Mannlíf, mannlíf og aftur mannlíf

Þegar ég kom þangað fyrst, var Siglufjörður höfuðborg hruns á Íslandi. Fúnar bryggjur, tankagímöld og skemmur blöstu við í hryggilegum bæ. Ég man eftir að hafa eigrað um risastóran steypuvöll, einhverskonar síldarvarpa, og það var ekki kjaftur á kreiki í bænum. En þegar hún móðir mín kom þarna fyrst var manngrúinn meiri en hún hafði á ævinn séð, þó alin væri upp á Lækjartorgi.  Og fyrir rúmum hundrað árum þegar Albert Engstöm, sænskur rithöfundur,  kom þangað féll hann eins og allir hinir í stafi yfir mannlífinu og síldinni.  Hann réð þar gátu tilverunnar og ráðningin var síld, síld og aftur síld. Hann langaði ákaflega í sænskan púns að því loknu, en rak sig á innflutningsbann á áfengi, bannlögin á næsta leiti. Þá kom sér vel að það voru 23 leynikrær á Siglufirði, segir hann og vill ekki gefa upp hvar hann fékk sér í staupinu, til að ljóstra ekki upp um eina einustu þeirra.

Vonadi bragðaðist púnsinn, þó ráðningin á gátu tilverunnar væri ekki alls kostar rétt, hann flaskaði á mannlífinu.  Siglufjörður hefur nefnilega ekki bara verið höfuðstaður síldarinnar, heldur líka mannlífsins á Íslandi. „Ég hef aldrei verið gift, en ég hef verið á Siglufirði“, sagði kerlingin. Mannlíf er kraftur, dregur að sér líf eins og segull, finnur sínar eigin leiðir og sprengir af sér fjötra. Heimskulega fjötra eins og áfengisbann. Síldina kölluðum við silfur hafsins, en gleymdum eðalmálminum í sjálfu fólkinu.

Við misstum sem sagt af aðalatriðinu, höfum einblínt á síld og fisk og þessa hvalreka atvinnulífsins, þegar hinn raunverulegi auður er fólginn í okkur sjálfum.  Því ef við fólk fær til þess frelsi, skapar það verðmæti úr því sem það hefur. Sjáið bara Landann, þar sem RÚV sýnir okkur sögur af fólki sem gerir silfur úr hlutum sem manni hefði ekki órað fyrir að gætu orðið verðmæti. Nákvæmlega þetta er menning, fólk sem nýtur sín og fær að gera það sem það gerir vel. Og iðandi mannlíf með ólíkar hugmyndir, kunnáttu og reynslu margfaldar kraft menningarinnar.

Fyrir nokkrum dögum gekk ég niður Bankastæti og fyrir aftan mig tveir ungir menn og töluðu ensku. Annar á móðurmálinu en hinn með þessum fallega, harða íslenska hreim. Þeir töluðu tæknimál um  öpp, skýveitur og gagnaflutninga. Svo varð mér ljóst, að þetta var ekki venjulegt strákahjal, heldur voru þeir í raun og veru að smíða app og svo ákafir appsmiðir, að þeir tóku sér ekki hvíld á leiðinni í mat. Þá skaut upp í huga mér skyndimynd Steins Steinars af bæjarlífinu á stríðsárunum, þar sem tveir menn húktu á Tjarnarbakkanum og töluðu um hvað Tjörnin væri fiskilegt vatn. Samt væri enginn fiskur í henni. Mikið hefur Reykjavík batnað.

Sú Reykjavík sem ég man fyrst var leiðinleg borg. Veitingastaðir að heita engir nema á hótelunum, þar sem útgerðarmógúlar, þingmenn og aðrir stórbokkar gistu helst yfir vetrarmánuðina. Þar var drukkið á herbergjunum og migið í vaskana, en unglingaskríll borgarinnar mátti norpa á Hallærisplaninu og drekka náravolgt brennvín í kók úr buxnastrengnum, enda bjórinn bannaður í nafni ungdómsins. Menning á hallærisplani.

