Hinn dapri vísindamaður

Ég er að hugsa um að nota mér grein Strandamannsins Þrastar Ólafssonar frá 12. janúar til byggja undir þessar línur. Blessunin hún Björk lét víst að því liggja á dögunum að heimóttarskapur væri einkenni ráðamanna á þessu volaða skeri sem ekki tekst að halda úti nema þrem „hagvísinda“ stofnunum og hvaðan háskólamenntað fólk flykkist víst eftir að ekki miður menntaðir foreldrar þess hefur mótað hér samfélagið í vaxandi mæli á liðnum árum.

Skoðun Þrastar: „Brottflutningur menntaðs fólks er vegna skorts á sérhæfðum atvinnutækifærum, sem á mikið skylt við óþroskað, einhæft hagkerfi. Auðlindahagkerfi eru í eðli sínu einhæf. Hvorki landbúnaður né sjávarútvegur hafa mikla þörf fyrir fjölmenntað fólk.“

Sem einlægur aðdáandi nokkurra greina frá hendi „döpru vísindamannanna“ eins og í Peningamálum Seðlabankans sem skemmt hafa mér gegnum árin, verð ég að segja að hér er ég með á köttinn. Staðreyndin er einfaldlega sú að landbúnaður og sjávarútvegur gengur á fjölmenntuðu fólki, fólki sem er að vísu neytt til að láta menntun sína verða að býsna raunverulegum verðmætum, meira að segja ætum. Nokkuð sem er, hvað sem öðrum fuglum finnst, toppurinn á tilverunni.

Draumur spilafíkla um „flókið“ hagkerfi er vissulega nokkuð sem hefur ræst, meira að segja í „okkar hagkerfi“ og á grundvelli þess tókum við þátt í síðustu „kreppu“ sem vel að merkja er enn í gangi. Að heilu háskólagreinarnar skuli byggja undir þetta á sér hins vegar langa sögu sem einkennist af blekkingum fyrst og síðast, og gjarnan þeim mun svæsnari sem spunameistarar halda að þeir búi að betri „menntun“. Flækjustigið er tilbúningur sem vonandi og mögulega raknar í sundur á komandi árum og þá standa þessi „hagvísindi“ eftir þar sem þau eiga heima, eins og fornmálin, forvitnileg og skemmtileg eins og greinar í Peningamálum.

———-

Stúdentspróf MR 1962. BA-próf í hagfræði og stjórnmálafræði háskólanum í Manchester á Englandi 1965, doktorspróf í stjórnmálafræði frá sama skóla 1970.

Stúdentspróf MR 1971. BA-próf í hagfræði frá Brandeis-háskóla, Bandaríkjunum, 1973. MA-próf í alþjóðastjórnmálum frá Johns Hopkins háskóla, Bandaríkjunum, 1975. MA-próf í hagfræði frá Minnesota-háskóla, Bandaríkjunum, 1977.

Nú held ég ekki að eigendur þessara prófgráða séu verr gefnir en gengur og gerist, eins og einu sinni var sagt, og mér býður í grun að þeir hafi ekki verið slakir námsmenn. Hefðu þeir Ólafur Ragnar og Geir Hilmar verið skipstjórar á fiskiskipi væri sú útgerð farin á hausinn og hefði verið fljót að því. Það hefði líka mátt þakka fyrir að skipið hefði ekki strandað og það reglulega. Þeirra annars ágæta „menntun“ fól trúlega ekki annað í sér en að gera þeim fært að „tala“ eins og þeir vissu, þekktu og gætu. Þess utan held ég að þeir hafi átt það sameiginlegt að hafa ekki hlustað á konurnar sínar.

Þeir eru svo sem ekki í slæmum félagsskap. Sá sem stjórnaði peningamálum westra var með doktorsgráðu í hagfræði frá háskólanum í New York, Alan Greenspan. Ég veit ekkert hvernig hann er kvæntur en þykist viss um að heimóttarskapur hafi ekki hrjáð hann og Björk mætti alveg hugsa til þess að Geir getur sungið og Alan er víst flottur klarinett og saxafónleikari.

———-

Ég stenst auðvitað ekki mátið að gera lítillega upp við söguna, þessa sem byggir að stórum hluta á að það hafi verið kirkjan sem hélt uppi akademíunni. Þvílíkur misskilningur eða sögufölsun. Sókrates, af öllum, hefði átt að skilja okkur eftir þann skilning að það er, hefur verið og verður akademían sem tekur það til sín sem hún þarf til að viðhalda sér. Með því síðasta sem hún innbyrti var „fjölmiðlafræði“ sem gulltryggir það að búskapur og sjávarútvegur virkar eins og eitthvað „einfalt“ í huga alltof margra.

