Tvær meginstefnur: Jafnaðarmenn og ójafnaðarmenn takast á

Eftir Guðmund Andra Thorsson

Fyrsti maí er dagur raunverulegs fólks sem vinnur raunverulega vinnu í raunhagkerfinu við að skapa raunveruleg verðmæti sem hægt er að mæla en hefur um leið í sér fólgin verðmæti sem aldrei verða mæld – og þekkir muninn á þeim verðmætum sem verða mæld og þeim verðmætum sem aldrei verða mæld.

Við heyrum talað um afleiðuviðskipti og aflandskrónur og krosseignatengsl og mannár og framlegð vergrar framleiðslu útflutningsbóta á hvert vísitölubundið mannsbarn per ebita … en rauninni er þetta allt saman mjög einfalt.

Í heiminum takast á tvær meginstefnur þó að þær skiptist í ótal undirgreinar eftir því sem mannlegt hugvit leyfir.

Annars vegar standa jafnaðarmenn en hinum megin eru ójafnaðarmenn.

Frá elstu tíð hefur orðið ójafnaðarmaður verið haft á íslensku um ribbalda og yfirgangsseggi. Og flestir Íslendingar telja sig vera jafnaðarmenn, þó að furðu margir þeirra kjósi svo alltaf flokka ójafnaðarmanna þegar til kosninga kemur, kannski af einhverrri undarlegri og séríslenskri blöndu af stórbokkaskap og þrælslund. Kannski af rótgróinni andúð hér á skipulagi og landlægri óhlýðni þess sem telur það engum koma við í umferðinni hvort til standi að beygja eftir fimm sekúndur. Kannski af séríslenskri rýmiskennd sem lýsir sér í ást á útsýni og athafnarými, löngun til að hafa stórt hlað til að fylla af ryðguðum múgavélum, fornum rúmdýnum og sagnaríkum dráttavélum. Og kannski vegna þess að jafnaðarmenn hafa einfaldlega ekki borið gæfu til þess að tala beint til réttlætiskenndarinnar og kærleikans sem slær svo sterkt í hjörtum okkar þrátt fyrir allt.

Því að Íslendingar eru jafnaðarmenn sem áskilja sér fullan rétt til að hafa hlutina eins og þeim sýnist. Út úr því getur komið mjög spennandi blanda daginn sem jafnaðarmenn finna sig og finna þjóðina og finna sig í þjóðinni og þjóðina í sér, samhljóminn þarna og geta farið að móta samfélagið í raun og veru. Hér eru allar forsendur til að skapa skemmtileg og gott samfélag. Mikill auður á sjó og landi, mikil hugvæmni í íslenskum hugsanahefðum, ómældar auðlindir sem þarf að gæta sem fjöreggs þjóðarinnar og tryggja að nýtist samfélaginu öllu; vel menntuð og ung þjóð, fámenn, og hægt að tala saman ef fólk bara vill skilja hvert annað en lætur ekki afdankaða fjallkónga reka sig í löngu úrsérgengin réttahólf til að híma þar jórtrandi á löngu bragðlausum tuggum úrsérgenginna umræðuhátta.

Því að við erum ekki sauðfé – við erum fólk. Sum okkar langt að komin með alls kyns gömul og ný tungumál í höfðinu og genunum en önnur með íslenskuna, þetta gamla og nýja tungumál, og svipaðan menningararf og svipaðan stéttabakgrunn – nánast öll komin af bændum og sjómönnum og þar áður írskum þrælum og norskum jafnaðarmönnum sem flýðu ójafnaðarmennina í heimalandi sínu, öðru nafni víkingana … og við höfum allar forsendur til að skapa hér fyrirmyndarríki jafnaðarmennskunnar.

Því að þetta er allt frekar einfalt. Jafnaðarmenn telja að allir menn séu fæddir jafnir. Það táknar ekki að allir menn séu fæddir eins, eða verði eins eða eigi að vera eins, heldur hitt að allir menn fæðast til grundvallarmannréttinda til vinnu og sanngjarnra launa, matar, vatns, menntunar, lýðræðis, jafnréttis og tjáningarfrelsis – en líka til fegurðar og hugmynda, menningar og samskipta.

