Tímarnir tvennir

Merkilegt fannst mér við hrunið haustið 2008, að muna allt í einu tímana tvenna. Ég hélt það ætti ekki fyrir mér að liggja að verða eins og gamla fólkið þegar ég var strákur, þegar hver karl og hver kerling mátti muna tímana tvenna. Þetta var fólkið  sem fæddist í skorðuðu samfélagi gamla tímans en sá nútímann koma til landsins með búlldóserum, tyggigúmmí, dollörum og öðrum gersemum hersetunnar.  Sama fólk og stofnaði lýðveldið og hafði jafnvel fagnað fullveldinu líka. Fólkið sem lagði grunninn að sjálfstæðu, velmegandi ríki og var hluti af  125 þúsund manna þjóðinni 1944 og sumt 90 þúsund manna þjóðinni 1918. Eða var það kannski hluti af fjölskyldu frekar en þjóð?

Það Ísland sem ég man fyrst eftir var kannski grátt og fábreytilegt, en það var fullburða ríki. Land með þjóðþing, stjórnarráð,skóla, spítala og allt sem þurfti.  Og meðan togararnir urðu með hverju ári fleiri, stærri og betri fylltust heimilin af tækjum og göturnar af bílum, rétt eins og í öðrum löndum, nema að undir stýri voru karlar fæddir í torfkofum.  Hvílíkt velgengni!  Auðlindir voru vissulega nægar til að framfleyta fólkinu, fiskur sjávar og wött vatna, en það þarf meira til að rísa undir sjálfstæði og fullveldi. Þjóð þarf sinn sáttmála, reglufestu og samstöðu um markmiðin, sem gerir hóp fólks að einni þjóð. Þarf að kunna samskipti og geta stundað viðskipti við aðrar þjóðir, og þess heldur sem hún er fámennari.  Allt lék þetta í höndum okkar hér áður, en ekki lengur. Nú er fjölskyldan er sundruð og það heldur áfram að molna undan heimilinu. Við afhjúpumst sem prinsípplaus þjóð, sem getur ekki samið sér stjórnarskrá og hefur aldrei skilið muninn á heimtufrekju og hagmunum eða mun viðskiptasambanda og vinasambanda.

Við eigum fjölskylduleyndarmál, sem ég held að standi öllu fyrir þrifum. Leyndarmál sem er á allra vitorði, en aldrei má ræða. Og fyrr náum við ekki þjóðtækri stjórn, að við þorum að nefna það. Samt verður það ekkert erfitt og að því loknu hverfur skömmin og við getum haldið áfram. Farið að ræða hvar við stöndum í heiminum og hverjir hagsmunir okkar eru í raun og veru.

Af ættjarðarljóðum og hátíðarræðum, sem enn eru fluttar má ætla að saga okkar sé kraftaverk, íslenskt kraftaverk og eilíft kraftaverk. Eitthvað sem við áttum skilið eftir allar hörmungarnar. Þúsund ára eitthvað með kraftaverki í lokin.  En enginn hefur ort um herinn, um íslenskar frjálsræðishetjur amerísku  ruslahauganna og fegurð hriplekra vörulagera. Enginn mært í ljóði sendinefndir sem fóru til Moskvu og breyttu síld og karfa í Lödur, Moschwitch og nóg bensín eða kveðið um fiskinn okkar sem mettaði skólabörn og refsifanga Bandaríkjanna. Engin skólaljóð til um Íslenska aðalverktaka, olíufélögin og lánin sem Kaninn veitti þegar illa áraði. Það hefur sem sagt enginn sungið upphátt sönginn, sem sameinaði þjóðina: Ísland úr Nató, ef ekkert fæst í staðinn.

Íslendingar hins unga lýðveldis lifðu eins og blóm í kaldastríðseggi og gátu hagað sér eins og þeim hefur löngum líkað best, rifist og slegist, en samt gengið áhyggjulausir saman til verka sinna að morgni við fisk og fénað. Safnað kröftum í nýjan slag við sjálfa sig.  Ísland var Valhöll. Þangað til heimurinn breyttist og landrek heimsvaldabaráttunnar hafði álfuskipti á Íslandi og ameríski herinn hvarf brott að lokum árið 2006.  Og þegar forsætisráðherra Ísland bað landið guðsblessunar haustið 2008 var ljóst að gamli tíminn var horfinn og nýji tíminn væri engin Valhöll.  Þjóðin, sem stofnaði lýðveldið hafði sofnað við stýrið einni kynslóð síðar og maður mátti muna tímana tvenna á einni nóttu.

Hvað varð um það eilífa kraftaverk sem líf íslenskrar þjóðar átti að verða? Flest kraftaverk eiga sér leyndarmál og það átti okkar kraftaverk líka.  Valhöll Íslands er hrunin og gamlar hátíðarræðurnar eru okkur jafn nytsamlegar og gamlar brúðkaupsræðurnar börnunum, þegar foreldrarnir skilja.  Og foreldrarnir sem skilja í hatri  fórna um leið hagsmunum barna sinna,  svifta þau réttinum til að lifa eigin lífi, en þröngva þeim til að lifa í eigin hatursfulla heimi gamalla tíma, sem börnin skilja ekki.

Íslenskur almenningur er skilnaðarbarn kaldastríðsins. Fórnarlamb haturs og beyskju vegna trúnaðarrofs sem það vissi aldrei um og svika sem það skilur ekki. Og réttur barnsins til að lifa eigin lífi víkur fyrir reiði og særðu stolti foreldris, sem setur á tölur um svik og misgerðir allra annarra en sín meðan það keyrir barnið í búðina sem selur stærsta og sætasta ís heimi.