Ég held á með að nýta mér skrif Þrastar: „Stóriðja átti að auka fjölbreytni“. Rangt. Það var ekkert sem benti til þess að hún ætti að gera það. Það var vitað að úrvinnsluiðnaður áls var giska dýr, heimamarkaður of lítill og áhugi á því minni en enginn. Bullið á bak við málflutninginn í orku- og álgeiranum verður vonandi hrakið fyrr en seinna. Búrfellsvirkjun var vafalítið hagkvæmasti virkjunarkostur landsins, eins þótt við tækjum ekki lægsta tilboði í framkvæmdir þar. Útkoman var samt ekki skárri en svo að til að reyna að hressa upp á reksturinn var lögð lína kringum landið til að sækja í lítinn heimamarkað, virkjanir fyrir hann teknar út af borðinu og búið til galið „niðurgreiðslu“ kerfi til að veita skattfé inn til Landsvirkjunar undir merkjum aumingjavæðingar t.d. Austfirðinga og Strandamanna.

Við fórum ekki af stað með stóriðju til að auka fjölbreytni í efnahagslífi landsins. Hún lýtur einfaldlega sömu efnahagslögmálum og fiskveiðar og við rústuðum skipaiðnaði í landinu til að fá mannskap til að koma henni á og tókum upp veiðistjórnunarkerfi sem gefið hefur okkur lakari og frumstæðari útflutningsvöru. En við vorum búin að koma okkur upp efnahagsskoðun sem fannst það gott mál að hafa í sama manni stjórnarformann skuldugasta fyrirtækis landsins og seðlabankastjóra, að helmingur skulda landsins skyldu vera skuldir þessa fyrirtækis og séð til þess að einmitt sá helmingur væri í þeirri mynt hverju sinni sem seðlabankinn gat skaffað hagstæðasta. Hvers vegna enginn hagspekingur hefur séð ástæðu til að velta því upp hverjir og hvernig þeir borguðu af hinum helmingnum væri svo sjálfstætt félagslegt rannsóknarefni.

„Hagkerfið var staðnað. Þetta voru rétt skref í upphafi.“ Segir Þröstur og ekki dettur mér í hug að ætla að deila við hann um hvað hann og kollegar kalla, hafa kallað og koma til með að kalla hagkerfi og heldur ekki um virkni þess, hvort hún er lítil eða mikil en ég hef greinilega lengst af haft allt aðra skoðun á því hvort æskilegt væri að virknin væri mikil yfir höfuð, hvort einfalt, mögulega öruggt og þess vegna „staðnað“ hagkerfi væri ekki það sem flestu fólki á landinu í þessu þrjúhundruð þúsund sálna samfélagi hentaði einfaldlega best.

Skrefin sem tekin voru í upphafi og mótuðu hvert stefndi voru einfaldlega vitlaus í bráð og lengd, nema, já, nema fyrir sára fáa sem fengu að maka krókinn. Fengu veiðiheimildir hér og þar, banka, síma og kortafyrirtæki svo eitthvað sé tínt til. Okkur mistókst ekkert að byggja upp úrvinnsluiðnað, sú mynd var eins og tölvumyndin úr væntanlegu Hafnarstræti, eða var það Tryggvagatan og Skothúsvegur, sólskin og sunnanátt. Það vita það flestir Reykvíkingar, og ég er einn af þeim, að það þarf norðan og norðaustan til að hafa sól. Auðvitað á bara að reyna að rækta þarna gott skjólbelti. Ég yrði hins vegar ekki hissa þótt þarna fyndist loks þessi blettur á landinu þar sem ekki væri hægt að rækta tré. En nú eigum við fullt af menntuðu fólki sem gæti fjallað þar um.

