Staðreyndir um skuldabréf Landsbankans

Samkomulagið er með fyrirvara um að Seðlabankinn veiti tilteknar undanþágur frá gjaldeyrishöftum í samráði við ráðherra og þingnefnd. (1)

Margir hafa fagnað samkomulaginu enda hefði Landsbankinn hugsanlega lent í erfiðleikum með að greiða afborganir af skuldabréfinu jafn hratt og það kvað upphaflega á um. Hann hefði að óbreyttu þurft að fá gjaldeyri að láni annars staðar frá til að geta staðið við skuldbindingar sínar. Sú fjármögnun var ekki í hendi. Í því fólst raunar stærsta óvissan framundan varðandi gjaldeyrisjöfnuð þjóðarbúsins, fyrir utan sjálfa afléttingu gjaldeyrishaftanna. – Samkomulagið um lengingu skuldabréfsins eyðir óvissunni enda fyrirséð að með því getur Landsbankinn staðið við skuldbindingar sínar í erlendri mynt. Það auðveldar bankanum nýja fjármögnun á betri kjörum í framhaldinu. Ef vel tekst til mun hann geta greitt upp umrætt skuldabréf fyrir lokagjalddaga þess.

Gagnrýnendur hafa á hinn bóginn varað við því að undanþága verði veitt vegna samkomulagsins. Þar í hópi eru Eygló Harðardóttir ráðherra, Heiðar Már Guðjónsson fjárfestir,Björn Bjarnason fv. ráðherra og „Orðið á götunni“ (væntanlega Björn Ingi Hrafnsson).

Í skrifum þeirra fjögurra gætir ýmislegs misskilnings. Það er því full ástæða til að fara yfir forsögu og staðreyndir málsins.

(tl;dr: Lykilpunktar eru dregnir saman neðst í pistlinum.)

Eitt grundvallaratriði er rétt að nefna fyrst: Ef Íslendingar notuðu evru (eða annan gjaldgengan gjaldmiðil) í stað krónu væri ekkert vandamál hér á ferðinni. Nýi Landsbankinn er ekki í skuldavanda; hann á nægar eignir fyrir skuldum. Eigið fé hans um síðustu áramót var 241 milljarður króna og eiginfjárhlutfallið var 26,7%, langt umfram kröfur laga og reglna. Vandinn vegna skuldabréfsins er greiðslujöfnuðarvandi krónunnar, m.ö.o. að það er torvelt að skipta krónum hratt í erlendan gjaldeyri til að greiða afborganirnar á réttum tíma. Ef skuldirnar og eignirnar væru í evru gufaði sá vandi upp. Sama gildir um öll bú föllnu bankanna og uppgjör þeirra.

Gjaldeyrisjöfnuður Landsbankans (milljónir ISK). Heimild: Landsbankinn

Við erum hins vegar föst í krónunni. Er Landsbankinn þá ekki, þar af leiðandi, í skuldavanda í erlendri mynt? Nei. Samkvæmtársreikningi bankans (2) eru gjaldeyriseignir hans jafnvirði 400 milljarða króna en skuldir 385 milljarðar. Gjaldeyrisjöfnuður bankans er þvíjákvæður um 15 milljarða króna. En, sem sagt, hluti gjaldeyriseignanna er í lánasöfnum og öðrum eignum sem skila ekki reiðufé nógu hratt upp í afborganir gjaldeyrisskuldanna, þar á meðal skuldabréfsins umrædda.

Hvernig kom þetta skuldabréf til? Þegar nýi Landsbankinn var stofnaður í krafti Neyðarlaganna í október 2008 var hann eini nýi bankinn sem tók yfir meiri eignir en skuldir frá búi gamla bankans. Til útjöfnunar – þar sem óheimilt er skv. stjórnarskrá að gera eignir upptækar án þess að fullar bætur komi fyrir – gaf nýi bankinn út skuldabréf til þess gamla fyrir mismuninum. Hluti bréfsins var skilyrtur við heimtur af yfirteknum lánasöfnum, sem stóðu að baki skuldabréfinu, en verðmæti þeirra var óvíst á sínum tíma. (3) Svo fór að heimturnar urðu góðar, þrátt fyrir t.d. dóma Hæstaréttar um ólögmæti gengistryggðra lána, og upphæð skuldabréfsins var því fest í umsaminni hámarkstölu við endanlegt uppgjör heimtanna í apríl 2013.

Snúum okkur þá að gamla Landsbankanum sem nú kallast LBI. Eins og landsmenn þekkja of vel fór hann á hausinn með glans haustið 2008. Viðurkenndar kröfur í búið nema 2.984 milljörðumkróna. Þar af voru skuldir vegna innistæðna, að stórum hluta Icesave-innistæður, 1.326 milljarðar.(4) Kröfur vegna innistæðnanna eru forgangskröfur í búið. Allar eignir hins fallna banka ganga til kröfuhafanna, svo langt sem þær ná, en þeir tapa þeim hluta krafna sinna sem ekki fást greiddar úr búinu. Skattgreiðendur bera enga ábyrgð á skuldbindingum búsins, hafa aldrei gert og munu aldrei gera. (5) Áhætta almennings af uppgjörum búa bankanna er fyrst og fremst af hugsanlegu gengisfalli krónunnar vegna útgönguþrýstings, með tilheyrandi áhrifum á lán og verðlag, en ekki af skuldunum sem slíkum.

