Svigrúmið — til hvers dugar það?

Það er erfitt að átta sig á þessu svigrúmi sem samkomulagið við kröfuhafa gömlu bankanna og þrotabúin hefur skapað. Hvað felst í þessu. Þetta eru engar smá upphæðir. Eru menn ekki að tala um 500 til 850 milljarða króna? Bara talan er óskiljanleg fyrir venjulegt fólk. Alveg jafn óskiljanleg og 7-8000 milljarðar króna sem útlendingar töpuðu á hruni íslensku bankanna. Sem þeir fá ekki til baka.

En aftur að svigrúminu. Og best að nefna strax að það er mjög gott mál að það er búið að gera samkomulag um útgöngu þessara aðila, hvers peningar hafa gert gjaldeyrishöft nauðsynleg. Kannski hefði mátt gera þetta samkomulag fyrir löngu síðan, það hefur a.m.k. verið vitað að kröfuhafarnir hafa verið tilbúnir til að semja í mörg ár. En afhverju hafa þeir verið það?

Mér sem leikmanni finnst það nokkuð augljóst. Þetta eru einhverjir 1200 milljarðar króna sem vilja brjótast út úr höftunum. Mikið eða mest í íslenskum krónum, minna í gjaldeyri. Þetta eru stærðir sem mælast í heilum og hálfum landsframleiðslum eða næstum því, landsframleiðslan í fyrra nam tæpum 2000 milljörðum króna. Það var allt sem við gerðum, fiskveiðar, vinnsla, álvinnsla, ferðamennskan, öll vinnan okkar allra. Þetta eru gríðarlegar stærðir.

En sem sé kröfuhafar, hrægammar eða hverjir þetta nú eru hafa verið tilbúnir til að semja, held ég, af því að þeir vita full vel að íslenskt samfélag, íslenskt efnahagslíf stendur ekkert undir því að breyta þessum 1200 milljörðum, eða því af þeim sem eru krónur, í alvöru gjaldmiðil sem þeir geta notað einhversstaðar annarsstaðar.

Það er nefnilega áhugavert að menn hafa ekkert verið að nota þessar krónur í fjárfestingar innanlands, heldur bara beðið. En kannski samt ágætis ávöxtun á peningunum sem hafa vaxið. Nema hvað, þeir vita að þeir fá þetta aldrei allt. Því ef gjaldeyrishöftunum yrði aflétt án samkomulags um nokkuð myndu allir reyna í einu að skipta krónunum í gjaldeyri og krónan myndi hrynja. Þannig að í raun myndu allar þessar krónur aldrei geta orðið meira en það sem við eigum í gjaldeyri núna. Hún myndi bara falla og falla þar til jafnvægi væri náð. Við hér sem neyðumst til að fá kaupið okkar í krónum myndum svo borga það dæmi næstu áratugi í hörmungarkjörum.

Þetta segir nú nokkuð um krónuna okkar.

En hvernig eru þá þessar krónur sem ekki er hægt að frelsa? Mér finnst þær nú svolítið mikið vera einsog matador peningar. Froðukrónur.

Þær urðu til, flestar þeirra, við vaxtamun milli Íslands og annarra ríkja. Það streymdi inn gjaldeyrir sem menn notuðu til að kaupa krónur á háum vöxtum, það voru jöklabréfin. Króna styrktist þá og allur gjaldeyririnn fór í bankana, þá endalausu hít, og eitthað smotterí í flatskjái, við þekkjum þá sögu. Eða kannski veit maður ekkert almennilega hvert allur þessir gjaldeyrir fór. Hann er a.m.k allur búinn og eftir sitja þessar krónur. Matador-krónur.

Þetta sést líka á því að svigrúmið má ekki nota í neitt, það má ekki nota það í ríkisreksturinn eða til uppbyggingar eða til nokkurs slíks. Það á að greiða niður skuldir og laga stöðu ríkissjóðs þannig. Hmm já, en afhverju má ekki nota þessa peninga? Afhveru má ekki byggja spítala sem sárvantar, eða borga fólki sómasamleg laun, borga fyrir menntunina sem þurfum til að reka hér heilbrigt samfélag.

Mér finnst svarið einfalt. Þetta eru að miklu leyti froðukrónur. Ef við myndum nota þær í uppbyggingu þyrftum við að flytja inn helftina af því sem við myndum nota t.d. í nýjan spítala. Það kostar auðvitað gjaldeyri og það er ljóst að við getum ekki skipt þessum krónum í gjaldeyri.

Því þannig eru þær verðlausar.

Það sést líka af því að menn eru að tala um að lækka skuldir ríkisins þannig að vaxtagreiðslur lækki um 30 milljarða á ári, minnir mig að ég hafi séð einhversstaðar. Við erum að borgar 80-90 milljarða á ári í vexti. En stærstur hluti þess eru vextir af erlendum lánum, vextir í alvöru gjaldmiðli. Mér sýnist ekki að það eigi mikið að greiða erlendu skuldirnar niður, kannski á Seðlabankinn einhvern gjaldeyri til þess, en varla því hann hlýtur að þurfa að nota allan sinn gjaldeyri til að hleypa út þó þeim krónum sem búið er að semja um, annars félli krónan einsog steinn og væntanlega þarf Seðlabankinn líka allra helst að eiga eitthvað mikið af gjaldeyri til að geta varið krónuna þegar losnar um gjaldeyrishöftin.

En er þetta ekki bara spurning um bókhald? Við síðustu fjárlagagerð var gert eitthvert bókhaldstrikk og skuld ríkisins við Seðlabankann breytt þannig að þessi vaxtabyrði okkar minnkaði um 10 milljarða króna. Það leit vel út fyrir fjárlagafrumvarpið.

En er það ekki það sama með þetta núna, svigrúmið, krónurnar, matadorpeningarnir, mega einungis lækka skuld ríkissjóðs innanland, skuldina við Seðlabankann. Annars má ekkert gera við svigrúmskrónurnar.

Hvað segir það um krónuna?

Þótt auðvitað sé hið besta mál að gera þetta samkomulag og það er algjörlega nauðsynlegt til framtíðar litið að gera það, og svigrúmið, það sem ekki er bein froða léttir eitthvað á ríkissjóði.

En krónan, hún verður áfram sama vandamálið. Það breytist ekkert.