Hægristjórn fer í vinstriverkin

Tískuslagorðin eftir þessar kosningar eru „breið samvinna“ og „ný nálgun“. Þessi hugtök eiga þó harla lítið skylt við raunveruleikann. Forystumenn í stjórnmálum eru síður en svo í þann veginn að fara að hugsa neitt út fyrir boxið. Sigurður Ingi Jóhannsson er með trompásinn á hendi og veit vel af honum. Þótt meirihlutamöguleikar séu margir, eiga þeir augljósustu það sameiginlegt að hafa Framsóknarflokkinn innbyrðis.

Það er alger óþarfi að ímynda sér að Sjálfstæðisflokkurinn, Framsókn og VG taki skyndilega upp á því að vinna saman í nafni nýrrar nálgunar og breiðrar samstöðu. Slík stjórn hefði að vísu 35 þingmenn og því ríflegan meirihluta. En þessi stjórn er einfaldlega ekki í bígerð. Þingmenn VG vita betur.

Þvert á móti gilda gömlu víglínurnar í meginatriðum. Hægri stjórn eða vinstri stjórn. Framsóknarflokkurinn hefur alltaf getað ekið seglum eftir vindi og þótt hann hafi fremur hallast til hægri síðustu áratugi, hefur það engin úrslitaáhrif. Það verður annað sem vegur þyngra.

 

Tveir ásar

Það sem líklegast ræður úrslitum um stjórnarmyndun er uppröðun flokkanna á tvo ása, sem reyndar eru nær því að liggja samsíða en  að ganga þversum hvor á annan, þótt mörgum þyki skemmtilegra að teikna þá þannig á blað. Annars vegar er hinn hefðbundni vinstri/hægri-ás, þar sem röðunin er nokkurnveginn svona talið frá vinstri: VG, Samfylking, Píratar, Framsókn, Viðreisn, Miðflokkur, Sjálfstæðisflokkur. Inn í þessa upptalningu vantar Flokk fólksins, sem auðvitað ætti að mega staðsetja nokkuð utarlega til vinstri á grundvelli helstu baráttumálanna, sem eru stórbætt lífskjör þess fólks sem fær framfæri sitt að stórum eða stærstum hluta frá Tryggingastofnun ríkisins.

Á hinn ásinn má svo raða flokkunum eftir afstöðu flokkanna til nokkuð róttækra breytinga á tilteknum samfélagsþáttum. Hér má nefna afstöðu til nýrrar stjórnarskrár, breytinga á gjaldtöku fyrir úthlutun aflaheimilda og stóraukins gagnsæis. Afstaðan til þjóðaratkvæðagreiðslu um ESB-viðræður og aukið beint lýðræði yfirleitt, er líka meðal þess sem raðar flokkunum á þennan ás.

Við skulum líta á röðun flokkanna á þessum ás, talið frá frjálslyndi til íhaldssemi: Píratar, Samfylking, Viðreisn, VG, Framsókn, Miðflokkur, Sjálfstæðisflokkur. Á fyrri ásnum má setja mörk milli Pírata og Framsóknar, en á þeim síðari milli Viðreisnar og Framsóknar, en Vinstri græn vega salt þarna á milli.

Aftur vantar Flokk fólksins í upptalninguna, enda hefur talsmönnum hans ekki verið mjög tíðrætt um þau málefni, sem hér eru undir. Reyndar hefur formaðurinn, Inga Sæland, lýst sig fremur mótfallna því að Íslendingar taki við fleiri flóttamönnum en nú er og það bendir í íhaldsáttina á frjálslyndisásnum heldur en hitt.

Þannig má segja að Flokkur fólksins komi inn á þing sem nokkuð óræð stærð.

 

Raðað á vogarskálarnar

Flokkarnir raðast nokkuð sjálfkrafa á vogarskálarnar vegna þess hve vel staða þeirra fellur saman á báðum ásunum, sem nefndir voru að ofan.

Vinstri + frjálslyndi: VG, Samfylking, Píratar og Viðreisn. Þarna megin lenda 28 þingmenn.

Hægri + íhaldssemi: Sjálfstæðisflokkur, Miðflokkur, Framsókn. Á þessari vogarskál lenda 31 þingmaður.

Viðreisn skilgreinir sig vissulega hægra megin við miðju, en leggur líka miklu áherslu á mikilvægar kerfisbreytingar og gæti átt heima með vinstri flokkunum á þeirri einföldu forsendu að frjálslyndið vegi þyngra en hægri tilhneigingin.

Framsóknarflokkurinn skilgreinir sig sem miðjuflokk og stundum hefur verið sagt að í honum sé „félagsleg taug“, en hann lendir með hægri flokkunum hér á þeirri forsendu að íhaldsemin vegi þyngra. Stórar kerfisbreytingar eru líklega fæstum framsóknarmönnum mjög hugleiknar.

Þá er komið að Flokki fólksins, sem virðist eiga ágæta samleið með vinstri flokkunum varðandi bætt lífskjör aldraðra og öryrkja, en á trúlega meiri samleið með þeim flokkum, sem ekki kæra sig um stórvægilegar samfélagsbreytingar að öðru leyti. Raðist þetta svona upp getur Flokkur fólksins gert útslagið og myndað meirihluta á hvorn veginn sem er. Fimm flokka frjálslyndismeirihlutinn yrði að vísu mjög tæpur.