———-

Hvað er Þröstur að fara? „Gleymum því heldur ekki að ungt fólk með fjölhæfa menntun er ekki á launaskrá stóriðjuvera.“ Þetta er einfaldlega kolrangt, jafnvitlaust og þetta: „Auður þjóða myndast þegar þeim tekst að halda hjá sér eða draga til sín arðbærustu hlekkina í framleiðslukeðjunni.“ Þarna ruglast trúlega saman fyrirtæki og þjóðir, og eins er þegar betur er að gáð komin sala í dæmið. Þröstur telur upp þætti framleiðslukeðjunnar. „Hugmyndavinnan“ sennilega unnin á Indlandi eða í Kína, sama með „hönnun vörunnar“; „dreifing“, bíddu trukkabílstjórarnir, hvaðan koma þeir? „og að lokum salan.“ Já, hvaðan koma sölumennirnir? Nei, stjórnarmennirnir og forstjórinn eru mögulega frá vísum stað og þeir sem færa vextina til bókar, og arðurinn rennur giska sjálfkrafa. Það er þetta „þróaða“ hagkerfi sem sér um það, og það sér til þess að „þjóðir“ fari ekki að uppskera eitt eða annað. Alla vega ekki ríkiskassar.

Ég stenst það ekki að taka úr Kjarnanum:

„Í nýrri skýrslu mannúðarsamtakanna Oxfam, sem byggir meðal annars á tölum frá Credit Suisse…

Á árinu 2015 var staðan þannig að 62 einstaklingar –einum færri en sitja á Alþingi Íslendinga – áttu samtals jafn mikinn auð og sá helmingur mannkyns sem á minnst, eða samtals 3,6 milljarðar manna…

Á árinu 2014 fór helmingur alls nýs auðs sem varð til á Íslandi til þess fimmtungs landsmanna sem hafði hæstar tekjur.“

Svo er það UNICEF. 9,1% allra barna á Íslandi liðu skort árið 2014, samanborið við 4,0% barna árið 2009.

———-

Meira af Þresti. „ Frumframleiðsla er ekki sérlega arðbær atvinnugrein, ekki einu sinni í olíu.“

Fáfnir Offshore. Það var fjárfest í því fyrirbæri. Þröstur: „Þroskað hagkerfi byggir á hugviti, verkkunnáttu, áræðni og margvíslegri þekkingu. Þaðan kemur mestur virðisaukinn.“

Allir sem vilja vita það, vita að það eru miklar líkur til að Bandaríkjamenn hafi sett af stað verðfall á olíu til að klekkja á Rússum. Þeir hafa gert það áður. Það fer hins vegar að verða spurning hvort þeir hafi einhverja stjórn á þróuninni. Ákvörðun um hvar leyft sé að tappa af í ferli er ekki bundin við eðli áfanga og hefur aldrei verið. Hún, ákvörðunin, er ævinlega meðvituð og byggð á því skítlega eðli sem heitir ágirnd og varin af betur megandi.

Þess vegna úr Kjarnanum: „Borgun og Valitor munu hagnast um vel á annan tug milljarða króna vegna yfirtöku Visa International Service á Visa Europe. Ekki liggur nákvæmlega fyrir á þessari stundu hversu há upphæð mun falla þeim í skaut. Frá þessu er greint í Morgunblaðinu í dag.“ Þá var víst 20. janúar og Kjarninn vitnaði í Gylfa Magnússon með hagspeki „par excellence“. „Spurningin er hversu umsvifamikið fjármálakerfi við þurfum eða viljum. Öll Vesturlönd eru að glíma við að fjármálakerfin hafa vaxið mjög hratt áratugum saman, en það hefur enginn fundið almennilega leið til að takast á við það.“

Við fáum að heyra það af og til að hér sé skortur á samkeppni í fjármálageiranum. Við erum með hundrað þúsund viðskiptavini til skiptanna.

Enn meiri Þröstur: „Hugmynda- og þróunarvinnan, dreifingin og kannski ekki hvað síst margumtöluð vörumerki, mynda stærstan hluta virðiskeðjunnar í nútíma atvinnurekstri. Þar greiðast hæstu launin, mestur arðurinn og hæstu skattarnir.“

Nú erum við að tala saman, vörumerkin, „Armani“, það er meira en rétt, hugmynda og þróunar eitthvað er það sem skilar merkjum en það eru starfsmannaleigur, barnaþrælkun og sálfræðiplott sem skapa arðinn, sem sagt lítil sem engin laun, ódýrt hráefni og engir skattar sem skila mestum arði.

Úr útvarpinu 19.01.:

Börn allt niður í sjö ára aldur vinna við lífshættulegar aðstæður í kóbaltnámum, en kóbalt er notað í liþíumrafhlöður í snjallsímum, tölvum og bílum…

———-

Enda spyr sá sem ekki veit. „Af hverju skyldu bæði frystihús og sláturhús vera staðir, þar sem Íslendingar bíða ekki í röðum eftir að fá vinnu? Engin þjóð þroskast atvinnulega séð á því að leggja höfuðáherslu á að búa til nóg af almennum láglaunastörfum. Það er leið langtíma stöðnunar.“

Hér fer ég auðvitað í persónulega hagsmunagæslu og bendi á að hrafnar eru mjög svo sáttir við það sem kemur frá sér í lagi sláturhúsum en þrestir eru mest fyrir að láta bera í sig innflutt epli þessa dagana.

