Verslun og iðnaður – Svei því öllu

Eftir Benedikt Jóhannesson

Sagan endurtekur sig í sífellu. Fyrir áttatíu árum kom hingað sendinefnd til Búnaðarfélags Íslands frá hinum friðelskandi kanslara Þýskalands, Adolf Hitler. Sumir fögnuðu þessum vinum, aðrir voru ekki hrifnir. Nú þarf í sjálfu sér ekki að áfellast menn fyrir að átta sig ekki á því hvílíkir bandittar nasistarnir voru. Margir féllu fyrir Stalín sem sáu í gegnum Hitler. Sumum fannst þeir þurfa að skipa sér í sveit með réttu illmenni.

Hér á eftir er sagt frá boðskap þýskra bændaforingja árið 1934. Það sem sláandi hve lík hagfræðin er kenningum þeirra sem enn í dag vilja að Ísland sé „sjálfu sér nógt.“

„Ég þrái frið“

Nú heyrist það hróp um víða veröld að enginn þrái frið heitar en Pútin. Mér fannst eins og maður hefði áður heyrt af friðelskandi þjóðarleiðtogum og ákvað að fletta því upp. Og viti menn. Enginn þráði frið jafnheitt og Hitler.
Hitler vissi frá fyrsta degi að norður í höfum var þjóð sem var líkleg til þess að uppfylla öll skilyrði um hreinan kynstofn Germana. Þegar Búnaðarfélag Íslands óskaði eftir því að kynnast betur umbótum þjóðernissósíalista í þýskum landbúnaði ákvað foringinn að senda hingað til lands fulltrúa sinn Reichskommissar E. Metzner til þess að færa Íslendingum fagnaðarboðskap sinn. Metzner kom til Íslands 28. júní árið 1934 og var vinsamlega tekið sem fulltrúa erlendrar vinaþjóðar. Hann hitti forsætisráðherrann Ásgeir Ásgeirsson og landbúnaðarráðherrann Þorstein Briem á fyrsta degi. Fálkaorðunni var meira að segja nælt í hann við þetta tækifæri.
Metzner, sem bjó á  Borginni, rölti yfir í Nýja bíó til þess að sýna Reykvíkingum bíómynd og um kvöldið flutti hann erindi kaupþingssalnum sem var í Eimskipafélagshúsinu. Áður en hann fór keypti hann 500 íslenska hesta.

Hinn mildi og kærleiksríki lætur í sér heyra

Á meðan sendinefndin hitti félaga sína í Búnaðarfélaginu skall í Þýskalandi á hin fræga „Nótt hinna löngu hnífa“ þegar Hitler lét drepa Röhm og fleiri andstæðinga sína, innan flokks og utan. Í Morgunblaðinu birtist frétt: „Göring segir í tilkynningu sinni: „Hreiður glæpamannanna er sundurtætt, og þeim útrýmt. Lífi Hitlers hefir verið bjargað fyrir þjóðina. Hann er mildur og kærleiksríkur, en hann er líka miskunnarlaus þegar vegið er að föðurlandinu. Þeim, sem á þann hátt vinna til hegningar, mun ekki verða hlíft.“
Þetta hafði engin áhrif á fréttaflutning af ferð bændahöfðingjanna til Íslands.
Alþýðublaðið hóf „æðisgengin níðskrif“ um þýsku þjóðina almennt og þýsku stjórnina sérstaklega. Tilgangur slíkra greina var að sögn Moggans enginn annar en að leitast við að gera íslenskum hagsmunum, útflutningi og atvinnu landsmanna tjón. Því ef tekið er mark á blöðum þessum gat vinarþel hinna ókunnugu erlendu gesta breyst í andúð.

Útvatnaður eða ekta boðskapur?

Erindi Metzners var birt í Lesbók Morgunblaðsins í tveimur hlutum 8. og 15. júlí sama ár. Metzner pakkaði hugmyndafræði sinni ekki í neinar glansumbúðir og Mogginn sá ekki neitt athugavert við að birta boðskapinn, sem er ágætt, því að þá getum við séð hvers konar speki var þarna á borð borin.

Og þó.