Jafnaðarstefnan er einstaklingshyggja í þeim skilningi að þar er horft á réttindi einstaklinganna til að lifa á eigin forsendum í samspili við aðra menn sem jafningja og systkini sem hafa sömu réttindi og skyldur og við sjálf.

Ójafnaðarmenn líta svo á að ranglætið sé grundvallarlögmál tilverunnar, aðrir menn séu keppinautar um gæðin sem manni beri að hremma á undan þeim og nýta síðan til þess að auðgast. Samfélagsskipanin skuli grundvölluð á stéttaskiptingu og niðurhólfun, kúgun og rangsleitni. Misskipting gæða sé forsenda allra framfara – og því meiri sem misskiptingin sé, þeim mun meiri verði framfarirnar.

Samkvæmt þeirri hugmyndafræði eru allar gjafir jarðarinnar og forsendur lífsins undirseldar þessu lögmáli: vatnið sem rennur og loftið sem við öndun að okkur – allt skuli þetta vera í eigu einstaklinga sem selji öðrum aðgang að því á því verði sem hægt sé að komast upp með.

Ójafnaðarmenn telja að öll starfsemi þurfi að skila peningalegum hagnaði fyrir svokallaða hluthafa; en hluthafar á Íslandi er það fólk kallað sem hefur fengið stórar upphæðir úr almannasjóðum á borð við banka og lífeyrissjóði, komið þeim til Tortóla samkvæmt sérstökum siðum hér.

Í kaþólskum löndum er til siðs að ganga til prests og játa syndir sínar og fá aflausn allra synda, sé iðrunin einlæg. Þetta kallast skriftir. Hér á landi er til siðs hjá auðmönnum að vera dregnir nauðugir fyrir dómstóla, neita öllum syndum sínum og fá aflausn allra skulda, sé iðrunin engin. Þetta kallast afskriftir.

Þar sem jafnaðarmenn sjá fjárglæfra og peningaglæpi sjá ójafnaðarmenn viðskiptavit.

Þar sem jafnaðarmenn sjá samfélagsleg verkefni á sviði heilbrigðismála og skólamála sjá ójafnaðarmenn vannýtta veiðistofna fyrir fjársterka aðila, sem geta eignast og veðsett barnakvóta, langlegusjúklingakvóta og öldrunarkvóta.

Jafnaðarmenn aðhyllast samræður og samráð og hafa óbilandi trú á því að hægt sé að komast að skynsamlegum niðurstöðum með því að tala saman og reyna að setja sig í spor annarra – og fá aðra til að setja sig í sín spor.

Ójafnaðarmenn aðhyllast hins vegar auðvaldið; að auðsvon einstaklinga eigi að ráða. Ójafnaðarmenn boða ófagnaðarerindi eigingirninnar; jafnaðarmenn boða fagnaðarerindi samúðarinnar.

Þetta er munurinn á þeim sem vilja byggja réttlátt samfélag og þeim sem vilja byggja óréttlátt samfélag. Munurinn á þeim sem syngja Fram þjáðir menn í þúsund löndum og hinum sem syngja Fram fjáðir menn á aflandsströndum …

Þetta er í rauninni mjög einfalt. Við erum jafnaðarmenn. En við erum ekki safnaðarmenn. Við aðhyllumst frelsi og jafnrétti og félagsanda. Það er lífsskoðun meirihluta landsmanna. Og gangi okkur ekki að láta þau sjónarmið ráða við stjórn landsins, eins og meirihluti landsmanna vill – þá þá finnum við aðrar leiðir til þess, nýtt fólk, nýja söngva, ný orð, nýjan eldmóð.

Til hamingju með daginn, kæru félagar.

(Ræða flutt á 1. maí kaffi Samfylkingarinnar í Reykjavík.)