Verkföll og dauði stéttarfélaga
Frá því á sjöunda áratug síðustu aldar hafa komið fram kenningar um að tími stéttarfélaga sé liðinn – velmegun hafi orðið svo almenn að stéttarbarátta hafi liðið undir lok. Og því ekki þörf á stéttarfélögum. Árið 1960 birti bandaríski félagsfræðingurinn Daniel Bell bókin The end of ideology þar sem hann taldi að hugmyndafræði fyrri tíma væri liðinn og að tæknilegar lausnir tækju við sem myndu tryggja hagvöxt og almenna velmegun. Ekki er að undra að skrif hans vöktu athygli og þó nokkra útbreyðslu. Svipaður tónn er sleginn í umræðunni um hinn velmegandi verkmann sem taki upp gildi millistéttarfólks. Hún er mjög áhugverð rannsókn sem John H. Golthorp og félagar stóðu fyrir í Bretlandi og birtu um hinn Affluent worker. Þar koma fram áhugaverðar upplýsingar um aukna einkaneyslu og áherslu á laun og neysluhyggju í stað ánægju af vinnu og samstöðu verkafólks. Það var talin ein ástæða fyrir auknu fylgi Íhaldsflokksins meðal verkafólks.
Duncan Gallie vildi kanna kenninguna um aukna velsæld verkafólks og hvort það myndi draga úr átökum á vinnumarkaði og meiri millistéttarhegðun. Hann gerði það með afar skemmtilegum hætti í bókinni In search of the new working class sem birtist árið 1978. Í rannsókninni bar hann saman olíuhreinsistöðvar í Bretlandi og Frakklandi, vinnustaði sem einkennast af atvinnuöryggi og tiltölulega góðum launum. En hver var niðurstaðan varandi ánægju með laun, vaktafyrirkomulag, yfirmenn og fleira? Bretarnir voru almennt mjög sáttir, en Frakkarnir notuðu hvert tækifæri til að kvarta og mótmæla, jafnvel þó þeir hefðu hlutfallslega hærri laun. Mögulega skýringu á þessum mun er að mati Gallie að finna í mjög ólíku skipulagi verkalýðsfélga í löndunum tveimur (kommúnisk áhrif í Frakklandi, almenn stéttarfélög í Bretlandi), Frakkar virðast bera aðstæður sínar við einkunnarorð Frönsku byltingarinnar um frelsi, jafnrétti og bræðralag, þegar Bretar eru sáttir við sína stéttarskiptingu og svo eru yfirmenn í Bretlandi oftar en ekki self-made men, en koma úr yfirstétt í Frakkalndi. Niðurstaða Gallie var því að ekki væri hægt að merkja aukin millistéttargildi í löndunum tveimur, heldur skýrðu mismundandi félagslegar aðstæður ólíka hegðun starfsfólks.
Eitt fyrsta verk Margrétar Thacther þegar hún komst til valda var að vega að stéttarfélögum, sem hún og aðrir talsmenn frjálshyggjunnar töldu draga úr skilvirkni frjáls markaðar. Samúaðrverköfll voru bönnuð og margar aðrar aðgerðir innleiddar til að veikja verkalýðsfélög. Og það tókst enda hefur félagsmönnum í breskum stéttarfélögum fækkað mikið síðan þá. Frægt er einnig þegar Regan setti lög sem félag flugumferaðrstjóra var lagt niður í Bandaríkjunum eftir að þeir hófu verkfall. Af þessum sökum og öðrum hefur félagsmönnum margar stéttarfélaga fækka mikið á liðnum áratugum.
Verkalýðsfélagið Dagsbrún háði fyrsta almenna verkfallið við hafnargerðina í Reykjavík árið 1913 og fjöldi allur af verkföllum hafa verið haldin síðan. Mörg þeirra hafa skilað auknum kaupmætti og félagslegum réttindum. Lengst af 20. öldinni voru þrjár þjóðir sem áttu heimsmet í verkföllum; Finnland, Ísland og Ítalía. Sænski fræðimaðurin Valter Korpi kom með áhugaverða skýringu á þessari staðreynd. Í öllum þessum löndum hafa verkalýðsflokkar nær aldrei haft aðkomu að ríkisstjórn og því verða stéttarfélög að nota verkfallsvopnið til að ná fram réttindum sínum.
Verulega dró úr verfallsaðgerðum hér á landi eftir þjóðarsáttarsamningana árið 1990, en þeir mörkuðu aðkomu stéttarfélaga, atvinnurekenda og ríkisvalds að samningamálum með aukinn kaupmátt að leiðarljósi. Efnahgashrunið haustið 2008 leiddi til mikillar kjararýrnunar. Það hefur hvatt stéttarfélög, einkum háskólamenntaðs fólks hér á landi, til að heyja verkföll. Verkföll kennara, lækna og annarra stétta bendir til að tími stéttarfélaga sé ekki liðinn enn. Það er þróun sem við sjáum víða um heim.
- Hugleiðingar um samningamál - 16/10/2015
- Ísland, Færeyjar og unga fólkið - 26/07/2015
- Breytingar á fjölda starfa eftir hrun - 01/07/2015