En það er ekki að undra að menning eigi stundum erfitt uppdráttar, því að margt fólk, ekki síst þeir sem kallast valdhafar, óttast mannlíf og menningu. Eins og draughræddir fælast myrkrið, ímyndar þetta fólk sér alls konar hræðilega hluti, ef annað fólk fær að leika lausum hala. En mannlíf er kröftugt afl og nú vaknar gamall Reykvíkingur eins og ég upp við að borgin hefur smám saman gerbreyst og þjóðin um leið.  Lífskraftur og fjölbreytileiki er alls staðar sýnilegur, ekki bara þessi margumtalaði í líki skeggjuðu söngkonunnar,  heldur miklu frekar þessi dagsdaglegi á götum borgarinnar eða í Kolaportinu, sameiginlegum uppáhaldsstað nýbúa og neftóbakskarla. Og daginn sem stelpa með bleikt hár og pírsing selur þér soðninguna í fiskbúðinni og það eru töluð 4 tungumál í biðröðinni fattarðu, að ekkert er lengur eins og það var.

En á sama tíma rís í landinu hreyfing pólitískra uppvakninga í nafni þjóðlegarar afturhaldssemi. Tekur flugvöll í fóstur til að forða boginni undan frekara mannlífi og telur afbragðshugmynd að Guðni Ágústsson verði borgarstjóri. Menn sjá í hyllingum áburðarversmiðju rísa, í nafni ungdómsins og bíða eftir hvalrekanum, stóriðju með ruðningsáhrifum og öllu. Skilja svo ekkert hvað tefur málið,  frekar en karlarnir skildu af hverju enginn fiskur væri í Tjörninni. En verst er þó að þetta er hreyfing ánauðar sem talar máli nokkurra höfðingja, sem vilja eigna sér auðlindir og gæði landsins fyrir ekki neitt og talar máli þeirra sem hafa komið sér fyrir í kerfum eins og landbúnaðinum og halda öllum þráðum í hendi sér með útbýtingum og höftum. Vill svo auðvitað ríghalda í ónothæfan gjaldmiðilinn, fyrir þá sem finnst best að mjólka kúna í höftum.

Svo segja þau um þá sem andæfa, að þeir hafi ekki trú á  Íslandi!  En þetta sama fólk og leyfir sér þannig að kalla eyðiland hugmynda sinna Ísland, hefur sjálft svo litla trú á Íslendingum að það er meira en vantrú, það er fyrirlitning. Þau sitja, eftir misheppnaða skyndisókn gegn þjóðarvilja, brennimerkt sviknum loforðum, lafhrædd með með skemmdarverk sín í þingnefndum og þora ekki að bera undir þjóðina.  Þjóðina, sem hefur ekki trú á Íslandi, þeirra Íslandi, en vill frelsi til að velja sjálf.

En á meðan ríkisstjórn landsins hrekst stöðugt undan sjálfri sér og þrengir stöðuna í pólitísku manntafli við  raunveruleikann blómstar sú Reykjavík sem Jón Gnarr kveður sem borgarstjóri, aldrei vinsælli. Svona er tilveran óútreiknanleg. Túristar eru nú staðfuglar í Reykjavík og fjölbreytni og kraftur borgarinnar aldrei verið meiri og gerir þjóðina ríkari, rétt eins og síldin og fólkið á Siglufirði gerði okkur öll ríkari. Blómstandi mannlíf hvar sem er, eflir nefnilega okkur öll. Og nú eru líka bjartari tímar líka á Siglufirði, menn hættir að bíða eftir síldinni, en veðja á fólk og hugmyndir.

Það er farið að heyrast að Jón Gnarr hafi gerbylt stjórnmálum á Íslandi, eins og brátt muni sjást. Maðurinn sem neitaði að vera stjórnmálamaður og varð áhrifamesti stjórnmálamaðurinn. Hvað gerði Jón Gnarr? Ekkert. Nema hlífði okkur við stjórnmálum; klækjum, útúrsnúningi, orðavaðli og spillingu.  Og jú, fagnaði margbreytileikanum. Óttaðist ekki mannlífið, enda sjálfur villingur af Hlemmi og talandi dæmi um hvað lífið er ófyrirsjánlegt, sé því lifað.

Og þetta verður því  krafan, að stjórnmálamenn hafi trú á fólki og trú á menningu og næga trú á sjálfum sér til að hafna útúrsnúningum, blekkingum og klækjum.