Skattagrið og glæpahagfræði
Það tók tíma að ákveða viðbrögð við tilboði uppljóstrara um kaup á upplýsingum um hugsanleg skattsvik íslenskra skattborgara. Þegar ljóst var að ekki yrði undan kaupunum vikist varð að ráði að undirbúa löggjöf að fyrirmynd annarra landa sem linað gæti kárínur þeirra komist upp kemst og þeir um leið hvattir til iðrunar. Hópur var settur til starfa 3. desember sl. skilaði hann tillögum 6. mars. Má telja það vel að verki staðið.
Tillögur hópsins virðast við fyrstu sýn ekki slæm lagatæknileg lausn. Skattsvikarar taka fé ófrjálsri hendi og það er ekki einfalt að uppfylla kröfu um jafnræði gagnvart þeim sem uppvísir hafa orðið að fjárdrætti eða þjófnaði með öðrum hætti. Markmiðið er um leið að bæta almannahag með betri skatthlítni og auknu jafnræði í skattframkvæmd í framtíðinni. Tillögur hópsins eru líklega hugsaðar sem leið að því marki í umhverfi þar sem viðurlög við ólíkum tegundum fjársvika eru þegar með mismunandi hætti. Þess þarf þó að gæta að hjá skattyfirvöldum og úrskurðaraðilum um skattamál hafa verið, eru og verða til úrlausnar mál þar sem beitt er viðurlagaákvæðum skattalaganna án tilslakana. Skattagrið til handa þeim sem iðrast eða óttast refsingu geta sett þá framkvæmd í uppnám ef ekki er farið fram af gát.
Tillögurnar starfshópsins virðast byggja á þeim forsendum að framteljandinn hafi af vangá, vanþekkingu eða vanrækslu ekki talið fram tekjur svo sem laun, þóknanir eða lífeyri sem hann hafi fengið erlendis og hafi vilja til úrbóta. Í því samhengi eru tillögurnar ekki óeðlilegar. En eru þessar forsendur réttar?
Flest bendir til að það fé íslenskra skattborgara í skattaskjólum sé af öðrum toga. Það er líklega að uppistöðu til fé sem komið hefur verið úr landi án skattlagningar. Til þess eru hafa verið margar leiðir svo sem kaup á erlendum hlutabréfum og stofnun félaga erlendis til frestunar á skattalegum söluhagnaði, arðgreiðslur ísl. hlutafélaga til eigenda sem skráðir eru erlendis, vextir, þjónusugreiðslur og þóknanir til tengdra aðila erlendis o.s.fr. Þetta er fé sem ekki hefur sætt neinni skattlagningu hér á landi. Það að telja ekki fram tekjur af því hefur ekkert með vangá eða minni háttar vanrækslu að ræða heldur er liður í skipulagðri starfsemi sem með einbeittum skattsvikaásetningi.
Annað sem hópnum virðist hafa yfirsést er að vanframtaldar tekjur af fé í skattaskjólum er líklega í formi vaxta, arðs eða annarra fjármagnstekna, sem báru 20% skatt. Meginforsendur þess lága skatts voru annars vegar að verðbólga hefði rýrt höfuðstól vaxta og hins vegar að hlutafélagið hefði greitt tekjuskatt af hagnaði sínum. Hvorugt á við í þessum tilvikum. Eignirnar eru í erlendum gjaldeyri, þ.e. eru gengistryggðar og tekjuskattar eru ekki lagðir á félög í skattvinjum. Lágt álag á skattstofninn gegn niðurfellingu sektar verður heldur hláleg niðurstaða sé dæmið reiknað til enda. Þegar við bætist að álagningin yrði reiknuð með gengi hvers árs er ljóst að í mörgum tilvikum yrði raunskattur lægri en ef rétt hefði verið talið fram í upphafi.