Slitastjórn LBI metur heimtur af eignum búsins nú upp á 1.534 milljarða króna (m.v. árslok 2013), sem dugir upp í 51% af samþykktum kröfum. Það þýðir að 100% forgangskrafna verði greiddar og 208 milljarðar fáist upp í almennar kröfur að auki. Af 1.534 milljarða eignum búsins eru „aðeins“ 57 milljarðar í krónum. Unnt er að greiða allar forgangskröfur án þess að nota til þess krónur, ef mönnum sýnist svo, þ.e. án þess að krónur verði keyptar eða seldar og þar af leiðandi án áhrifa á gengi krónunnar.

Þess má geta að með greiðslu forgangskrafnanna er verið að greiða höfuðstól Icesave-innistæðnanna úr búi bankans. Sá höfuðstóll gufaði ekki upp í krafti þjóðaratkvæðagreiðslu eða fyrir EFTA-dómstólnum. Eigendur langstærstu forgangskrafna í Landsbankanum eru nefnilega ekki „hrægammasjóðir“ heldur bresku og hollensku innistæðutryggingarsjóðirnir, sem greiddu út innistæðurnar þegar bankinn féll 2008 og eignuðust í staðinn kröfu í bú bankans.

Upphæðir í milljörðum ISK. Heimild: LBI

Undanþágan sem slitastjórn LBI fer fram á vegna samkomulagsins við Landsbankann snýst um að greiða uppsafnaðan gjaldeyri út úr búinu í áföngum til forgangskröfuhafa. Sumir gagnrýnendur þessa virðast ekki vita að slíkar hlutagreiðslur hafa þegar farið fram fjórum sinnum. Síðasta hlutagreiðslan til forgangskröfuhafa var í september 2013, eftir að núverandi ríkisstjórn tók við, en þá var greiddur út gjaldeyrir að jafnvirði 67 milljarða króna. Samtals hafa þegar verið greiddir 716 milljarðar út úr búi bankans til forgangskröfuhafa (einkum vina okkar í Bretlandi og Hollandi), nánast að öllu leyti í erlendum gjaldeyri. Eftir standa ennþá 610 milljarðar af forgangskröfum sem slitastjórnin vill fá heimild til að greiða, með þeim gjaldeyri sem búið á.

(Gaman er að benda á að þegar í október 2012 var búið að greiða út sirka upphæðlágmarkstryggingarinnar sem Tryggingarsjóður innstæðueigenda og fjárfesta, TIF, bar ábyrgð á, gat ekki greitt og um var deilt í Icesave-málinu.)

Árétta verður að um er að ræða útgreiðslu á gjaldeyri sem bú LBI á sjálft eða mun eiga fyrirliggjandi. Þessi gjaldeyrir hefur safnast upp eftir því sem eignum búsins hefur verið komið í verð, viðskiptavinir hafa greitt af lánum og nýi Landsbankinn greitt af skuldabréfinu til LBI. Þetta er ekki gjaldeyrir sem sóttur er í sjóði Seðlabanka Íslands, úr ríkissjóði eða til skattgreiðenda. Þetta er heldur ekki gjaldeyrir sem þarf að mynda eða endurheimta síðar með jákvæðum vöruskiptajöfnuði eða viðskiptajöfnuði utan föllnu bankanna. (6)

Kaupþing og Glitnir hafa þegar lokið uppgreiðslu forgangskrafna án þess að það hafi vakið mikla athygli.

Ofangreint má taka saman í þessa lykilpunkta:

• Það eru góðar fréttir að tekist hafi samkomulag milli Landsbankans og LBI um lengingu í skuldabréfi þeirra á milli. Samningurinn minnkar óvissu og áhættu í íslensku efnahagslífi verulega á næstu árum.
• Landsbankinn stendur vel, er með jákvæðan gjaldeyrisjöfnuð og með samkomulaginu verður hann í góðum færum til að þjóna atvinnulífi og almenningi.
• Slitastjórn LBI leitar undanþágu sem hluta af samkomulaginu til að ljúka uppgreiðslu forgangskrafna. Þegar hafa verið greiddir 716 milljarðar í nokkrum áföngum, síðast í október sl., að mestu í erlendum gjaldeyri. Eftir standa 610 milljarðar. Hinir tveir föllnu bankarnir hafa lokið greiðslu forgangskrafna. Ekki verður því séð að umrædd undanþága skapi nýtt fordæmi eða að hún sé eðlisólík því sem áður hefur verið gert án skakkafalla.
• Til útgreiðslu forgangskrafna er notaður gjaldeyrir sem búið á og aflar sjálft eftir því sem eignum þess er breytt í reiðufé. Útgreiðslurnar skapa því ekki, sem slíkar, álag á vöruskipta- eða viðskiptajöfnuð þjóðarbúsins.

Ég sé ekki betur en að það sé hið besta mál fyrir alla aðila, Landsbankann, LBI, atvinnulíf og almenning, að samkomulagið sé klárað og stefnt að því að ljúka útgreiðslu forgangskrafna í LBI sem fyrst. Því fyrr sem sá kapítuli er að baki, því betra – og þá höfum við færst einu skrefi nær því að geta dregið úr gjaldeyrishöftum (að því marki sem það er unnt með krónuna).

Vilhjálmur Þorsteinsson