Hinir fengu rödd, hann fékk auga. Eftirmæli um Þorfinn Guðnason

Eftir Andra Snæ Magnason 

Ég kynntist Þorfinni Guðnasyni þegar kvikmyndun á Draumalandinu stóð fyrir dyrum og við Sigurður Gísli Pálmason, framleiðandi myndarinnar, leituðum að leikstjóra. Við höfðum samband við Þorfinn og ég man að ég var nokkuð feiminn við að hafa samband við hann, fannst ég jafnvel dálítið höfðingjadjarfur. Þorfinnur hafði haft mikil áhrif á mig þegar ég var sjálfur að spá í hvernig ætti að feta listabrautina, myndin um hagamýsnar Óskar og Helgu var ólík flestum náttúrulífsmyndum sem ég hafði séð og svo kom Lalli Johns, einkennileg mynd, sorgleg, fyndin, heillandi og napurleg og aftur – ólík öllu því sem maður hafði séð í íslenskri kvikmyndagerð. Hún fékk mann til að hugsa á annan hátt um þetta listform sem heimildarmyndin er.

Við unnum náið saman í nokkur ár á meðan Draumalandið var í vinnslu, það sem átti að verða nokkurra mánaða átaksverkefni árið 2006 varð að nokkurra ára samvinnu og síðar að góðri vináttu.

Þegar maður hugsar núna til baka þá var vinnan með Toffa kringum Draumalandið býsna ævintýraleg en þetta voru sérkennilegir tímar, nánast óraunverulegir í minningunni. Að aka um Austurland og heimsækja Örn í Húsey, snæða hjá honum heilsteiktan hrygg af selkóp sem var veiddur í Jöklu, að ríða meðfram ánni og niður að ósi, að ríða um land sem hafði þegar breyst og myndi gerbreytast að örfáum árum liðnum. Þarna hafði Toffi sjálfur dvalið 12 ára gamall og gert sína fyrstu heimildarmynd um þetta einstaka svæði. Við lágum heila nótt yfir lítilli tjörn og biðum á meðan Toffi leitaði að hinu fullkomna augnabliki: þegar lómurinn myndi skríða úr hreiðri sínu og synda á spegilsléttri tjörn í töfrabirtunni. Það tók um sex klukkustundir að ljúka skotinu – en það tókst og við fönguðum 7 sekúndur fyrir myndina.

Við svifum yfir landið á þyrlu, skutum og varðveittum á 35mm filmu nánast allt vatnasvið austurhluta Vatnajökuls, niður alla Jöklu frá jökli, niður Dimmugljúfur og alveg til ósa, við fórum upp alla Jökulsá í Fljótsdal upp að Snæfelli. Við náðum miklu meira efni en hægt væri að nýta í myndina, við vorum að skjalfesta, varðveita fyrir framtíðina mynd af stöðum sem yrði bylt og spillt.

Við fórum þaðan beint inn í lætin á opnunarhátíð Alcoa á Reyðarfirði. Þar mátti sjá aðra hlið á Toffa, þar sem hæfileikar mannsins sem hafði fylgt Lalla Johns nutu sín til hins ítrasta – eða kannski var það reynsla hans af Hestasögu. Ég var að minnsta kosti impóneraður þegar hann mundaði 16mm Bolex vélina þegar fengitími iðnaðarráðherra og ofurforstjóra Alcoa stóð sem hæst. Toffi var næmur á augnablikin og fangaði þau óhræddur og fumlaust.