Þá verður að benda á að skilyrði fyrir skattgriðum eru einungis sett þau að ekki sé áður hafið formlegt skatteftirlit, skattrannsókn eða lögreglurannsókn. Þessi skilyrði eru vægari en í löndum sem verið hafa að glíma við þetta vandamál t.d. Þýskaland. Þar er þess krafist að upplýsingar um meint skattalagabrot séu ekki í höndum skattyfirvalda þegar játning berst. Hafi skattyfirvöld t.d. þegar keypt eða fengið upplýsingar frá uppljóstrara eða millilið um vanframtaldar eignir eða tekjur skattaðila getur hann ekki hlaupið til og játað brot sitt til að fá griðin. Skipuleg skattsvik eru yfirleitt gerð með milligönguaðilum, rágjöfum og fjármálastofnunum. Þessir aðilar eru líklega þeir fyrstu sem verða varir við ef upplýsingum er lekið og eiga hægt með að koma því til kúnnans að tími iðrunar sé upp runninn. Annað algengt skilyrði er að ekki sé einungis gerð grein fyrir einstökum tilteknum tilvikum heldur séu veittar upplýsingar um öll “afbrigðileg” skattskil viðkomandi skattaðila. Sé það ekki gert og komi aðrar misfellur í ljós síðar falla skattagriðin niður. Þá er rétt að benda á að frumvarpið virðist eiga að taka til vanframtaldra tekna allra fyrri ára en endurákvörðun einungis til áranna 2009 til 2014. Virðist því eiga að veita algera “sakaruppgjöf” vegna eldri brota sem falla undir 109 gr tekjuskattslaganna en brot skv. þeirri grein fyrnast nú ekki fyrr en sex árum eftir að skattrannsókn hefst.
Gary Becker hagfræðingur við Chicagoháskóla birti árið 1968 ritgerðina “Crime and Punishment” í Journal of Political Economy. Þar er í fyrsta sinn gerð hagfræðileg greining á glæpum sem á einkum vel við skipulega fjársvikaglæpi eins og skattsvik. Líkan hans er að “hagnaður” af glæp séu tekjurnar sem hann skapar að frádregnum kostnaði þ.m.t. viðurlögum við glæpnum að teknu tilliti til áhættunnar á því að hann komist upp. Hagnaður eða tap af “játuðum” skattsvikum er þannig vangoldni skatturinn að frádregnum endurákvörðuðum skatti viðbættum fjársektum og eftir atvikum að viðbættri hugsanlegri fangelsisvist og æruskerðingu. Það ræðst af mati viðkomandi á kostnaði við fangelsisvist og verðmat á eigin æru hvort skattsvik borgi sig. Niðurfelling refsimáls og þar með að komið er í veg fyrir að málið verði opinbert sakamál er vafalaust mikils virði fyrir þá skattsvikara sem slíkt eiga á hættu og þeir líklega tilbúnir að greiða vel fyrir það. Þau viðurlög sem fram koma í greinargerð með frumvarpinu verða að teljast lágt verð fyrir lausn frá fangavist og ærutjón.
Starfshópurinn hefur líklega gert sér grein fyrir þessum vanda. Hann gerir ekki beina tillögu um viðurlögin en eftirlætur hinu pólitíska valdi það til úrlausnar. Því verður vart trúað að frumvarp þetta verði lagt fram án þess að fram fari ítarleg greining á áhrifum þess, ráðin bót á augljósum göllum þess og viðurlögin rökstudd m.a. í ljósi mikillar refsilækkunar. Ekki er óhugsandi að í skjóli sterkrar stjórnar verði frumvarpið lítt breytt að lögum. Verði svo er hér með gerð tillaga að auglýsingu á framkvæmd þess:
Hinum íslenska útrásamerði
með aura í skattparadís
býðst nú aflausn á útsöluverði
og æra á tombóluprís
Einnig birt á: https://indridith.wordpress.com/2015/03/07/skattagrid-og-glaepahagfraedi/
- Engin skattsvik(Enn um örlátan söngvara) - 16/10/2015
- Örláti söngvarinn - 16/10/2015
- Er Skrokkalda kjarabót? - 20/05/2015
