að en á ekki minnstan þátt í að gera hann svo ástsælan með þjóðinni sem raun ber vitni og mætti ef til vill kenna við klassíska íslenska meinfýsi – hin gráa gamansemi  – „hundingsspott“ kallaði hann það sjálfur. Ég man eftir manni í verbúð í eyjum sumarið ´74 sem við félagarnir sungum fyrir kvæðið um Jón Arason og þrástagaðist allan þann dag á setningunni „þeir sörguðu af honum hausinn ha ha ha“. Mér fundust þau viðbrögð dæmigerð fyrir viðtökur Íslendinga við kveðskap Megasar sem bæði hefur búið við meiri hylli sinna landsmanna en við gerum okkur kannski grein fyrir – og meiri andúð.

Forsendurnar hjá Megasi eru aldagamlar. En hann er barn 20. aldarinnar – hann er „Orfeus, rafmagnsbassisti í innheimum“.

Hann er þversagnarkenndur. Hann er utangarðsmaðurinn sem er innsti koppur í búri íslenskrar menningar. Hann er hinn nákvæmi óreglumaður, hinn meðvitaði skynfæraruglari. Hann er hinn klóki klerkur sem snýr á skrattann til að geta haft í ýmislegt snatt. Hann er guðlastarinn í helgidómnum. Hann er safnarinn sem dregur jafnharðan dár að öllu því sem hann dregur að sér. Hann er barnið í dalnum en líka ókindin sem fyrir neðan sat. Hann er hirðskáld Basils fursta, finnur víddirnar í Hvell-Geira, bísar með Birkiland, þræðir afvegi og útskot íslenskrar menningar en er samt alltaf í þjóðbraut. Hann er íslenskuséníið sem þráir að vera hljóðvilltur og reynir með öllum tiltækum ráðum að verða sér úti um þágufallssýki eins og hún sé sjálf hin forboðna og sæluþrungna synd: þegar hann syngur „mér langar“ heyrir maður að þarna er maður að drýgja unaðsfulla synd. Hann er spekingurinn sem ber á borð fyrir okkur þvætting. Hann er ólíkindatólið sem afvopnar okkur skyndilega með nístandi einlægni og fegurð, rugludallurinn sem orðar þegar minnst varir fyrirbæri, kenndir og ástand í eitt skipti fyrir öll. Hann gaf firrunni þegnrétt í íslenskum kveðskap. Hann fann ljóðrænunni stað á kömrunum. Hann lætur fábrotin sannindi hljóma eins og bull eða dúpa visku: lína úr söngnum Um raungildisendurmat umframstaðreynda sem er að finna á hinni framúrskarandi endurútgáfu Skífunnar frá 2002 á plötunni Á bleikum náttkjólum er dæmigerð: „sértu ekki stöðugur stafar það trúlega af því þú ert valtur“. Svona línur vitja manns stundum á köldum dögum og þótt þær ylji manni ekki þá hjálpa þær manni að glotta við tönn.

Megas er glaðvær söngvari; glaðbeittur. Hann er Elvis-eftirherman sem hljómar stundum eins og langdrukkinn íslenskur sveitaprestur á 19. öld  að tóna, stundum eins og hreppsómagahnokki, stundum eins og kátur púki – alltaf eins og rokk, glaðvær og ískyggilegur. Hann er Elviseftirherman sem hljómar aldrei eins og Elvis, nema þá sem stökkbreytt afbrigði af öðrum Elvisarnema, Bob Dylan – og samt er hann íslensk niðurstaða af Elvis. Hvað er Elvis? Hann var náttúruhamfarir á 20. öld, strákur úr þjóðardjúpinu með gítar og mjaðmir sem hóf upp raust sína með þeim afleiðingum að jörðin titraði og björgin klofnuðu, gott ef rifnaði ekki musteristjaldið sjálft. Sú þrá að vera Elvis er ef til vill náskyld þránni eftir að vera hljóðvilltur, sannur og hrár og sennilega ber hún líka vott um nokkurs konar spámannsfýsn – að vilja leiða lýðinn í nýjar lendur – en umfram allt er það frelsisþrá. Sé eitthvað skylt með músík Megasar og Elvisar – framan af að minnsta kosti – þá er það lífsgleðin í henni, lífsþráin, óumræðileg frelsiskenndin – frelsiskrafan.

Guðmundur Andri Thorsson