Daginn eftir að erindið var flutt var öllu ómengaðri boðskapur í stuttu máli birtur í Mogganum:

„Foringi Þýskalands, Adolf Hitler, sá fram á það, að þjóðin gæti aðeins dafnað í jarðvegi bændamenningarinnar og að verslun og iðnaður, og hverjum nöfnum,sem menn nefna þessi nýtísku fyrirbrigði öll, er ekki annað en vermireitarblóm, sem að vísu eru snotur á að sjá, en sem þegar til lengdar lætur ekki fá lifað nema í moldu heilbrigðrar bændamenningar, sem nærir það og elur.
Hin nývaknaða þýska bændamenning heilsar hinni fornu germönsku bændamenningu, sem ekki flúði til Íslands, heldur fór þangað í kyrrþey, og sem hefir verið hress og voldug um aldaraðir. í íslenska bóndanum heilsar þýski bóndinn öllum mönnum og konum af germanskri ætt, sem játa sig undir ætt og óðal sem ómissandi grundvöll, en um leið sem traustustu tryggingu forngermansks lundarfars.“

Svei því öllu

Einn þeirra sem skrifaði í Alþýðublaðið var Halldór Kiljan Laxness: „Við látum oss nægja að óska að germönskum bændum megi takast að halda óðalinu ósnortnu af matarskuldum og bankavöxtum, og að þeir megi framvegis halda blýfast við þá lífsskoðun, að þeir geti látið „börnum sinum og barnabörnum eftir þann arf, að um síðir muni forngermanskur bændadugur aftur ryðja sér til rúms frami í dagsbirtuna“ — eins og þér komist svo snilldarlega að of&i í yðar hugljúfu kveðjuorði til vor.
„Verzlun og iðnaður, og hverjum nöfnum, sem menn nefna þessi nýtískufyrirbrigði öll,“ — já, svei því öllu, hvað eigum við að gera við slíkt. Í því máli fellur enginn skuggi á milli okkar. Verzlun og iðnaður hefir ekki gefið almennum bændum neitt, svo að menn viti, annað en skuldirnar. Niður með öll „nýtísku fyrirbrigði“ af þessu tagi, jafnvel þótt þau séu „snotur á að sjá“.“

Hér að neðan eru birtir bútar úr fyrirlestrinum víða styttir. Það sem vakti athygli mína var hve ákveðnir hlutar ræðunnar virðast falla að lífsskoðunum sumra enn þann dag í dag, einkum þeir sem fjalla um hagfræði og milliríkjaviðskipti.
Metzner byrjaði á rómantískri mynd af germönskum bændum sem fóru víða.

Bændur numu lönd

Alls staðar komu hinir germönsku bændur sem frömuðir og boðberar menningar, hvergi sem. ræningjar eða harðstjórar, er lifa á erfiði undirokaðra þjóða. En sem eðlilegt er höfðu útflytjendurnir því miður ekki alltaf í sér nægilegan styrk til þess að halda hinum norræna kynstofni hreinum. Oft blönduðu aðkomu mennirnir kyni sínu við fólk það sem fyrir var í landinu. Þetta hafa forminjarannsóknir fært sönnur á. Oft kemur það þó í ljós, að kynblöndun Germananna við frumþjóðirnar. hefir aðeins átt sér stað við bestu kynstofna þeirra. En við kynblöndunina liðu hin germönsku lífseinkenni undir lok. Einkenni, sem ekki geta staðist nema meðal kynborinna Germana.
En á Norðurlöndum hefir kynið haldist hreint, fram á vora daga. Ekkert vald hefir þar getað eyðilagt hinar frumlegu lífsskoðanir þeirra, hið sérkennilega trúarlíf. þrátt fyrir margvíslegar kúgunartilraunir öld eftir öld. Þessi frumlegu einkenni geymdust undir yfirborðinu eins og falinn eldur í öskunni, sem blossar upp skær að nýju, þegar hann fær til þess loft svala.

Sameign er best

Svo var komið að þýsk bændamenning og um leið hin þýska þjóð var komin á glötunarbarm. Því var það, er Adolf Hitler foringi Þjóðverja og aðstoðarmaður hans í málefnum bændanna, R. Walther Darré [Darré var einn af nasistaforingjunum sem réttað var yfir í Nürnberg], tóku sér fyrir hendur að veita þýsku þjóðinni nýtt lífsafl, var það að sjálfsögðu hið fyrsta verk að koma þjóðinni á hinn upprunalega grundvöll sinn.

Því hin grundvallandi lífsskilyrði Þjóðverja eru ekki stóriðja söluvarnings, sem senda skal út um allar heimsálfur, heldur akuryrkja á ættaróðulum þjóðarinnar, því allt annað var Þjóðverjum aukaatriði.

Hin nýju lög um óðalsrétt endurnýja hið forna þýska fyrirkomulag um það, að jarðirnar séu ekki verslunarvara, [heldur] eign þjóðfélagsins, en bændur hafi yfirráð yfir þeim, sem ráðsmenn þjóðarinnar. Með landbúnaðarlöggjöfinni er stofnað til allsherjar félagsskapar, allra þeirra er taka þátt í jarðrækt, eða sem vinna úr eða sjá um dreifingar á landbúnaðarafurðum.