Ég fékk að kynnast sveitinni hans Toffa og fjölskyldu, Bíddý konu hans og svo var hann orðinn afi og einstaklega stoltur afi. Þorfinnur átti sitt eigið draumaland á Vatnsleysu í Biskupstungum þar sem hann undi sér vel innan um hesta og dýr og mig grunar að sjálfsmynd hans hafi verið geymd þarna einhversstaðar eða tjóðruð við gamlan girðingarstaur. Við riðum saman á móti safninu þegar smalað var í Tungnaréttir og ég fékk að líta inn þegar stórfjölskyldan og vinirnir hittust eftir réttir til að borða kjötsúpu og syngja. Miklir söngmenn í allri fjölskyldunni og eldri bróðirinn beinlínis stórsöngvari, en hann Toffi söng ekki. Þau fengu rödd en hann fékk auga hugsaði ég með mér en alltaf dálítið erfitt hlutskipti að vera á skjön.

Við unnum frumklippið að Draumalandinu í sveitinni á Hrosshaga þar sem hann bjó til skamms tíma. Ég svaf uppi í sófa með fjárhundinum honum Kolla sem var einstakur gæðagripur, íslenskur fjárhundur, tvíspora. Ég lá þar á meðan Toffi kláraði drög að næsta klippi og mat það hæft til umræðu. Ég settist svo við tölvuna á meðan hann fór út að reykja og tala við fuglana.

Þorfinnur hafði næmt auga, hann var mikið og vel lesinn, hann var mikill dundari og hafði áhuga á að vinna leikið efni, skrifa bækur og var með ótal járn í eldinum.

Hann hafði góðan og sérkennilegan húmor, hann hafði gaman af sérstöku fólki, óvenjulegum aðstæðum og súrrealisma í hinu daglega lífi. Í Bakka-Baldri er það maður úr Svarfaðardal sem heimsækir hest sinn til Hawaii og í Víkingo er aðalhetjan framsóknarmaður sem lifir tvöföldu lífi og reynist vera einskonar goðsögn í hanaati í Dóminíkanska lýðveldinu sem leitar ráðgjafar hjá vúdúpresti. Toffi átti sín fingraför, einskonar stef eða vatnsmerki sem honum þótti gaman að smeygja inn í myndir sínar og myndirnar hans voru allar persónulegar á einhvern hátt – þótt þær fjölluðu ekki beinlínis um hann sjálfan.

Kannski væri hægt að setja saman einhverskonar heimildarmynd um Þorfinn með því að endurklippa myndir hans. Húsey og ástarsaga músanna þeirra Óskars og Helgu er einhverskonar innsti kjarni hans og óður til bernskunnar, óður til stráksins Toffa sem gat dundað sér endalaust og spekúlerað í sveitinni á Vatnsleysu.

Síðan er það Toffi sem týnist í rangölum borgarinnar, pilturinn sem varð uppreisnargjarn og pönkari, gerðist skuggi Lalla Johns og lét heillast af lífsins glaumi á Grand Rokk. Í Draumalandinu eru það taugar hans til landsins, Íslands og náttúrunnar sem ráða ferðinni – nema hér er þetta sama land að sigla fljótandi að feigðarósi, eins og Lalli Johns eða hagamús sem dettur í það og ætlar sér að vingast við stærstu ketti veraldar.

Toffi nýtti sér gjarnan árstíðir í myndum sínum og lét þær ramma inn söguheiminn. Sjálfur var hann fæddur 4. mars og kvaddi heiminn 15. febrúar. Líf hans var í sama ramma og list hans og ég sé fyrir mér einhverskonar mynd um hann. Hún byrjar um vetur og hann missir föður sinn ungur, við fylgjum honum inn í vorið sem er fullt af fegurð, hestum og fuglum, við sjáum að hann er hugsandi, íhugull og stundum eilítið á skjön, allir syngja nema hann. Síðan fylgjum við honum gegnum sumarið til San Francisco og hraðspólum gegnum myndirnar hans þar til hægir á, hún endar um vetur einhversstaðar nærri Vatnsleysu, þar sem hrafn krunkar á súrheysturni, mús hleypur eftir hálum ís og hestar standa kyrrir í snjónum með Heklu í baksýn, í sveitinni þar sem allir syngja nema hann.

Andri Snær Magnason

(Ljósmynd: Hrafn Jökulsson)