List fyrir alla … nema fanga?

Lög um myndlist í opinberum byggingum eru ekki sett út í bláinn. Myndlist í almannarýminu er mikilvæg enda eykur hún verðgildi bygginga langt umfram kostnað, eykur virðingu fólks fyrir umhverfi sínu sem og lífsgæði þeirra sem hennar fá að njóta. Við erum sem betur fer löngu hætt að leggja til að ekki skuli vera listaverk í skólum eða sjúkrahúsum og vinnustaður Karls, Alþingi er nánast eins og listasafn. Verðgildi þeirra verka sem Karl sjálfur nýtur samvista við á sínum vinnustað daglega er langt umfram þá fjárhæð sem verja á til þess að samþætta myndlist því rými sem fangar á Hólmsheiði munu dvelja í. Auk þess hefur Karl tækifæri til að sjá og njóta myndlistar og annarra lista allar sínar vökustundir en það hafa fangar á Hólmsheiði ekki.

En jú, jú, það er alveg hægt að halda því fram að Karl Garðarsson sé hér fyrst og fremst að ræða „skipulagsmál“ eins og sumum framsóknarmönnum er svo tamt. Ef marka má frétt DV spratt umræðan hins vegar upp beinlínis vegna fyrirhugaðs verks í Hólmsheiðarfangelsinu. Þar segir:

Karl Garðarsson, þingmaður Framsóknarflokksins, ræddi listskreytingar í fangelsinu á Hólmsheiði á opnum fundi með þingmönnum Framsóknar á Norðurlandi um síðustu helgi. Gagnrýndi hann meðal annars ákvörðun um að setja upp listaverkið Arboretum – Trjásafn, sem er nokkurs konar fuglahótel, við fangelsið.

Ég á erfitt með að trúa því að almennir framsóknarmenn á Norðurlandi sem sóttu fundinn hafi fundið það upp hjá sjálfum sér að ræða um listaverk á Hólmsheiði og álykta því að þingmaðurinn hafi bryddað upp á þessu umræðuefni sjálfur. Í umræddri frétt segir Karl einnig að hann sé andvígur þeirri lagaskyldu að ríkið skuli verja minnst 1% af heildarbyggingarkostnaði opinberra nýbygginga til listaverka. Karl segir:

„Mér finnst að við ættum ekki að skylda ríkið til þess að kaupa listaverk. Það er mín skoðun að við ættum að fella þetta út. Þó svo að ég skilji alveg hugmyndafræðina á bak við þetta, við eigum að styðja við listsköpun, þá finnst mér svona kvaðir á ríkinu ekki eiga að vera til staðar.“

Með þessum orðum upplýsir Karl að hann skilji alls ekki málið nema að mjög takmörkuðu leyti. Auk þess finnist honum að hið opinbera eigi að geta flokkað byggingar og þá væntanlega þá sem þær nota eftir því hvort þeir eigi það skilið að njóta samvista við listir eður ei, í verðuga og óverðuga. Karl virðist almennt vilja styðja við listsköpun – bara ekki ef þeir sem hennar munu njóta eru fangar.

Vissulega styður lagasetning sem þessi við listsköpun (það er rétt hjá þingmanninum) en það er bara lítill hluti af heildarpakkanum. Ávinningurinn er mestur fyrir okkur öll sem búum í þessu samfélagi. Myndlist í almannarýminu auðgar líf okkar og umhverfi, vekur okkur til umhugsunar og brýtur upp hversdaginn. Þetta hafa flest samfélög skilið og tekið sem sjálfsögðum hlut. Fornmenn máluðu á veggi hella, trúarstofnanir hafa í gegnum aldirnar staðið fyrir sköpun margra mikilfenglegustu listaverka mannkynssögunnar og meira að segja í moldarkofum rétt sunnan við heimskautsbaug skáru menn í tré þótt vettvangur fyrir opinbera myndlist væri enginn. Þörfin fyrir að skapa og njóta myndlistar er sammannleg og það þarf að leita til ríkja þar sem stjórnarfar ber vott um fasíska tilburði til að finna tilraunir til að uppræta hana.

Ég vona að ummæli Karls beri frekar vott um lítthugsaðir fullyrðingu sem slengt er fram í hita leiksins fremur en að þau lýsi ígrundaðri skoðun þingmannsins um að sniðganga beri landslög eða breyta þeim til að koma í veg fyrir að fangar eigi þess kost að upplifa myndlist í sínu rými. Með því ræðst hann að hópi sem á sér litla eða enga málsvara og er ekki í aðstöðu til að taka þátt í umræðu eða mótun samfélagsins sjálfur. Það er popúlismi að verstu sort enda hefur þingmaðurinn aldrei lagt til, svo vitað sé, að list sé ekki hluti af öðrum opinberum byggingum né lagt til að hluti af listaverkasafni ríkisins verði selt.

Aðstaða og aðbúnaður fanga á Íslandi er til mikillar skammar og eitt listaverk til gerir lítið til að bæta hann. Það er þó spor í rétta átt og sú fjárfesting sem felst í verkinu aðeins örlítið brot af heildarkostnaði samfélagsins við þessi mál. Við eigum að stefna að því að fangelsi séu betrunarstofnanir. Mikilvægasta skrefið til þess er að líta á fanga sem manneskjur.

Skýringamynd um verkið Arboretum – Trjásafn. Mynd fengin af vef Framkvæmdasýslu ríkisins.