Íslandsbörn fjölskylduhjálparinnar

Ný frétt poppaði upp á fésbókinni: Átakið Íslandsforeldri og ný starfsstöð opnuð í dag: „Mun hafa varnaleg áhrif á líf þessara barna“. „Mjög gott mál“, sagði Pressan þar sem hún dreifði eigin frétt.

Ég verð að viðurkenna að ég er ekki sannfærð og reyndar langt því frá.

Í lok árs árið 2010 fékk ég innsýn inn í þessa starfsemi og geri þeirri reynslu nokkur skil í nýútkominni bók minni Útistöður.

Fólk fór fljótlega að safnast í röð fyrir utan húsið. Í úthlutuninni sjálfri var mér falið að sitja við tölvu ásamt tveimur öðrum og skrá fólkið inn en hver og einn þurfti að gera grein fyrir stöðu sinni og hvers vegna hann væri þarna. Ef fólk var með skírteini sem sýndi að það væri á örorkubótum dugði það og þeir sem voru atvinnulausir þurftu að sýna staðfestingu á því. Ég sló kennitölur fólksins inn í tölvuna og þar kom fram hvort viðkomandi hafði komið áður. Flestir höfðu gert það en þó var nokkuð um nýskráningar og það var greinilegt að spor þeirra sem voru að koma í fyrsta sinn voru þung. Fólk fékk svo miða með númeri sem sýndi hve margir væru í heimili. Kerfið kom í veg fyrir að sambýlisfólk gæti fengið tvöfalda úthlutun fyrir heimilið eða að fólk segðist vera með stærra heimili en raunin var. Þegar fólk afhenti miðann fékk það matvörur í poka og hélt svo áfram í gegnum húsið.

…

Þetta var afar lærdómsríkt, svo ekki sé meira sagt. Ekki aðeins er hollt fyrir fólk í almannaþjónustu að sjá erfiða stöðu margra samborgara sinna, þótt ég hafi svo sem ekki verið grunlaus um stöðuna áður, þetta var ekki síður mikilvæg brýning um að gera þurfi miklu betur. Það er augljóst hversu auðmýkjandi fyrirkomulagið var og að það ætti hvergi að líðast á 21. öldinni. Fólk ætti aldrei að þurfa að standa í röð, klukkutímum saman um hávetur, til að fá mat sem það langar ekki í, velur ekki einu sinni sjálft en verður að sætta sig við að éta því ekkert annað býðst. Það eru til aðrar betri og mannúðlegri leiðir á okkar tímum til að létta undir með fólki.

Síðan þetta var skilst mér reyndar að fólk hafi meira frelsi til að velja matinn sjálft.

En nú hefur Fjölskylduhjálpin sem sagt hrundið af stað átakinu „Íslandsbörn“ þar sem fólki er gefinn kostur á að styrkja barn. Þannig fær Fjölskylduhjálp Íslands meira fé og fyrir það segist hún ætla að kaupa betri mat. En hvers vegna fjölskylduhjálpin telur samtökin hæfari til að velja mat fyrir annað fólk og gefa því frekar en að búa þannig um hnútana að fólk geti gert það sjálft, skil ég ekki. Grípum aftur niður í bókina:

Svo vildi til að vikuna áður hafði Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands gert rannsókn á matarúthlutunum hjálparsamtaka fyrir Félags- og tryggingamálaráðuneytið og skilað skýrslu þar sem hópurinn sem leitaði til hjálparsamtaka var greindur og einnig ástæður þess að fólk leitaði til þeirra. Á þessum tíma var kreppan farin að bíta ansi fast, atvinnuleysi mældist 8% og margir höfðu verið atvinnulausir frá hruni. Miðvikudaginn sem rannsóknin fór fram höfðu ríflega þúsund úthlutanir farið fram en töluverður hluti þeirra sem rætt var við sagðist ætla að leita á fleiri en einn stað eftir matvælum.

