Fín upprifjun og góð blaðamennska

Það reyndist furðu margt hafa gleymst á fjórum árum, þegar ég las nýútkomna bók Karls Th. Birgissonar Alltaf einn á vaktinni. Þykist ég þó yfirleitt fylgjast nokkuð vel með því sem gerist í kosningabaráttu. Og fáein atriði komu á óvart. Þarna birtist t.d. allt í einu dálítil skýring á þeirri spádómsgáfu Ólafs Þ. Harðarsonar, sem kom mér svo algerlega í opna skjöldu eftir nýársávarp forsetans 2012.

Almennt er þessi bók gott yfirlit yfir viðburði og viðburðaleysi nokkurra mánuða á árinu 2012. Hún ber augljóslega með sér að hafa verið skrifuð að mestu leyti jafnóðum og er þannig samtímaheimild en ekki sagnfræði, þótt hún eigi vafalaust eftir að verða sagnfræðingum ómetanleg heimild.

Höfundurinn er að upplagi ágætur húmoristi og kímnin gægist nokkuð víða upp á yfirborðið, en fær aldrei að ná yfirhöndinni. Það er nákvæmlega eins og það á að vera. Þetta er frásögn, byggð á upplifun höfundarins, en jafnframt studd fjölmörgum heimildum.

Bókin er ekki löng, um 180 síður. En það dugar ágætlega. Lengst af streymir frásögnin létt og lipurlega áfram og Karl missir sig hvergi of djúpt í skilgreiningar- eða ályktunaratriði. Þannig má segja að þetta sé blaðamannabók eins og þær gerast bestar, tiltölulega létt aflestrar og skemmtileg. Og þótt bókin sé vissulega talsvert fræðandi, er þess er hvergi krafist af lesandanum að hann sé betur að sér en gengur og gerist.

Öðrum þræði er þessi bók líka ágæt kennslustund í leðjuslag. Lesandinn kemst ekki með nokkru móti hjá því að skynja, hvernig það reynist árangursríkara að úthúða andstæðingnum persónulega, en að gera sem skýrasta grein fyrir sjálfum sér og eigin stefnu. Hvernig hægt er að gera aukaatriði, sum jafnvel upplogin, að aðalatriðum og fá stóra hópa fólks til að kjósa um eitthvað allt annað en það sem til stóð.

Þótt leðjuslagurinn sé ekkert einsdæmi í kosningabaráttu, hvorki hér á Íslandi né annars staðar, var þetta í fyrsta sinn sem slíkum aðferðum var beitt hérlendis fyrir forsetakosningar að nokkru marki. Forsetaframbjóðendur hafa þvert á móti lengst af haft kurteisi og prúðmennsku í fyrirrúmi og í þeim undantekningartilvikum þegar fylgismenn þeirra hafa gripið til annarra og ófínni meðala, hefur það yfirleitt haft öfug áhrif.

Í rauninni ætti bók á borð við þessa að koma út eftir hverjar kosningar. Nú væri gaman að geta dregið fram úr hillunni ámóta bækur um forsetakosningarnar 1952, 1968, 1980 og 1996 og skoðað hvernig kosningabaráttan leit út frá sjónarhólum samtímablaðamanna. Það væri líka ómæld skemmtun og ómetanlegur fróðleikur að geta rifjað upp kosningabaráttu fyrir fjölmargar þingkosningar. Sama má raunar segja um ýmsa aðra viðburði í þjóðlífinu, sem yfirleitt er aðeins fjallað um í skammlífum fréttum, en rykfalla svo í minningunni þar til þeir verða viðfangsefni sagnfræðinga fjöldamörgum áratugum síðar.

Einmitt þetta varð mér átakanlega ljóst, þegar ég setti þessa nýju bók upp í hillu að lestri loknum. Það var vandalítið að velja henni stað við hliðina á bókinni Verkfallsátök og fjölmiðlafár, að mörgu leyti svipaðri blaðamannabók um BSRB-verkfallið 1984, eftir Baldur Kristjánsson og Jón Guðna Kristjánsson.

Við lauslega talningu sýnist mér að milli þessara tveggja bóka vanti á að giska tíu bindi.