Aðför að Almenningum

Beit á Almenningum norðan Þórsmerkur hefur verið nokkuð í umræðunni, enda afar umdeild svo maður taki nú ekki stórt upp í sig. Nýlega var frétt í RÚV um smölun þarna innfrá, en fréttastofan sá ekki ástæðu til þess að minnast einu orði á þá gagnrýni sem vafasamur úrskurður ítölunefnda hefur notið. Sérfræðingar um ástand lands og Landgræðsla ríkisins eru mótfallnir þessari beit, sem setur náttúrulega endurheimt landgæða á svæðinu í uppnám.

 

Almenningar hafa notið friðunar enda var þessi afréttur nær örfoka þegar upprekstri var hætt árið 2000. En þá varð samkomulag var meðal bænda í Vestur-Eyjafjallahreppi um að reka ekki fé á Almenninga. Sá gróður sem var farinn að koma upp úr auðnunum eftir mikið starf sjálfboðaliða varð fyrir miklum skakkaföllum í eldgosunum 2010 og 2011. Landbúnaðarháskóli Íslands mat þennan litla afrétt algjörlega óbeitarhæfan í úttekt 2011.

 

Yfirítölumenn bjuggu sér til súrrealíska afsökun þegar þeir lögðu til að farið væri með 60 ár með 120 lömbum inn í Þórsmök og fénu sleppt í Almenningana. Réttlætingin : „Það yrði til þess að féð verði hagvant í hinum litla skika sem lítill gróður er á í Almenningum og myndi ekki leita inn í Þórsmörk“!!??

 

Þórsmörk er eitt merkilegasta vistheimtarsvæði Evrópu og þótt víðar væri leitað, þar sem skógurinn vex upp á tugum ferkílómetra þar sem áður voru moldir og rofsvæði. Almenningar eru berangur í samanburði, en 20 ára friðun og landgræðsluaðgerðir höfðu skilað umtalsverðum árangri, áður en beit var hafin á ný.

 

Nú hefur nýliðun birkis hrunið á svæðinu, eins og Skógrækt ríkisins hefur bent á (skogur.is). Segja má að Almenningar hafi verið á viðkvæmasta tímapunkti náttúrulegrar framvindu þegar beit var hafin á ný.

 

Þarna er sannarlega verið að fórnað miklu fyrir beit sem er að fullkomlega óarðbær og ónauðsynleg. Yfirítölunefnd hafði með þessari aðgerð að vettugi 20 ára sjálfboðaliðsstarf fjölmargra einstaklinga, sem hafa unnið að gróðursetningu þarna á moldum Þórsmerkur í góðri trú.

 

Annað sem vekur athygli þegar komið er á Almenninga eru gríðarlegar uppgræðslur, einkum á svæðinu á milli Þröngár og Ljósár. Raunar er réttara að tala um að þarna fari fram túnrækt til fóðurframleiðslu.

 

Eitt er að stunda endurheimt landgæða þar sem framkvæmdir fylgja faglegri forskrift til þess að stuðla að náttúrulegri framvindu (oftast á friðuðu landi við þessar aðstæður).

 

Annað er að viðhalda túngrösum á einu fallegasta og fjölsóttasta ferðamannasvæði landsins. Þetta er gríðarlega mikið inngrip í náttúrufar Almenninga. Þá er orðið fyllilega tímabært að velta fyrir sér rétti þessara aðila til slíkra stórfelldra aðgerða og hvort þær brjóti einfaldlega í bága við lög um þjóðlendur.

 

Uppgræðslukostnaður þarna inn á Almenningunum nemur á fjórðu milljón í ár samkvæmt viðtölum í fjölmiðlum við bændur að ótöldum kostnaði við að koma fénu á fjall og smala því aftur saman og koma því til byggða.

 

Afurðirnar gefa því af sér að hámarki 810 þúsund krónur (15 kg fallþungi, 450 kr./kg). Ljóst er að beinn halli á þessari beitarnýtingu getur numið milljónum króna hvert ár og er þá umhverfiskostnaður ekki reiknaður með. Út frá hagrænu sjónarmiði er nýtingin því gersamlega galin. Og algerlega að nauðsynjalausu. Til hvers?

 

Er þetta hápólitíska hefndaraðgerð vegna þjóðlendumála? Öll vitum við að það er sannarlega ekki skortur á beitilandi undir Eyjafjöllum, enda er það mesta grasvaxtarsvæði á landinu.

 

Hér er verið að eyðileggja tveggja áratuga þrotlaust friðunarstarf sjálfboðaliða í Þórsmörk einungis til þess að nokkrir tómstundabændur geti nýtt sér vafasaman hefðarrétt sinn til upprekstrar í því skyni einu að reyna að koma málum þannig fyrir að þeim takist að þvinga hið opinbera að kaupa af sér beitiréttinn.