Gagnkvæmt froðusnakk

Svokallaðar viðskiptaþvinganir, sem ESB, Bandaríkin og nokkur fleiri ríki hafa beitt gegn Rússum, síðan í mars á síðasta ári hafa sáralítil raunveruleg áhrif. Innflutningsbann sem Rússar hafa beitt á móti, virðist örlítið beittara vopn, en munurinn er þó ekki mikill.

Þvinganir vesturveldanna felast aðallega í banni við sölu hátæknihugbúnaðar og viðskiptum rússneskra stórfyrirtækja við banka á vesturlöndum, auk þess sem menn hafa gamnað sér við að setja saman lista yfir einstaklinga, sem ekki eru lengur velkomnir í vestrænum ríkjum og einhverjar bankainnistæður Rússa hafa verið frystar.

Rússar hafa á móti skrúfað fyrir innflutning ýmissa matvæla úr vestri. Þetta bann hefur sáralítil heildaráhrif, þótt það geti skaðað tiltekna hópa, svo sem danska svínabændur og norskan – og nú síðast íslenskan – sjávarútveg. Bannið hefur hins vegar gjaldeyrissparandi áhrif í Rússlandi og ýtir undir innlenda framleiðslu.

En í grunninn er þetta eins konar störukeppni. Þess er vandlega gætt á báða bóga að höggva hvergi á mjög viðkvæma strengi. Báðir aðilar eru hins vegar kjaftforir í betra lagi. Það er gott til heimabrúks.

Væri framámönnum ESB einhver alvara, ættu þeir auðvitað að hætta að kaupa gas af Rússum. Það yrði rússnesku efnahagslífi þungt högg. Og væri Rússum að sama skapi einhver alvara, lægi einmitt beinast við að skrúfa fyrir gasleiðslurnar til Vestur-Evrópu. En þetta er ekki gert. Rússum er lífsnauðsyn að fá peningana fyrir gasið og stjórnvöldum ýmissa landa í Vestur-Evrópu yrði trúlegast velt upp úr tjöru og fiðri á gaslausum vetri.

Íslendingar alveg steinhissa

Íslendingar geta auðvitað sjálfum sér um kennt. Það voru íslensk stjórnvöld sem ákváðu að hengja sig aftan í þetta heimabrúkskjaftæði í nafni vestrænnar samvinnu og lýðræðisástar, sem reyndar nær ekki svo langt, að það virðist hafa hvarflað að nokkrum manni, að spyrja hvað íbúar á Krím og í austurhéruðum Úkraínu vilji sjálfir.

Ef Íslendingar vilja á annað borð hafa utanríkisstefnu, ættu grunnstef hennar að vera friðsamleg samskipti og samningar um lausnir erfiðra deilumála. Þess í stað hengjum við okkur sem einhvers konar smádindil aftan í stríðsæsingamenn.

Og svo verðum við alveg steinhissa, þegar Rússar reka allt í einu augun í þennan ördindil og ákveða að bæta nafni hans á listann sinn.

Í stað þess að íslenska utanríkisþjónustan sé á þönum við að afla alþjóðafylgis við friðarumleitanir, er haldinn fundur í utanríkismálanefnd Alþingis og þar eru allir hjartanlega sammála. Ekki einu sinni hjá Pírötum örlar á gagnrýninni hugsun.

Ekki bara svart og hvítt

Úkraínudeilan er ekki svarthvítt fyrirbrigði. Hún snýst ekki um vonda Rússa og góða vesturlandabúa. Og heldur ekki um vonda vesturlandabúa og góða Rússa. Fyrst og fremst snýst úrlausnarefnið um íbúa þeirra svæða sem um er deilt og velferð þeirra.

En á lífi, limum og velferð þessa fólks virðist enginn ráðamaður hafa nokkurn áhuga. Það sýnist mér gilda nokkuð jafnt um Vladimir Putin, Angelu Merkel, Barack Obama og kannski líka Gunnar Braga Sveinsson.