Í stuttu máli. Lög þessi sameina öll þau öfl, sem að því vinna að þjóðin fái lífsuppeldi sitt af landinu sjálfu. Því gengið er út frá þeirri meginskoðun, að þjóðin geti lifað af eigin framleiðslu, en allir verði að vinna saman í bróðerni og láta almenningsheill sitja fyrir einstaklingshag, þar sem takmarka verður frelsi einstaklingsins þegar velferð almennings á í hlut.

Hagfræðin er óheilbrigð

Í þessu sambandi verður að taka það skýrt fram, að þýskur landbúnaður, þýskur þjóðarbúskapur og heimsviðskiptin yfirleitt eru óheilbrigð. En þetta kemur til af því að samgöngukerfi nútímans gerir það mögulegt, að allar þjóðir jarðar skipti hver við aðra, svo viðskipti eru gerð milli þjóða sem hafa fullkomlega ólík lífsskilyrði.

Augljóst er t. d. að þýskir bændur geta ekki keppt við hveitiflæmi Norður-Ameríku. Þá er það og ómögulegt fyrir þýska verkamenn að keppa við kínverska „kúlía“, eða verkamenn í verksmiðjum Japan, sem þurfa ekki nema lítinn hluta til síns lífsuppeldis af því. sem þýski verkamaðurinn þarf til þess að getalifað hinu óbrotnasta menningarlífi, því lífsþarfir verkamannsins hljóta að lagast eftir lífsvenjum þjóðarinnar yfirleitt.

Að því var komið, að Þjóðverjar t.d. gátu keypt svo til allar lífsnauðsynjar sínar mikið ódýrara frá þessum nýju iðjuþjóðum heldur en taka þær heima hjá sér. Eftir hinum gömlu fríverslunarkenningum hefði það verið réttast að Þjóðverjar tækju allar þessar vörur frá útlöndum, sem þar fengust ódýrastar, og létu af innlendri framleiðslu þeirra, sjálfir hirtu ekki um að framleiða annað en það, sem vandasamast er að gera, eins og t. d. úr, efnagerðarvörur eða ýmis menningartæki.

En þetta dugar ekki. Því allir þurfa sitt til viðhalds líkamanum. En mjög er takmarkaður markaður fyrir allt sem tilheyrir menningu og menntalífi. því það er allt einskisvirði fyrir þá, sem standa á lægstum menningarstigum. Og það vita allir nægilega vel, að síðasti ófriðurinn var fyrst og fremst barátta um markaðssvið fyrir iðnvörur.

Bændur hafa kraftinn

Þess vegna er það lífsspursmál fyrir þýsku þjóðina. að hlúa sem best að bændastéttinni, því að þaðan kemur henni endurfæðingarkrafturinn. Nú má ekki gleyma því, að það hefir stórkostlega þýðingu fyrir foreldra, að þau geti verið viss um það, að sér takist að ala börn sín vel upp, og sjá um að hvorki þau né heimilið líði skort. Hér er átt við þá foreldra, sem hafa ábyrgðartilfinningu gagnvart afkvæmi sínu.

Undantekinn er sá hluti borgarbúa, sem varpar allri sinni áhyggju upp á hið opinbera, lætur sér á sama standa um það,. hvað af börnum þeirra verður, hugsar sem svo, að ríkið taki við þeim, þegar þar að kemur, en horfir ekki lengra fram í tímann, og gleymir því, að maður skal eftir mann lifa.

Reynslan sýnir að engin þjóð í veröld hefir áhuga fyrir því, að þessu fólki fjölgi, vegna þess. að í því er enginn kjarni, og það er þjóðunum aðeins til byrði. En sé nú tekið tillit til fjölgunar þessa hluta mannfólksins þá verða tölurnar, sem áðan voru nefndar enn óglæsilegri. Því að einmitt þessum mönnum fjölgar miklu meir en öðrum borgarbúum.

Ráðstafanir sem duga

Það er kunnugt að þýska þjóðin hefir þegar gert ráðstafanir til þess að koma í veg fyrir að andlega og líkamlega vanaðir menn auki kyn sitt, en þetta er aðeins í byrjun. Í framtíðinni verður séð um það. að úrkynjaðir menn og glæpamenn auki ekki kyn sitt. En í staðinn fyrir það vill ríkið stuðla að því, að heilbrigt og hraust fólk geti aukist og margfaldast. án þess að það þurfi að bera kvíðboga fyrir afkomu barna sinna. Og til þess að þessu marki verði náð, er það aðalskilyrðið að bændastéttinni og bændamenningunni sé fullur sómi sýndur. Vér treystum því, að í lífsþrótti bændastéttarinnar sé falin framtíð þjóðarinnar og endurnýjunarafl.

