Þar sem pabbi fæddist

Geirólfsnúpur séður úr Reykjafirði.

Á ferðum um löndin við Miðjarðarhafið er ekki þverfótað fyrir nokkur þúsund ára gömlum fornminjum. Rómverskar minjar eru um allt. Maður kemur kannski inn í lítið þorp og þar eru leifar af súlum og byggingum á opnu svæði þar sem ferðamaðurinn sest á fallna súlu til að hvíla sig. Á Íslandi eru engar slíkar minjar að finna og svolítið einkennilegt að átta sig á því að hér á landi eru gamlar götur, gamlar leiðir á milli staða fornminjar. Það er það sem við eigum í staðinn fyrir súlurnar suður frá.

Við hjónakornin erum nýkomin úr gönguferð með Ferðafélaginu á Ströndum, þar sem engir eru vegirnir en fullt af leiðum, mjóum götum smárra og gamalla fóta sem eru misgreinilegar í landinu og misfinnanlegar fari maður út af leið.

Við sigldum frá Norðurfirði í Reykjafjörð nyrðri, gengum þar um í grenndinni, t.d. í Þaralátursfirði. Síðan var ferðinni heitið til baka í Norðurfjörð sem leið lá, þann göngudag, um Sigluvík, í Skjaldabjarnarvík, upp Sunndalinn niður í og yfir Bjarnarfjörðinn að Meyjará þar sem tjöldin og meiri kostur beið.

Fyrir mig var skemmtilegast að koma í Skjaldabjarnarvík þótt í annað sinn væri, því þar fæddist hann faðir minn fyrir nær 89 árum. Hann hafði, líkt og fyrra skiptið sem ég fór, beðið fyrir kveðju til álfkonunnar sem á heima í klettaborginni fyrir ofan bæinn. Af bænum er ekkert lengur uppistandandi annað en eitt rör með krana og fallinn steinsteyptur strompurinn. En þarna bjó pabbi þar til hann var tæplega níu ára gamall. Leiðin þangað löng og ströng, bæði í dag og í þá daga. Afi gekk manna mest af fjölskyldumeðlimunum, og þá oft til Ísafjarðar með tófuskinn, eða annað til að selja, eða til að ná í varning. Þá gekk hann í tvo eða þrjá daga. Gekk úr Skjaldavíkinni í Reykjafjörð og þaðan í Þaralátursfjörð og svo Furufjörð og þá yfir Skorarheiði og niður í Hrafnfjörð í Jökulfjörðum. Þar náði hann kannski að komast í bát til Ísafjarðar.

Þessi leið er ein af forminjunum okkar. Löng en velfinnanleg mest alla leiðina. En maður veltir fyrir sér hvernig það var að ganga þessa leið fyrir 90 eða 100 árum. Hvað hugsaði afi? Fannst honum þetta langt? Erfitt? Eða var þetta bara hluti af tilverunni? Var þetta fyrir hann rétt einsog fyrir okkur að ferðast til Ástralíu í flugvél sem líka tekur tvo daga? Pabba fannst það a.m.k. svolítið skondið þegar hann fór á suðurhvelið um árið að það tæki jafnlangan tíma og fyrir hann í gamla daga að ganga í skólann, tvo daga.

Hvað hugsaði afi þegar hann fór á sjó og skyldi konu og börn eftir ein í eina bænum í Skjaldabjarnarvík? Hvað hugsaði hann þegar stundum var tvísýnt að hann kæmist heill til baka? Það gekk þó alltaf á endanum þótt a.m.k. einu sinni hefði hann og vinnumaðurinn verið talinn af. Hvað hugsaði hann þegar hann gekk til Hornbjargs og Hælavíkursbjargs í eggjatöku? Það veit maður því miður ekkert um.

Amma ræktaði sambandið við álfkonuna á meðan afi aflaði matar og sá um alla hluti á bænum á meðan. Vaknaði á nóttunni á veturnar til að bæta á eldinn og annað eftir því. Álfkonan býr þar enn þótt 80 ár séu liðin frá því að amma og afi fluttust í Reykjarfjörð í Reykjarfirði syðri þar sem síldarævintýri Djúpavíkur var að hefjast.

En áfram liggur gatan, gata forfeðranna, eða bara gata afa og ömmu og pabba. Það er ekki lengra síðan. Frá Meyjará var á næsta göngudegi gengið með ströndinni að Dröngum þangað sem afi fór í fóstur aðeins tveggja ára gamall. Þegar Guðmundur Pétursson fóstri hans dó tók afi við búinu þar til fósturbræður hans voru nógu gamlir til að taka við. Þá fór hann á hákarlaveiðar á Ófeigi frá Ófeigsfirði. Það var víst einn besti tími ævinnar að fanga hákarl á opnum tíæringnum, sagði afi. Það hefur margt breyst síðan þá varðandi það hvað er talið best.

