Fullyrðingar eru auðskildar og tiltækar ef þær beinast gegn öðrum stéttum, öðrum kynþætti, eða öðrum trúarbrögðum

„Hver og einn heimtar að sérhver hugsjón komi honum fljótt og örugglega að persónulegu gagni.“

Svo skrifar Úlfar Þormóðsson rithöfundur í grein í Herðubreið. Hann er ekki að vitna í sjálfan sig, sem þó væru ýmis efni til, heldur í Stefan Zweig og nýútkomna þýðingu Sigurjóns Björnssonar á sögu hans af Erasmusi frá Rotterdam, Upphefð og andstreymi, sem Skrudda gefur út.

Bókin er mun síður þekkt en hin klassíska Veröld sem var, þar sem Zweig lýsir örlögum Evrópu með speglun í eigin ævi. Hann flúði Þýskaland, komst til Brasilíu, lauk við bókina, póstlagði handritið og daginn eftir frömdu þau hjónin sjálfsvíg andspænis grimmd og heimsku mannkyns snemma árs 1942.

Í Upphefð og andstreymi lýsir Zweig Erasmusi – sem var uppi 1466-1536 – í raun sem fyrsta Evrópubúanum, sem leit á álfuna alla sem heimkynni sín, en virti ekki tilbúin landamæri sem sífelldur stríðsrekstur hafði búið til, sem og ofsóknir með réttlætingu í trúarsetningum.

Ýmislegt í textanum á bæði óþægilega og einkennilega vel við okkar tíma:

„Húmanisminn, kenning Erasmusar, horfir þolinmóð langt fram á veg, á fjarlæg markmið sem varla eru sýnileg. Hún er og verður hugsjón lærdómsmanna, draumur fólksins meðan Evrópuþjóðin er ófædd. En hugsjónamennirnir og þeir sem einnig þekkja manneðlið þurfa því aldrei að velkjast í vafa um að viðleitni þeirra á alltaf undir högg að sækja frá rökvilltum ástríðum. Þeir verða að vera sér þess vel vitandi að ávallt getur flóðbylgja ofstækisins sprottið upp úr undirdjúpum hvatalífsins, brotið af sér allar stíflur, flætt yfir þær og fært í kaf. Næstum því hver kynslóð kynnist slíku bakslagi og það verður siðferðilegt verkefni hennar að láta þau ósköp ganga yfir án þess að missa hugarró.“

Grein Úlfars er hér. Upphefð og andstreymi fæst vonandi í næstu bókabúð.