Landið eitt kjördæmi – af hverju ekki?

Misjafnt vægi atkvæða eftir búsetu hefur lengi viðgengist á Íslandi. Í alþingiskosningunum 2009 fékk Vinstrihreyfingin – grænt framboð 4018 atkvæði í NV-kjördæmi. Flokkurinn fékk 3 þingmenn af 9. Í Suðurkjördæmi Reykjavíkur fékk flokkurinn hins vegar 8106 atkvæði og 2 þingmenn af 11. Það þurfti 4053 Suður-Reykvíkinga til þess að koma 1 VG manni á þing en aðeins 1339 Norð-Vestlendinga til að ljúka sama gjörningi. Þannig þurfti árið 2009 að greiða atkvæði þrisvar sinnum oftar í Reykjavík en í NV kjördæmi til þess að vægið yrði jafnt. Vissulega er um öfgafullt dæmi að ræða hvar sjá má ítrustu skúmaskot kosningakerfisins en það breytir ekki því að þetta gerðist því kerfið býður upp á þessa niðurstöðu.

Kjósendum á Íslandi hefur verið talin trú um að breytingar á kerfinu myndu hafa í för með sér að landsbyggðin yrði undir. Höfuborgarsvæðið tæki allt til sín og eftir stæðu tóm hús, valdalaus landsbyggð og svartnættið eitt. Þetta er eiginlega alveg stórmerkileg hugmyndafræði. Hún byggir á hreint ótrúlega stuttri lýðræðisgöngu Íslendinga. Um aldamótin þarsíðustu bjuggu flestir Íslendingar til sveita og aðeins hluti landsmanna hafði kosningarétt. Höfðingjar réðu ríkjum og gera það reyndar enn. Fljótlega upp úr aldamótunum 1900 breyttist búsetuform Íslendinga og í stað kotbúskaps tók að bera á bæjarlífi og iðnaði. Ýmsir höfðu hins vegar móral vegna þessara breytinga og fór þar fremstur Jónas frá Hriflu sem sveipaði sveitalífið ljóma.

Hugmyndafræði Hriflu-Jónasar um sveitarómantík dó út um það bil sem hann setti héraðsskólana á laggirnar. Fólk flykktist í þéttbýliskjarna og út um allt land enda var þar fiskur sem þurfti annað hvort að ná í eða verka. En þetta var í rauninni ekkert sérstaklega löng saga. Árið 1910 voru íbúar Raufarhafnar 100 talsins og í dag eru þeir 200. Þeir voru 500 árið 1980 en upp úr því með tilkomu kvótakerfisins hófst hnignun Raufarhafnar og annarra byggða í sömu stöðu. Þær náðu góðum 40 árum – það var allt og sumt. Farandverkamennirnir og frystihúsin eru farin. En höft og átthagafjötrar hafa verið lagðir og bændahöllin heldur því fram enn þann dag í dag að með þessu sé verið að verja bændur og neytendur í landinu.

Allt frá því að landsmenn fengu almennan kosningarétt (1915) þá hefur kosningakerfið snúist um að verja höfðingjana. Þetta snýst ekkert um að vernda byggð fyrir reykvískum áhrifum og/eða valdi. Hnignun byggða tengist vissulega þróun sem er eðlileg á tækniöld en fyrst og fremst tengist hún breytingum á fiskveiðistjórnunarkerfinu sem hófust árið 1983.

Á meðan mantran um að óvinur landsbyggðarinnar sé Reykjavík fær að vera sungin óáreitt er hætt við að hnignunin haldi áfram. Mýtan um að ekki megi sameina sveitarfélög því þá deyi byggðin út lifir einnig góðu lífi og er af sama meiði. Það eru örfáir aðilar sem hagnast á því að kerfinu sé viðhaldið. En afleiðingarnar blasa við. Nýjustu dæmin um þá hnignun, sem fylgir núverandi kerfi, eru Þingeyri, Flateyri, Djúpivogur og Húsavík. Allt um kring eru fleiri dæmi: Raufarhöfn, Grímsey, Súðavík, Bolungarvík, Skagaströnd, Seyðisfjörður o.s.frv.

Það er augljóst að á Alþingi Íslendinga er ekki að finna fjöldahreyfingu þeirra sem vilja breytingar á kerfi því sem Jónas frá Hriflu o.fl. komu hér á. Margir þessara þingmanna eru hreinlega í vinnu fyrir þá örfáu sem hagnast á að viðhalda núverandi kerfi. Skorradalshreppur kann að renna saman við Borgarbyggð í vor og kannski kaupa Húsvíkingar kvóta Vísismanna en hvenær gerist raunverulega eitthvað sem kemur þjóðinni allri vel? Ekki bara Kaupfélagi Skagfirðinga, Ísfélaginu, HB Granda og aflandskrónueigendum.