Á móti kemur þó að það gæti farið dálítill ónotahrollur um Sigurð Inga og þingflokk hans, ef slíkt samstarf færi að teiknast á vegginn. Þá mætti jafnvel sjá fyrir sér einhvers konar samstarf heilla sex flokka og jafnframt fullkomna einangrun „silfurskeiðunganna“ tveggja, Bjarna Benediktssonar og Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar.

 

Dýrt fyrir Bjarna

Kostirnir eru í rauninni aðeins tveir, þótt á báðum sé auðvelt að finna örlítið mismunandi útfærslur. Sjálfstæðisflokknum er nánast lífsnauðsyn að eiga aðild að ríkisstjórn en samstarf við hann jafngildir kossi dauðans fyrir flokka sem skilgreina sig til vinstri við miðju. Af því leiðir að Bjarni Benediktsson þarf að byrja á að sameina gamla Framsóknarflokkinn til að eiga von. Það verður ekki endilega erfitt.

En að fá frjálslynda umbreytingaflokkinn Viðreisn í bandalag með þremur grjóthörðum íhaldsflokkum verður þrautin þyngri. Sennilega þýðir ekki einu sinni fyrir Bjarna að nefna það við fyrrverandi varaformanninn sinn, Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur. Þá er bara einn kostur í stöðunni. Bjarni verður að leita á náðir Ingu Sæland. Og það verður dýrt.

Bjarni var búinn að lofa því fyrir kosningar að hækka frítekjumark vegna atvinnutekna aldraðra upp í 100 þúsund á mánuði. Þessi aðgerð kostar sennilega innan við milljarð á ári og það eru smápeningar í samhenginu.

Flokkur fólksins hefur krafist þess að allar skerðingar verði afnumdar. Það kostar hátt í 30 milljarða á ári, en jafnvel þótt Bjarna tækist að semja sig niður í jafnvel 5-10 milljarða, er ekki allt búið enn. Inga Sæland vill líka að strípaðar bætur frá TR verði undir skattleysismörkum eins og þær voru nokkuð lengi framan af.

Mörgum þykir þetta sennilega ekki ósanngjörn krafa, en til að verða við henni þarf að tvöfalda persónuafsláttinn og reyndar gott betur. Hann þyrfti að fara í ríflega 110 þúsund krónur úr 52.907,- kr. eins og nú er. Mér er ekki kunnugt um að þetta hafi verið reiknað nákvæmlega, en árlegur kostnaður fyrir ríkissjóð nemur tugum milljarða.

Það er sem sagt nokkuð ljóst að það verður enginn 44 milljarða afgangur á fjárlögum næsta árs þegar Inga Sæland skrifar undir stjórnarsáttmálann. Og þá á vesalings Bjarni alveg eftir að fást við þá óumflýjanlegu staðreynd að Sigmundur Davíð er ekki alveg ókeypis heldur.

En Sjálfstæðisflokknum er sem sagt lífsnauðsyn að vera í ríkisstjórn. Sumt er nefnilega ekki hægt að koma í veg fyrir utan stjórnar. Þess vegna dugar ekki að skreyta fallega köku. Nú verður að draga upp budduna. Í aðra röndina er þetta dálítið kátlegt. Hægri stjórn sem sinnir einu helsta áhugamáli vinstrisinna af miklum skörungskap.

 

Líklegasta atburðarásin

Auðvitað verður ekkert endanlega fastráðið fyrr en með undirritun stjórnarsáttmála. En það er hæpið að Katrín Jakobsdóttir hætti á að mynda 32 þingmanna meirihluta. Jafnvel þótt alls ekki þurfi að vera ósennilegt að sá meirihluti gæti haldið í heil fjögur ár.

En sennilegast er að leikritið hafi þegar verið skrifað í meginatriðum og leiksýningin sé þegar hafin. Nokkrir næstu dagar gætu farið í málamyndaviðræður „stjórnarandstöðuflokkanna“. Sigurður Ingi lýsir því svo yfir að hann hafi hug á að kynna sér grundvöll „breiðara samstarfs“. Úr því verður auðvitað ekki neitt. Þá fyrst, einhvern tíma í næstu viku, hefst svo þriðji þáttur: Formlegar viðræður Bjarna, Sigurðar, Sigmundar Davíðs og Ingu Sæland, sem undirrita svo glæsilegan stjórnarsáttmála fyrri partinn í nóvember og kynna ráðherralistann.

Það er samt alltaf þetta litla ef. Hinn vængurinn ætti auðvitað auðveldara með að semja við Flokk fólksins um verulegar kjarabætur fyrir aldraða, öryrkja og fátæka. Bæði VG og Samfylking vilja skjóta nýjum tekjustofnum undir ríkissjóð og þeim megin er því dálítið meira svigrúm til að takast á við kröfugerð Flokks fólksins. En um leið og Framsóknarflokkurinn kæmi inn í slíkt samstarf verður til muna erfiðara að ná fram nauðsynlegum kerfisbreytingum.

Þetta er sem sagt bara pínulítið ef – en það er þarna nú samt.

– – –

Pistillinn birtist fyrst á jondan.is