Ef þessi kynbót tekst — og hún hlýtur að takast — þá er þjóðinni borgið. Og lítið þér á eitt: Frá aldaöðli og enn í dag kýs bændastéttin sonum sínum og dætrum gjaforð eftir kyngöfgi, og í þessu er falinn kraftur þjóðarinnar. Þess vegna er það lífsspursmál þýsku þjóðarinnar að láta bændum vegna sem best. Þetta hefir ekki aðeins þýðingu fyrir þjóðina sjálfa, heldur einnig fyrir nágrannaþjóðir hennar, og fyrir allan heiminn.

Vöruskipti eru best

Minnst hefir verið á það áður, að ótakmörkuð milliríkjaverslun geti ekki átt sér stað lengur, en auðvitað á það ekki við um að Þýskaland ætli, eða vilji, eða geti einangrað sig svo. Það hlýtur að leiða af sjálfu sér, að viðskipti og verslun við nágrannalöndin, og svo í gegn um þau við nágrannaþjóðir þeirra, verða að halda áfram. Og hitt veit landbúnaðarráðuneytið þýska gjörla, að það væri hrein og bein glópska að ætla sér að einangra sig frá viðskiptum annarra þjóða, sérstaklega vegna þess að landbúnaður hlýtur alltaf að vera háður staðháttum, veðráttu og ræktunarskilyrðum. En undir þessu eru viðskipti þjóðanna að miklu leyti komin.

Þýska landbúnaðarráðuneytið veit og skilur, og keppir að því, að viðskipti verði sem jöfnust með þjóðunum, en leggur sem aðrar þjóðir áherslu á það, að vörur komi í vöru stað. Því miður er heimsversluninni nú svo háttað, að hver vill sitja að eldinum meðan hann best brennur, án þess að hugsa um afleiðingarnar og hver áhrif það hefir. Þýska stjórnin hefir tekið þetta alt til athugunar, án þess að hugsa um pólitík í sambandi við það, og hún er komin að þeirri niðurstöðu að „bóndi er bústólpi“.

Hitler vill frið

Það vita allir, að bændaþjóð getur ekki þráð stríð. Og orð foringja okkar eru nóg til að sanna það, að þýska þjóðin vill ekki stríð. Hún vill frið, bæði utanlands og innan.

Bóndinn er í vörn, en hann er alltaf friðsamur. Út af þessu höfum vér skilið bændastefnu Adolfs Hitlers og séð, að hún er besta ráðið til þess að heimsfriður geti haldist. Og ef þetta verður ekki til þess að sýna heiminum fram á það að Þýskaland vill frið við allar þjóðir, þá fer eitthvað aflaga í viðskiptum þjóða.

Friðarvilja Þýskalands háir enn skilningsleysi annarra og vondar tungur. Og það er sýnt að friðarviljinn nær ekki framgangi fyrr en aðrar þjóðir eru sama sinnis, og þaggað er niður í eiturtungum, sem vilja spilla samkomulagi, eigi aðeins milli þýsku ríkjanna, heldur milli Þýskalands og alheimsins — tungum sem um aldir hafa valdið ófriði og uppsteyt þjóða á milli og ríkja á milli í Þýskalandi.

Íslendingar skilja Hitler

Norrænt fólk lifir kyrrlátu lífi, er hægfara og rólegt, og í meira samræmi við náttúruna heldur en hinir blóðheitu og ofsafengnu Suðurlandabúar. Þetta sést best á því hvernig norrænt fólk sker sig úr, þar sem það hefir sest að meðal suðrænna þjóða. En þetta kemur þó ljósast fram hér á Íslandi, landinu, sem varð athvarf og vígi hinnar forngermönsku menningar. Þess vegna vitum vér það líka, vér þýskir bændur, að hvergi í heimi munum vér hitta jafn mikla samúð og skilning á viðreisnarstarfi voru eins og einmitt hér á Íslandi.
—

Svona endaði ræða þýska sendiboðans. Líklega er óvíða í heiminum jafnmikil samúð og skilningur á hagfræðikenningum hans og hér á landi enn þann dag í dag.

Benedikt Jóhhanesson, heimur.is, 8 febrúar 2015