Það er engin þjóð sem leggur áherslu á eitt eða annað, það eru einstaklingar og þeir gera það í eiginhagsmunaskyni og menn búa ekki til láglaunastörf, eða hálaunastörf, þeir einfaldlega tryggja sér betri laun og það sem ekki er minna um vert, sem öruggasta tilveru. Þetta eru náttúrulögmál sem lúta að eðli þessa grimmasta kvikindis sem trúleg hefur þrifist á jörðinni og er á góðri leið með að gera hana illbyggilega fyrir eigin tegund og þar hefur ekki skort á „menntunina“.

Og í þessu ljósi skulum við líta á þetta hjá Þresti:

„Íslenska ríkið hefur allt frá upphafi fullveldisins verið afgerandi afl á sviði atvinnumála. Einkum hefur þetta gilt gagnvart auðlindaatvinnuvegunum, landbúnaði, sjávarútvegi og síðar stóriðju. Því miður hafa þessi afskipti ríkisvaldsins einkum fest í sessi hag­gerð, sem til lengdar örvar hvorki hagvöxt né nýsköpun. Tiltölulega einhæf nýting auðlinda er sett í forgang, því það er auðveldara og atkvæðavænlegra. Þroskað hagkerfi byggir á hugviti, verkkunnáttu, áræðni og margvíslegri þekkingu. Þaðan kemur mestur virðisaukinn.“

Öll þessi asnastrik eiga uppruna sinn í háskólanum, hvert einasta. Það hefur ekki einu sinni iðnaðarmaður fengist til að skrifa upp á þennan reikning, hvað þá verkakona. Fiskveiðistjórnunarkerfið, sem mér finnst að einkum kollegar Þrastar gorti af, er byggt á afskiptasemi svo dæmi sé tekið og það er svo vitlaust að það stangast á við alla þætti málsins nema „peninga“ og þá er ég ekki að tala um verðmæti. Það að geta veðsett óveiddan fisk var eina breytan sem stóðst. Stutt upptalning staðreynda er svona:

Þær útgerðir sem fóru verst með hráefnið, verst með miðin, búsvæði fiskanna og lífríkið í sjónum, menguðu mest og fóru verst með opinbera fjárhaginn, fengu allan fiskinn. Hins vegar greiddu þær í kosningasjóði.

En það er meira blóð í kúnni hans Þrastar. Krónan.

„Gjaldmiðilinn

Ekki má gleyma garminum honum Katli, þegar rætt er um fráhrindandi aðstæður fyrir ungt menntað fólk til að setjast að á Íslandi… Sem mælieining er hún skökk, óstöðug og misvísandi.“

Nú er annað tveggja að ég hef rétt fyrir mér þegar kemur að menntun „hinna döpru vísindamanna“ eða þeir hafa sérstakt lag á að láta eins og þeir sjái ekki. Hér eru fyrirtæki og þau eru samsett af einstaklingum. Það er, hvað sem hver segir, fólk á bak við þessi einkavæddu tollheimtufyrirtæki, ungt fólk líka og andskotinn hafi það, menntað að hætti Þrastar.

Tek bara hrátt upp úr Kjarnanum:

„Borgun er greiðslumiðlunarfyrirtæki sem býður viðskiptavinum sínum færsluhirðingu vegna t.d. Visa- og MasterCard-korta. Landsbankinn seldi 31,2 prósent hlut sinn í Borgun til félags í eigu stjórnenda fyrirtækisins og meðfjárfesta þeirra þann 25. nóvember 2014 fyrir 2,2 milljarða króna. Fjárfestahópurinn gerði fyrst tilboð í hlutinn í mars 2014. Hlutur Landsbankans, sem er að mestu í ríkiseigu, var ekki seldur í opnu söluferli. Öðrum mögulega áhugasömum.“

Á öldum áður guldu menn ferjutolla og ferjur voru misarðbærar, þessar gefa heldur betur af sér.

