Er kominn tími á minnihlutastjórn?

Þegar búið er telja öll atkvæði og úrslit þingkosninga orðin ljós, eru flestar ef-spurningar tilgangslausar, svo vinsælar sem þær eru allajafna fyrir kosningar. Vangaveltur um möguleg stjórnarmynstur verða nú að byggjast á rauntölum. Tvennt er alveg ljóst: Núverandi stjórnarflokka vantar þrjú þingsæti til að geta haldið áfram með minnsta mögulega meirihluta. Fyrirhugað umbótabandalag fjögurra flokka er enn fjær þessu marki. Þeir flokkar hafa samtals aðeins 27 þingsæti og vantar fimm til að hafa meirihluta.

Um leið er ljóst að Viðreisn er í oddaaðstöðu og þessi nýi flokkur hefur í hendi sér að mynda meirihluta til hægri eða vinstri. Málið er þó ekki alveg svo einfalt. Í rauninni má heita óhugsandi að Viðreisn gangi einfaldlega til liðs við núverandi ríkisstjórn. Annars vegar stangast það á við eindregnar yfirlýsingar formannsins bæði fyrir og eftir kosningar. Hins vegar er afar ólíklegt að Viðreisn muni lifa næstu kosningar af eftir að hafa framlengt líf ríkisstjórnar, sem kjósendur settu af. Forystufólk Viðreisnar gerir sér trúlega einmitt mætavel grein fyrir þessu.

Í þessu sambandi koma málefni líka við sögu. Milli Viðreisnar og gömlu stjórnarflokkanna er óbrúanlegur ágreiningur í tveimur stórum málum. Viðreisn vill annars vegar innheimta auðlindagjöld í formi uppboðs á kvóta og hins vegar halda ESB-viðræðum áfram. Í báðum þessum málum eru xB og xD algerlega þversum.

Nú þarf auðvitað að taka tillit til þess að Sjálfstæðismönnum er fátt þungbærara en að vera utan stjórnar. Bjarni Benediktsson gæti því sem best verið reiðubúinn að fallast á þjóðaratkvæðagreiðslu um áframhald ESB-viðræðna. Það er í sjálfu sér ekki mjög stór fórn. Útkoman er alveg óviss og þótt svo færi að viðræðum yrði haldið áfram í kjölfarið, er allt eins líklegt að aðildarsamningur verði felldur þegar þar að kemur.

Um auðlindarentuna gildir öðru máli. Þótt Sjálfstæðismenn gætu fallist á að hækka núverandi veiðigjöld talsvert gegn áframhaldandi stjórnarsetu, geta þeir ekki með nokkru móti fallist á að aflaheimildir verði hreinlega boðnar upp. Þar stendur hnífurinn í kúnni.

Að auki er vandséð hvaða flokkur treysti sér til að ganga inn í samstarf með Sjálfstæðisflokki og Viðreisn. Bæði Píratar og VG hafa nokkurn veginn útlokað samvinnu við xD og afar hæpið að Björt framtíð taki slíka áhættu.

Það er í rauninni nokkurn veginn í höndum Viðreisnar að ákveða framhaldið. Og þar eð hægri leiðin virðist útilokuð, liggur beinast við að snúa sér að umbótabandalaginu. Úr yrði reyndar fimm flokka stjórn, en ágreiningsmálin ekki jafn erfið. Það er talsverður samhljómur í stefnumálum allra þessara fimm flokka, en um eitt mál gæti þó orðið alvarlegur ágreiningur.

Þingmenn Viðreisnar eru sennilega ekki mjög áfjáðir í  að „kollvarpa“ stjórnarskránni á einu bretti, en ný stjórnarskrá er Pírötum aftur á móti mikið hjartans mál og í rauninni eina málið, þar sem málamiðlanir koma illa til greina af þeirra hálfu. Fyrir nýrri stjórnarskrá er þó líklega alls ekki meirihluti á þessu nýkjörna þingi og Píratar neyðast þá einfaldlega til að sætta sig við það.

En Píratar geta þó tæpast gengið inn í ríkisstjórn, sem ekki setur nýja stjórnarskrá á oddinn. Það er einfaldlega of stór biti að kyngja. Hlutleysi og yfirlýsing um að verja minnihlutastjórn falli gæti Pírötum þótt talsvert skárri kostur.

Samfylkingin er allt of löskuð til að eiga beinlínis erindi í ríkisstjórn og fyrir þennan þriggja manna þingflokk er sennilega æskilegra hlutskipti að styðja minnihlutastjórn, en að eiga að henni beina aðild. Þriggja flokka minnihlutastjórn Vinstri grænna, Viðreisnar og Bjartrar framtíðar hefði vissulega aðeins 21 þingmann á bak við sig, en ætti vísan stuðning 13 þingmanna til viðbótar til að verjast vantrausti.

Það er satt að segja erfitt að koma auga á nein óleysanleg vandamál í samstarfi þessara þriggja flokka. Auðvitað þyrfti að gera ýmsar málamiðlanir, en það er svo sem engin nýjung í íslenskri stjórnmálasögu.

Minnihlutastjórn er hins vegar nýjung. Fram að þessu hafa minnihlutastjórnir einungis verið settar á laggirnar til bráðabirgða, yfirleitt fram að kosningum innan skamms tíma. Minnihlutastjórn, sem væri ætlað að sitja heilt kjörtímabil, fæli í sér gjörbyltingu á íslenskri stjórnmálamenningu. Jafnvel þótt minnihlutastjórn njóti yfirlýsts stuðnings tiltekinna flokka, þarf hún að leggja sig fram um að ná sem víðtækastri sátt um sem allra flest mál. Þetta gæti leitt af sér miklar breytingar á vinnubrögðum á Alþingi og mögulega aukið stórlega við virðingu almennings fyrir þinginu og stjórnmálunum yfirleitt.