Sumarlesning Herðubreiðar (III): „Sendi Friðrik í nótt – Margrét“

Afi minn hafði lifað tvenna tímana þegar ég man fyrst eftir mér, reynt margt og slarkað af. Úngur maður stóð hann yfir sauðum á vetrum í Norðurdal og hélt þeim til beitar í flestum veðrum. Hann var á vinnumaður og fór á beitarhúsin kl. 5 á morgnana, eftir að hafa sopið 2-3 merkur af súru skyri, sagði hann mér, og sú næring varð að nægja honum til kvölds er hann kom heim af beitarhúsunum.

Ég man eftir að hann hafði tröllatrú á súru skyri. Oft urðu sauðamenn í þá daga að berja af skara svo að skepnurnar næðu til jarðar, og brjótast áfram í aftakaveðrum til þess að koma fjárhópnum í hús.

Þegar afi og Guðný amma fóru að búa á Dísastöðum eignast börn týndu þau tölunni vegna barnaveiki, ég man t.d. eftir að hann sagði að tvö elstu börnin, drengir sem báðir hétu Jón, hefðu farið þá leiðina. Sjálfur veiktist hann úngur af taugaveiki og lá rúmfastur í 8 vikur, þar af 3 vikur milli heims og helju, meðvitundarlaus. Tvisvar hafði hann fengið lúngnabólgu fyrir mitt minni, en hún kálaði mörgum í þá daga, og konuna hafði hann misst af barnsförum.

Pabbi var dáinn þegar afi fékk lúngnabólgu í þriðja sinn og var það trú fólks, byggð á reynslu, að enginn lifði hana af þrisvar sinnum. Sjálfsagt hefir verið sóttur læknir, ég man það ekki og hann þá gefið einhver meðöl til inntöku. En það hefir þá ekkert haft að segja því að nú var brugðið á annað ráð. Þegar hér var komið sögu var Friðrik huldulæknir orðinn landsþekktur ásamt Margréti Thorlacius í Eyjafirði, sem hafði samband við hann og annaðist alla milligöngu, þegar hjálpar hans var leitað. Enginn dómur skal hér lagður á lækningamátt Friðriks en sagt hlutlægt frá atburðum þeim, se, gerðust þegar afi fékk lúngnabólguna í þriðja sinn og enginn hugði honum líf. Miklar sögur gengu af huldulækningunum. Þóttust margir eiga huldulækninum líf að launa. Það varð því úr, meira fyrir annarra áeggjan en afa míns, sem var vantrúaður á slíka lækningu, að símað var norður að Öxnafelli, veikindum afa lýst sem ljósast fyrir Margréti og hún beðin að hafa samband við Friðrik og biðja hann ásjár, því að líf lægi trúlega við.

Margrét hét að ræða málið við Friðrik og kvaðst mundu láta vita hvað hann segði. Allir biðu í ofvæni heima því að sjúklingnum þyngdi stöðugt og þjáðist hann mest af taki undir síðunni, sem var lítt bærilegt. Það mun hafa verið daginn eftir símtalið norður að hraðboði kemur með símskeyti utan af Breiðdalsvík frá Margréti í Öxnafelli.

Skeytið var brotið upp og lesið upp í heyranda hljóði inni hjá afa, þar sem heimilisfólkið hafði safnast saman.

Textinn var 4 orð og svohljóðandi:

Sendi Friðrik í nótt – Og undirskriftin var: Margrét.

Ég man ekki til að nokkurt guðs orð væri fram borið eða meðtekið með meiri andakt heima hjá mér en texti þessa símskeytis, og var þó alltaf verið að hafa guðs orð um hönd. Þó að engill af himnum hefði flutt þennan boðskap, eða gefið þetta fyrirheit við sjúkrabeðinn, hefðum við ekki verið eftirvæntingarfyllri.

Þarna stóð fátækur og fákunnandi skyldmennahópur, í efnalegu og andlegu tilliti, frammi fyrir yfirþyrmandi afli dauðans og hafði rétt ókunnu afli, sem tefla átti gegn honum, litla fingur milli vonar og ótta. Og hvað mundi nú taka við? Ég titraði innra með mér af heitum spennuhrolli við þá tilhugsun að djúp leyndardómanna ættu að opnast undir okkar lítilmótlega þaki um nóttina. Hvenær kæmi hann, hvað mundi hann gera? Ætli hann segði eitthvað? Mundi hann sjást eða vera ósýnilegur? Það svaf víst enginn fast þessa nótt þó enginn bærði á sér. Við biðum í myrkrinu, hlustuðum eftir hverju hljóði, horfðum næstum úr okkur augun í dimmunni, sáum þó ekkert óvenjulegt.

En undir morguninn fór sjúklingurinn, sem hafði sofið um stund, að bæra á sér og bað um vatn og að kveikja ljós. Það höfðu sýnilega orðið einhver umskipti á heilsufarinu; takið var horfið að mestu, sótthitinn líka. En hann lá í svo miklu svitabaði að skipta varð um nærföt og sængurföt. Hvað hafði gerst? Honum hafði virst í svefninum, eða var hann vakandi, sem maður í hvítum sloppi kæmi að rúmi hans og þóttist vita að þar væri Friðrik huldulæknir kominn. Og þegar hann hvarf bað afi um að kveikt væri ljós. Eftir þetta varð hann fljótt albata og þakkaði það Friðrik huldulækni, og við öll, eða hvað áttum við að gera fávíst fólk?

Læknavísindin, sem svo eru nefnd, tala með fyrirlitningu um skottulækningar og hjátrú, þótt þau standi ráðalaus. Í þessu tilfelli segja þau að afa mínum hefði batnað þessa nótt hvort eð var, þá hafi sjúkdómurinn náð hámarki og látið undan síga fyrir lífsþrótti sjúklingsins. Það hafi bara verið tilviljun að þetta gerðist nóttina sem koma huldulæknisins hafði verið boðuð. Hér verður ekkert sannað eða afsannað gagnvart þeim sem trúa og þeim sem efast. Auðvitað get ég ekkert vitað fyrir víst í þessu efni, fremur en aðrir.

Hið eina sem ég veit fyrir víst er að Margrét ætlaði að senda Friðrik huldulækni til afa míns þessa nótt, og einmitt þessa nótt kom afturbatinn.

Emil Björnsson, Á misjöfnu þrífast börnin best (Örn og Örlygur, 1986)

Ljósmynd: Kvöldsól í Breiðdal. Höfundur: Arna Silja Jóhannsdóttir