Staða íslenskra verkalýðsfélaga

Það er nánast ómögulegt að bera saman íslensk stéttarfélög saman við stéttarfélög í öðrum löndum. Það er þá helst sakir þess að hér er töluvert stærri hluti af réttindum íslenskra launamanna tengdur kjarasamningum. Veikindadagakerfi, sjúkrasjóði, orlofssjóði, starfsmenntasjóði og lífeyrissjóði.

 

Hér er að finna stærstan hluta af muninum á sköttum hér á landi og á hinum Norðurlöndunum. Almenna tryggingarkerfið tekur mun fyrr við kostnaði vegna veikindadaga í öðrum löndum sama á við um starfsmenntun í atvinnulífinu. Allt að 17 – 20% af launum fer í gegnum þetta séríslenska kerfi. Ef það væri fært á sama stað og það er í kringum okkur þyrfti að hækka almenna skatta um nálægt 10% og þá væri tekjuskattur hér orðinn svipaður og hann er hjá nágrönnum okkar. Það þarf einnig að huga að þessu þegar launakjör eru borinn saman milli landa.

 

Þetta séríslenska fyrirkomulag hefur hinsvegar tryggt að þátttaka í verkalýðsfélögum hér á landi er sú hæsta sem þekkist á byggðu bóli. Þetta getur íslensk verkalýðshreyfing þakkað sérstaklega afstöðu þingmanna og ráðherra Framsóknar og Sjálfstæðisflokksins í þessum málaflokkum í gegnum tíðina.

 

Þessa er oft minnst með þakklæti í ræðum forystu íslensku stéttarfélaganna við góðar stundir. Forystumenn erlendra verkalýðsfélaga sem hingað hafa komið líta oft öfundaraugum á þetta íslenska samtryggingarkerfi, sem í mörgum tilfellum veitir víðtækari, skilvirkari og betri samtryggingu en er í öðrum löndum.

 

Þingmenn Framsóknar og Sjálfstæðisflokksins hafa alltaf staðið í vegi fyrir því að hleypa bótakerfi Tryggingarstofnunar inn á svipaðar slóðir og það varð annarsstaðar. Það varð hinsvegar til þess að íslenska verkalýðshreyfingin barði þessi réttindi inn í kjarasamninga með verkföllum um miðja síðustu öld. Sjúkrasjóðir hafa orðið eitt af öflugustu hryggjarstykkjunum í starfsemi stéttarfélaganna og hafa reynst albesta samtrygging sem heimilum þessa lands standa til boða.

 

Nefna má tvær meginástæður fyrir þessari stöðu. Stéttarfélög opinberra starfsmanna tókst í gegnum sína kjarasamninga með mikilli baráttu að ná jafnmiklum veikindaréttindum sem embættismenn auk alþingismanna höfðu sett sjálfum sér, þar höfðu þeir litið til þess sem kollegar þeirra á hinum Norðurlöndunum höfðu en stóðu síðan í vegi fyrir því að almenningur næði þessum réttindum.

 

Hin ástæðan var sú þingmenn og embættismenn höfðu skapa sjálfum sér í mörgum tilfellum sambærilegu bótakerfi og þekkist á hinum Norðurlandanna, það varð til þess að verkalýðsfélögunum tóku þessi mál upp í Karphúsinu og lömdu þau þar inn í kjarasamninga.

 

Almennu stéttarfélögin náðu fram árið 1961 samningum um sjúkrasjóði og kjölfar þess stofna flest stéttarfélögin slíka sjóði. Fyrstu lagaákvæðin um greiðslur til sjúkrasjóða voru sett árið 1974, en með lögum árið 1979 var kveðið á um að atvinnurekendum sé skylt að greiða 1% af útborguðu kaupi í sjúkrasjóð, nema samið hafi verið um hærri greiðslur í kjarasamningum. Svipað gerist um áratug síðar með með starfsmenntasjóðina.

 

Það er síðan sérstök ástæða að halda því vel til haga að allt þetta kerfi var það eina sem kom standandi út úr Hruninu og varð til þess að bjarga miklu í samfélaginu. T.d. má nefna að bætur Sjúkra- og styrktarsjóðs Rafiðnaðarsambandsins jukust um 137% árið eftir Hrun. Þessa bætur voru ekki lækkaðar frekar bætt í ef eitthvað var.

 

Sama má segja um lífeyriskerfið á meðan allar fjármálastofnanir hrundu til grunna stóðu þeir af sér Hrunið og í er ljóst að þeir töpuðu einungis um 8% af eignum sínum í Hruninu.

 

Íslenskir stjórnmálamenn hafa hins vegar leikið verkalýðsfélögin og launamenn grátt með slakri efnahagsstjórn og leiðréttingum sínum með krónunni. Oft hafa samningamenn verkalýðsfélaga ekki náð heim til sín eftir undirritun kjarasamninga í lok erfiðrar samningalotu í Karphúsinu, að stjórnmálamennirnir eru búnir að fella gengið um sömu tölu að umsamdar launakröfur námu. Íslensk verkalýðsfélög hafa þannig verið að semja um launahækkanir á árunum frá seinni heimsstyrjöld upp á tugi þúsunda prósenta á meðan norrænu stéttarfélögin hafa samið um brot af því – en eru samt með betri kaupmáttuðu einungis um 8% af eignum sínum í Hruninu.