Gengið var um Drangaskörð í sinni ótrúlegu fegurð sem er svo ólík nær og fjær. Tjaldað við Drangavíkurá.

Þaðan er gengið næsta dag um Drangavík þar sem afi fæddist og lifði sín fyrstu tvö ár. Farið um Eyvindarfjörð og um Strandagötur í Ófeigsfjörð þar sem beið dáyndis fín kjötsúpa hjá Pétri í Ófeigsfirði, niðja Guðmundar Péturssonar hákarlaformanns sem afi stundaði veiðarnar hjá á sínum tíma.

En svo merkilega vill til að Guðmundur Pétursson hákarlaskipstjóri á Ófeigi í Ófeigsfirði var albróðir Guðmundar Péturssonar fóstra hans afa míns á Dröngum. Þeir voru ekkert að spandera nöfnum þarna í gamla daga. Var samt engin mannanafnanefnd.

Frá Ófeigsfirði var gengið um Eyri á Ingólfsfirði þar sem nútíminn tók við með eldgamalli síldarverksmiðju í allri sinni stærð og ákaflega stuttu notkun. Í Norðurfirði beið svo Krossneslaug til að koma yl í kroppinn.

Það var samt alveg furðulegt hvað lítið var kalt þótt ekki væri hitinn nema þetta 5-7 gráður svona að jafnaði, á daginn þ.e.a.s.

En þá hugsar maður um lífið í Skjaldabjarnarvík hjá afa og ömmu og pabba og systkinum hans, líf í 13 ár, allt árið um kring, þar sem enginn er vegurinn heldur bara gatan mjóa og óbrúuðu árnar. Engin miðstöðvarkynding, enginn matvörubúð á næsta horni, enginn læknir í nágrenninu, ekkert internet, ekkert sem við teljum svo sjálfsagt. Ekkert nema náttúran í allri sinni dýrð og sinni óforbetranlegu hörku. Hvernig leið fólkinu um miðjan vetur, í myrkrinu? Það er erfitt að setja sig í þau spor. Það er erfitt að átta sig á því hvað fólk upplifir sem kannski þekkir ekki annað en þessa hörðu og erfiðu lífsbaráttu, myrkrið og kuldann. En alltaf hlýtur óttinn við einfaldlega að lífsbjörgin, maturinn og eldviðurinn verði ekki til staðar, bara klárist, nema maður standi sig og leggi allt sitt af mörkum og kannski meira til, til að tryggja líf um vetur á Ströndum.

Það er ekki nema von að svo margt hafi breyst þegar útvarpið kom, það var nýtt líf. Þegar afi gekk til Ísafjarðar eitt sinn, annaðhvort árið 1931 eða 1932, með refaskinn þá keypti hann útvarpið. Pínulítið tæki með þremur lömpum. Þegar komið var til baka í Skjaldabjarnarvík með útvarpið, var loftnetið sett upp, batterínu komið fyrir og lömpunum smellt í tækið, en ekkert kom hljóðið. Þá var ekki annað að gera en að axla tækið og ganga á ný til Ísafjarðar og fara með tækið til baka í búðina. Þar kom í ljós að afi var svo hræddur um að brjóta viðkvæma lampana að hann hafði ekki þrýst þeim nógu fast niður. Aftur var gengið í Skjaldavíkin og nú var þrýst nógu fast til það smelltist almennilega. Og þvílík breyting, þvílíkt líf sem kom á þennan afskekkta stað, einangrunin var rofin, Víkin var komin í samband við umheiminn. Pabbi segir að engin breyting í nútímanum hafi verið eins gríðarlega mikil á Íslandi og tilkoma útvarpsins.

Það er hægt að reyna að skilja þessa breytingu á þessum stað sem maður eiginlega kemst ekki til nema gangandi og ekki án þessa að vaða jökulfljót. Sjálfur fór pabbi eiginlega ekki úr Skjaldabjarnarvíkinni, það var ekki mikið farið með börn á aðra bæi og ekki fór amma mikið heldur. Þannig að útvarpið var alger bylting. Umheimurinn inn í stofu á bænum þar sem ekkert hafði áður komið utan einstaka gestur, og það sjaldgjæfur gestur, en nú var kominn endurómur umheimsins í bæinn flesta daga. Enda kom fólk til afa og ömmu úr Reykjafirði, prúðbúið á sunnudögum til að hlusta á messuna.

Á endanum varð þó lífsbaráttan of hörð og amma þurfti að kveðja álfkonuna góðu sem enn býr í Skjaldabjarnarvík og vakir þar yfir.

Um afa og ömmu má lesa hér á síðu sem hún Elsa frænka mín hefur sett upp og pabbi hefur líka skrifað um líf þeirra í fjölmörgum greinum í Strandapóstinn.