Beðið eftir Birgi: Sjálfstæðisflokkurinn fær enn einn frest í stjórnarskrárnefnd. Aðrir sammála um öll meginatriði
Fréttaskýring
Oftar en einu sinni hefur þurft að fresta lokaafgreiðslu stjórnarskrárnefndar á tillögum til breytinga á stjórnarskrá vegna þess að Sjálfstæðisflokkurinn hefur ekki gert upp hug sinn.
Síðast gerðist þetta í fyrradag, mánudag, en áætlað er að halda allra síðasta lokafund næstkomandi mánudag, 9. nóvember.
Stjórnarskárnefnd, sem er skipuð fulltrúum allra þingflokka, hefur starfað frá því snemma þessa kjörtímabils.
Henni var ætlað það verkefni, að gera tillögur um breytingar á stjórnarskránni í samræmi við tillögur stjórnlagaráðs, sem flestar voru samþykktar í þjóðaratkvæðagreiðslu haustið 2012.
Þær tillögur náðu ekki fram að ganga á alþingi vorið 2013, svo sem kunnugt er.
Stjórnarskránni er ekki hægt að breyta nema alþingi samþykki breytingarnar tvisvar, og fari þingkosningar fram á milli.
Vorið 2013 – þegar sýnt þótti að ekki næðist samstaða um tillögur stjórnlagaráðs – náðist sú málamiðlun á alþingi, að bráðabirgðaákvæði skyldi sett í stjórnarskrána: Að henni mætti breyta ef 2/3 þingheims samþykktu og þjóðin samþykkti sömuleiðis í þjóðaratkvæðagreiðslu. Þetta þarf þó að gerast fyrir 30. apríl 2017, þ.e. þegar núverandi kjörtímabili lýkur.
Þessi tillaga var samþykkt fyrir þinglok vorið 2013 og aftur þegar nýtt þing kom saman um sumarið, eftir kosningar. Þar með var þetta bráðabirgðaákvæði orðið hluti af stjórnarskránni. Og þar með þessi tímamörk.
Þetta ákvæði er raunar einsdæmi í sögu stjórnarskrár Íslands.
Í samræmi við þessar ákvarðanir alþingis hefur stjórnarskárnefnd allra flokka þess nú setið á fundum síðan snemma á þessu kjörtímabili, og einkum fengist við fjögur viðfangsefni:
- Ákvæði um náttúruvernd
- Ákvæði um framsal fullveldis
- Ákvæði um þjóðaratkvæðagreiðslur
- Ákvæði um þjóðareign á auðlindum
Um öll ákvæðin hefur tekist samkomulag í nefndinni um texta sem hægt væri að legga fyrir alþingi og afgreiða, að óbreyttu.
Um hin tvö fyrstu er ekki teljanlegur ágreiningur, ekki einu sinni um „framsal fullveldis“ vegna alþjóðlegra skuldbindinga.
Allir flokkar gera sér grein fyrir því að alþjóðlegt samstarf Íslendinga felur í sér umtalsvert framsal á svokölluðu fullveldi, og að án þessarar stjórnarskrárbreytingar væri EES-samningurinn nánast úr sögunni enda felur hann í sér aukaaðild að Evrópusambandinu, með upptöku á lögum og reglum, án formlegrar aðildar eða áhrifa innan stofnana sambandsins.
ESB-andstæðingar í nefndinni styðja þessa breytingu á stjórnarskránni og ekki einu sinni hörðustu ESB-sinnar leggja til að henni verði breytt frekar að þessu leytinu þangað til, ef og þegar kemur að ákvörðun þjóðarinnar um fulla aðild.
Um þriðja atriðið – að færa þjóðinni í hendur vald til að krefjast þjóðaratkvæðis – er nefndarfólk sammála í prinsippinu, en deilir um útfærslur.
Svo sem: Hversu margir eiga að geta krafist þjóðaratkvæðagreiðslu til þess að skylt sé að halda hana? Þrjátíu þúsund? Eitthvert prósentuhlutfall atkvæðisbærra manna?
Og ef til þjóðaratkvæðagreiðslu kemur, hversu margir þurfa að mæta á kjörstað til þess að kosningin sé marktæk, og hversu margir þeirra þurfa að segja já eða nei til þess að atkvæðagreiðslan sé gild?
