Bókaþjóð með búrastjórn?

 

Grein sem birtist í Mogganum í dag. Ljósmynd tók Steingrímur Kristinsson á Siglufirði.

Íslenski bókabransinn er viðkvæmur. Vel hefur gengið á undanförnum árum, en samt, staðan er viðkvæm. Áform ríkisstjórnarinnar um hækkun virðisaukaskatts á bókum úr 7% í 12% eru áhættusöm. Því kýs hún að rugga svo viðkvæmum báti fyrir nokkra milljónatugi?

Peningar hafa nefnilega annað virði í bókabransanum. Þar er gengið alltaf hagstætt. Og ekkert rennur út úr greininni. Menn eru þarna ekki til að græða. Hálf milljón til eða frá skiptir sköpum, já, ræður því hvort bók eins og Lolita kemst loksins út á íslensku eða ekki, hvort ungskáldið fái fyrstu bók sína útgefna. Öll bókaveltan er rúmir þrír milljarðar, brot af 22 milljarða hagnaði eins fyrirtækis í sjávarútvegi.

Samt voru veiðigjöldin lækkuð en til stendur að hækka álögur á bækur.

Maður á bágt með að trúa þessu. Maður á bágt með að trúa því að menntamálaráðherra, sem við vitum að vill annað, sem fer nú um landið til að rífa upp mennt og mátt, hvetur til lestrarátaks og gefur út metnaðarfulla Hvítbók, ætli að láta ólesandi vini sína ráða í þessu máli, menn sem eru meira fyrir ABT en ABC.

Stundum finnst manni stjórnmálamenn engu ráða, völd séu tómt prósentupot, starf þeirra það eitt að ýta þessu gjaldinu upp og hinu niður, færa eina milljón héðan og þangað. En þegar mönnum tekst það jafnvel ekki lengur, þegar kraftur embættisins dugir ekki til að halda í horfinu, halda í við prósentupotarana handan götunnar, þá verður manni spurt: Er ráðherra tómur ræðuherra?

Við vonum að þinginu takist að stöðva þessi hækkunaráform. Við stólum á þingmenn að hafa vit fyrir ríkisstjórninni. Við treystum jafnvel á menningarsinnaðan forsætisráðherra. Ekki vill hann fá á sig búrastimpilinn?

Að hinum viðkvæma íslenska bókabransa steðja margar hættur og því alveg óþarft að fjölga þeim. Íslensk bókmenning er í raun afrek, eitt af ævintýrum heimsins. Þjóð á stærð við Coventry talar eigið tungumál og státar af 30 rithöfundum sem þýddir eru á önnur mál, var valin til að vera heiðursgestur á stærstu bókamessu heimsins, hefur í þúsund ár varðveitt fyrstu skáldsögur Evrópu, og einstæða rímnahefð. Bókaskrif og bókaaútgáfa, bókband, sala, lestur og söfnun er eitt af því fáa sem við erum sannir sérfræðingar í, menning sem við höfum stundað óslitið frá landnámi. Þessi sérstaða afhjúpaðist með sérlega fallegum hætti þegar landar okkar tóku land í Kanada, eins og fram kemur í nýjum og fróðlegum þáttum Egils Helgasonar á RÚV. Íslenskir vesturfarar voru rétt búnir að tjalda fyrstu nóttina þegar þeir hófu að gefa út blöð og bækur. „Það verður að skrifa um þetta!“

Nágrannar okkar og nánustu frændur hafa fyrir margt löngu afnumið virðisaukaskatt af bókum. Í Noregi, Færeyjum, á Írlandi og Bretlandseyjum eru stjórnvöld stolt af því að hafa hann 0%.

Við rithöfundar og bókaútgefendur erum ekki að heimta nein forréttindi eða undanþágur frá sköttum og skyldum. Þetta er meira spurning um sjálfsagða tillitssemi gagnvart viðkvæmum hlut. Viljum við ekki viðhalda almennri lestrarkunnáttu og efla þann fræga lesskilning? „Hvað er auður, afl og hús / ef engin jurt vex í þinni krús?“ Þjóð sem ekki þekkir sérstöðu sína, sem ekki þekkir sinn mesta hæfileik og kann því ekki að hlúa að honum, er sorglegur flokkur. Þó að menn vilji „láta eitt yfir alla ganga“, „ekki gera neinar undanþágur“ og „einfalda kerfið“ þá eru til þeir menn sem ekki fara líka með sláttuvélina yfir blómabeðið. Það heitir víst menning.