„Rekstur Borgunar hefur gengið afar vel undanfarin ár. Borgun hagnaðist um 1,3 milljarða króna á árinu 2014. Sá hagnaður bætist við 993 milljón króna hagnað Borgunar á árinu 2013. Samtals hagnaðist Borgun því um 2,3 milljarða króna á tveimur árum, sem er aðeins meira en Eignarhaldsfélagið Borgun greiddi fyrir 31,2 prósenta hlut Landsbankans í Borgun. Miðað við yfirlýsingar stjórnenda Borgunar þá má ætla að mikill vöxtur fyrirtækisins erlendis í fyrra hafi skilað mjög góðri afkomu á árinu 2015.“

Er enginn með lappirnar á jörðinni? Hér er ekki um að ræða neina ferju að ég tali nú ekki um jarðgöng, bara fáeinar tölvur og þess vegna hýsingu úti í bæ en hins vegar hóp af fólki sem er að skrifa inn og út, nokkuð sem við erum að borga þeim fyrir. Og hér höfum við þrjú hundruð þúsund manna samfélagið að minstakosti tvö svona fyrirtæki. Já, svo þrjá banka sem hefðu nú átt að geta séð um þetta.

———-

En ég er ekki hættur að lesa Þröst. Þetta hér voru hans lokaorð:

„Sennilega hefur enginn einn hluti íslenska hagkerfisins „féflett“ Íslendinga meir í gegnum árin en krónan. Það er hún sem gerir ungu fólki erfitt með að búa hér, þótt það hafi vinnu. Hún er svo dyntótt og dýr, hvort sem hún er óverðtryggð eða verðtryggð. Hún gengur af öllum húsnæðiskerfum dauðum. Ef við viljum fá ungt menntað fólk til að setjast að hérlendis þurfum við að breyta um opinbera atvinnustefnu, hætta fjáraustri í auðlindaatvinnuvegi og finna lausn á gjaldmiðilsmálum okkar.“

Auðvitað.

„[…] ef það er þannig […] að […] þessir menn, sem skrifuðu upp á reikninga bankanna, hafi verið í algerri þoku um það hvað væri að gerast í íslenskum bankaheimi þar til í október 2008, að þá náttúrulega voru þeir ekki að vinna vinnuna sína, það er svo einfalt […]. Bíddu, getur það staðist […] að atburðarásin sé svo hröð í þessu að þörfin fyrir afskriftareikning sé óumdeild eitt prósent, innan við eitt prósent í sex mánaða uppgjörinu 2008, en þremur mánuðum seinna þá er þetta orðið meira en 50%? Ég bara trúi því ekki.“ Bjarni hans Kalla frá Eyri. sótt á Pressuna 27. apr. 2010

Ef það skyldi svo bara vera mér sem finnst þetta fyndið þá er hér viðbót sem ég hef úr Kjarnanum:

„Samkvæmt skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis skuldaði Exista og tengd félög Kaupþingi, sem breyttist í Arion banka við kennitöluflakk í hruninu, 239 milljarða króna. Eitthvað hefur fengist upp í þær kröfur vegna nauðasamninga Existu og Bakkavarar, og sölu á hlut í Bakkavör, en ljóst er að sú upphæð er fjarri þeirri fjárhæð sem Kaupþing lánaði samstæðunni.

Lífeyrissjóðir landsins geta verið ánægðir með að fá eitthvað til baka af þeim 170,9 milljörðum króna sem þeir töpuðu á viðskiptum sínum við Exista og tengda aðila fyrir hrun. En sú upphæð er samt sem áður dropi í hafið.

Þeir sem standa uppi sem sigurvegarar eru Ágúst og Lýður Guðmundssynir. Þeir hafa endurheimt fyrirtækið sem þeir stofnuðu á Suðurnesjunum á níunda áratug síðustu aldar endurskipulagt, endurfjármagnað og án þess að upprunalegir kröfuhafar þess hafi fengið nema brotabrot af þeim peningum sem þeir lánuðu eða fjárfestu í félaginu til baka.“

Nú, nú þeir byrjuðu jú í sjávarafurðum sem aðrir vildu ekki og voru þess utan suður með sjó.

Af vef ríkisskattstjóra:

„Ríkisskattstjóri mælist eindregið til þess að eigendur rafrænni skilríkja noti þau í stað veflykla. Þau veita mun meira öryggi en veflykil“.

Hvað var ég ekki að lesa hjá Þresti?

„Því miður hafa þessi afskipti ríkisvaldsins einkum fest í sessi haggerð, sem til lengdar örvar hvorki hagvöxt né nýsköpun.“

Hver hefur sinn smekk, sagði svalan.

Krummi í Rjóðri