Dæmi: Ef aðeins helmingur kjósenda mætir á kjörstað og rúmlega helmingur þeirra segir ´já´– sem er í reynd aðeins rúmlega fjórðungur atkvæðisbærra manna – er það gild niðurstaða?
Er ekki rétt að krefjast þess að tiltekinn lágmarksfjöldi kjósenda taki þátt og/eða að tiltekinn hluta atkvæðisbærra þurfi til að samþykkja mál eða synja?
Svo er þetta sjónarmið: Ef við gerum kröfu um lágmarksþátttöku, þá jafngildir það því að þeir sem sitja heima segi nei. Þeir sem eru á móti tillögu þurfa ekki að berjast gegn henni, heldur bara hvetja fólk til þess að taka ekki þátt. Þá fellur tillagan – hver sem hún er – vegna lélegrar mætingar.
Og svo framvegis.
Um slíka „þröskulda“ og „þátttökuviðmið“ hefur nefndarfólk fjallað – rétt eins og stjórnlagaráð á sínum tíma – en þó komist að sameiginlegri niðurstöðu.
Tillaga er tilbúin um slíkan texta.
Fjórða atriðið er ónefnt en er þó líklega stærst, sem er sameign þjóðarinnar á auðlindunum. Þar hefur stjórnarskrárnefndin líka komist að niðurstöðu um meginatriði og texta, í samræmi við afgerandi sjónarmið í samfélaginu: Þjóðin á auðlindirnar og um það þarf ekki að deila.
Stjórnarskrárnefnd átti að skila niðurstöðum sínum við upphaf þings í haust og var þá raunar tilbúin með drög að tillögum um öll meginmál, sem allir gátu fallist á, sumir með semingi þó. Nema fulltrúar Sjálfstæðisflokksins. Þeir báðu um umþóttunartíma. Í nefndinni var almennt talið að þeir – einkum Birgir Ármannsson – vildu bíða eftir niðurstöðu landsfundar Sjálfstæðisflokksins.
Á landsfundinum var lögð fram tillaga um að auðlindir, sem ekki væru nú þegar í einkaeigu, skyldu vera eign þjóðarinnar. Þar falla undir til dæmis fiskveiðiauðlindirnar.
Þessi tillaga var tekin út úr ályktuninni. Stefna Sjálfstæðisflokksins í stjórnarskrármálum er að auðvelda skuli þjóðaratkvæðagreiðslur, með skilyrðum, skilgreina betur hlutverk forsetans, leggja niður landsdóm og almennt fara mjög varlega í breytingar á stjórnarskránni. Þar segir ekkert um þjóðareign á auðlindum.
Birgir hefur oftar en einu sinni haldið því fram í þingræðum, að þjóðin sé ekki til í lagalegum skilningi, í það minnsta ekki sem lögaðili, og geti því ekki átt eitt eða neitt. Rökréttara sé því að segja, að ríkið eigi auðlindirnar, sé vilji til þess á annað borð.
Í fyrradag var svo haldinn enn einn fundurinn í stjórnarskrárnefnd. Þar bað Sjálfstæðisflokkurinn aftur um vikufrest áður en nefndin afgreiddi tillögur sínar.
Viðmælendur Herðubreiðar innan nefndarinnar og innan alþingis eru sammála um að lyktir málsins séu í algerri óvissu þrátt fyrir ágætt samkomulag í nefndinni.
Ekki einasta er óljóst hver afstaða Sjálfstæðisflokksins verður þegar upp er staðið. Fulltrúar Framsóknarflokksins í nefndinni, Jón Kristjánsson fyrrverandi ráðherra og Einar Hugi Bjarnason hrl., hafa samþykkt tillögur nefndarinnar og telja sig geta talað fyrir þeim innan flokksins. Þeir eru þó báðir utan þings og margir þar gruna forystu Framsóknarflokksins um að vilja leggja stein í götu málsins.
Í vinnu nefndarinnar hefur verið miðað við að þjóðaratkvæðagreiðsla um tillögurnar gæti farið fram samhliða forsetakosningum í lok júní 2016. Til þess að svo geti orðið þarf alþingi að samþykkja þær fyrir áramót.
Því fleiri fresti sem Sjálfstæðisflokkurinn fær til að komast að niðurstöðu, því minni eru líkurnar á því að það verði að veruleika.