…

Í skýrslunni kemur einnig fram að mörgum finnist ákaflega niðurlægjandi að standa í biðröð eftir matvælum í poka og nokkrum mánuðum síðar hætti Hjálparstofnun kirkjunnar að dreifa matvælum og færði aðstoðina yfir í dreifingu inneignarkorta í matvöruverslunum og beina fjárhagsaðstoð vegna barna í formi tómstundastyrkja. Sú ákvörðun fannst mér vel rökstudd hjá forsvarsmönnum stofnunarinnar og einnig sá málflutningur sem fylgt hefur í kjölfarið, að leggja beri meiri áherslu á ráðgjöf svo fólk losni úr fátæktargildrunum en beinar matarúthlutanir sem bæði eru niðurlægjandi og niðurbrjótandi. Í velferðarþjóðfélagi á fólk að eiga rétt á þjónustu og aðstoð en ekki þurfa að þiggja ölmusu.

Ef til vill verður það alltaf þannig að einhverjir þurfi á einhverjum tíma að leita eftir mataraðstoð með þessum hætti, en þótt einn matarpoki kunni að vera lausn á bráðavanda felur slík aðstoð í sér niðurbrot því sá sem þiggur matarpokann þarf að fara yfir ákveðin mörk sem enginn ætti að þurfa að gera. Aðstoðin er því stundum bjarnargreiði en þetta fyrirkomulag verður væntanlega við lýði á meðan einhverjir vilja enn slá sig til riddara með því að vera „góðir“ við fátæka.

Ný skýrsla Unicef um börn í kreppunni sýnir að staða barna á Íslandi hefur versnað mikið frá 2008. Samkvæmt skýrslunni hefur efnislegur skortur á meðal barna á Íslandi þrefaldast á tímabilinu, frá 0,9% upp í 3,1%. Ef skoðaðir eru þeir sem bæði eru undir lágtekjumörkum og líða skort er um fjórföldun að ræða. 0,6% barna lifðu bæði undir lágtekjumörkum og bjuggu við efnislegan skort árið 2008 en árið 2012 hafði það hlutfall aukist upp í 2,6% íslenskra barna. Það er verkefni okkar allra að snúa þessari þróun við og útrýma barnafátækt á Íslandi sem annarsstaðar.

Fólk ætti samt að hugsa sig vel um áður en það ákveður að styrkja „Íslandsbörn“ Fjölskylduhjálpar Íslands.

„Þetta mun hafa varanleg áhrif á líf þessara barna og fjölskyldna þeirra um ókomna tíð“,

hefur Pressan eftir nýjum „verndara“ átaksins og Fjölskylduhjálparinnar Margréti Hrafnsdóttur og því miður gæti ég best trúað að það sé rétt. Ég leyfi mér þó að efast um að þau áhrif séu til góðs.

Veltum fyrir okkur hvort við samþykkjum virkilega þetta fyrirkomulag á tímum þar sem þekking, reynsla og mannúð ætti að hafa fleytt okkur mun lengra og hvort aðstoð af þessu tagi sé líkleg til að vera raunveruleg hjálp þegar litið er til lengri tíma.

Á tyllidögum kennum við samfélag okkar við norræna velferð. Þetta er ekki norræn velferð. Norðurlöndin hafa náð lengst allra í að útrýma barnafáttækt. Það er ekki gert með ölmusum heldur með öflugu velferðarkerfi, gjaldfrjálsum skólamáltíðum, tekjutengingu leikskóla- og frístundagjalda og með því að veita börnum og fjölskyldum þeirra eins mikla þjónustu og lífgæði í gegnum skólakerfið, þar sem allir eru á jafnréttisgrunni, og mögulegt er. Þannig samfélagi vil ég búa í en það verður aldrei svo nema við krefjumst þess að það verði að veruleika og höfnum matarröðunum og ölmusunum.

Auk þess skora ég á Fjölkylduhjálp Íslands að birta ársreikninga sína á heimasíðunni sinni.