Landamærum Úkraínu var margoft breytt á síðustu öld, allt frá lokum rússnesku byltingarinnar og fram til 1954. Sumar breytingar mátti kannski kalla eðlilegar, en í það minnsta ein var algerlega út í hött. Þetta kort, sem tekið er af Wikipediu og unnið af Spiridon Ion Cepleanu, sýnir þessar breytingar í meginatriðum. (Smellið til að stækka)

Árið 1924 voru tvö héruð skorin austan af Úkraínu og færð undir Rússland. Þegar Þjóðverjar og Sovétmenn höfðu skipt Póllandi á milli sín í upphafi síðari heimsstyrjaldar voru fimm héruð skorin af Póllandi og færð undir Úkraínu. Íbúarnir voru Úkraínumenn að stórum meirihluta en fyrir pólska minnihlutann hafði þetta í mörgum tilvikum skelfilegar afleiðingar. Áfram var landamærum Úkraínu breytt á árunum 1940-48, einkum til stækkunar en þó fengu Moldóvar dálitla landræmu úr Úkraínu 1940.

Eftir daga Stalíns komst Úkraínumaðurinn Nikita Krústsjev til valda í Sovétríkjunum. Og 1954 lét hann Rússa gefa Úkraínu Krímskaga í heilu lagi í afmælisgjöf. Hann lét stjórnarskrá Sovétríkjanna ekkert þvælast fyrir sér. Þetta var óneitanlega nokkuð rausnarleg gjöf, ekki síst með tilliti til þess að mjög stór meirihluti íbúanna er rússneskur.

Innan núverandi landamæra Úkraínu býr fólk af ýmsum þjóðernum. Úkraínumenn eru auðvitað langflestir, en Rússar mynda stærsta minnihlutann og í tveimur austustu héruðunum, Luhansk og Donetsk lítur allstór meirihluti á sig sem Rússa.

Það eru íbúar þessara héraða, sem nú krefjast sjálfstæðis. Og það er einfaldlega ekki rétt, að Rússar hafi lagt þennan hluta landsins undir sig með hervaldi. Þeir hafa hins vegar komið í veg fyrir að hersveitir stjórnarinnar í Kiev næðu héruðunum á sitt vald gegn vilja stórs meirihluta íbúanna.

Síðasta óleysta landamæradeilan

Þótt íbúarnir í þessum héruðum fengju að mynda sjálfstætt ríki væri það engin goðgá og engin nýlunda. Síðustu tvo áratugi hafa ýmis landamæri breyst í Suðaustur-Evrópu og fjölmörg ný ríki orðið til. Það er ekki langt síðan til var ríki, sem hét Júgóslavía. Það ríki klofnaði í smærri ríki í ógnvænlegum styrjaldarátökum, þar sem framin voru fjöldamorð á saklausum borgurum, stundum þjóðarmorð.

Slóvakar kusu sjálfstæði frá Tékkum og fengu það í mestu friðsemd. NATÓ kom sennilega í veg fyrir þjóðarmorð í Kosovo með loftárásum á Serba. Kosovo er nú sjálfstætt ríki og úr þessu kemur ekkert í veg fyrir að það hljóti alþjóðlega viðurkenningu.

Rússar gætu sem best hafa komið í veg fyrir þjóðarmorð með afskiptum sínum í Austur-Úkraínu, rétt eins og NATÓ í Kosovo. Og svona persónulega er ég almennt hlynntur því að komið sé í veg fyrir þjóðarmorð.

Til allrar lukku er nú friður á Balkanskaganum eftir þá gríðarlegu ógnaröld, sem þar ríkti undir lok síðustu aldar. Í þessum hluta álfunnar er aðeins ein landamæradeila óleyst. Deilan um landamæri Úkraínu.

Kannski ættu Íslendingar að hætta að væla um makríl og snúa sér að kjarna málsins. Jafnvel örþjóð lengst norður í Ballarhafi getur haft dálítil áhrif á alþjóðavettvangi ef hún beitir sér fyrir góðum málsstað.