Sumarlesning Herðubreiðar (VII): Mýs í skyri Skálholtsskóla

Það er róstusamt í Skálholtsskóla þessi misseri og má heita linnulaus ófriður út af matnum milli skólasveina og brytans. Er hvort tveggja, að skólasveinar þykja ódælir og það ókræsilegt, sem fyrir þá er borið, eins og eftirfarandi bréfakaflar bera með sér:

—–

Næstliðið sunnudagskvöld fannst dauð mús í einni þeirri grautarskál, sem fram var sett fyrir disciplene, mitt innan í því skyri, sem í skálinni var. Sagt er, að önnur hafi síðan fundizt í sjálfu skyrkerinu. Og með því disciplene, allir í einu hljóði, segjast hafa fengið slíkan viðbjóð og afsky fyrir þessu skyri (sem þar að auki sé uangenemt), að þeir geti það ei sér til munns lagt, þá beiðast þeir allraauðmjúklegast, að þetta skyr sé vetrarlangt fráskrifað regelementinu og ei aftur framborið.

Skálholti, 24. nóvember 1763

Bjarni Jónsson, skólameistari.

—–

Nú samstundis lét velæruverðugur herra rektor, signor Bjarni Jónsson, oss undirskrifaða álíta kjöt á tveimur skólans fötum, sem í dag hefur verið framreitt, og fundust á því einar tvær eða þrjár sneiðar ætilegar. En forresten allt annað óframbærilegt og ei etandi matur, utan kannske fyrir sárhungraða.

Skálholti, 7. apríl 1764

Halldór Finnsson, dómkirkjuprestur

Þórður Jónsson, forðum prestur til Reykjadals.

—–

… Síðan hefur það góða og tilbærilega skikki svo fráleitt verið, að snart daglega hafa klaganir komið, hverjar eru mér orðnar sárleiðar að heyra, og ég svo þreyttur þær að afgera, að ég loksins 7. hujus lagði tveggja ríkisdala múlkt við, ef þeim væri fram farið… En það verkaði ei meira en svo, að strax sama dag og síðan aftur innféll annað þvílíkt eður verra… Og þar ég veit ei, hvaða ólympu eða uppistand þetta kann eftir sig að leiða, ef svo til lengdar fram fer, þá af því klaganirnar yfir traktementerne og því kónglega Instruxes art. 13 og 17, sem tekur í sérdeilished vara fyrir bölvi, blóti og forargelige opförsel, svo fellur hér með mín innileg begæring og intimation, þér sem K.M. allranáðugast tilsettur öconomus vilduð án undandráttar sjá þetta hvort tveggja lagfært, svo hvorki sé disciplene borinn skemmdur matur og ei heldur séu þeir af yðar fólki, allra sízt brytanum… með óanstændigu opförsel og óguðlegum munnræðum hneykslaðir. Og það verður undir fjögurra ríkisdala múlkt til skólans, ef það gerist aftur í spisestofunni um máltíð, það hingað til hefur svo oft verið yfir stigið… Verði nokkur skólapiltur fundinn í nokkurri ósæmilegri munnræðu, hávaðablóti, eiðum eða þvílíku óskikki til orðs eða æðis í spisestofunni um matmálstímann, þá strýkist hann í fyrsta og annað sinn á hrygginn alvarlega. En verði það oftar, þá má hann vera viss um, að honum verður vægðarlaust frá skólanum vísað.

Skálholti, 14. apríl 1764

Finnur Jónsson, biskup

—–

Öldin átjánda – minnisverð tíðindi 1761-1800. Jón Helgason tók saman (Iðunn, 1961)