Sigmundur er Soffía frænka

Eftir Gunnar Smára Egilsson

Ekki geri ég nokkrar athugasemdir við ræðu Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar á flokksþingi Framsóknar. Eins og á við um flesta stjórnmálamenn þá segir Sigmundur margt en gerir fátt. Það er því lítil ástæða til að fjargviðrast yfir orðum hans.

Ég sé heldur enga ástæðu til að andmæla fyrirtætlunum hans um að leggja skatt á þrotabú bankanna. Ég get ekki ímyndað mér að nokkur maður sé ósammála þeim fyrirætlunum — nema þá eigendur krafna í búin, auðvitað. Fyrirfram myndi ég telja að þessar ráðagerðir væru næstum það eina sem hægt væri að mynda breiða og trausta þjóðarsátt um. Hvers vegna ætti stjórnarandstaðan að vera á móti útgönguskatti? Eða verkalýðshreyfingin, sveitarfélögin, kirkjan eða ungmennafélögin? Eða femínistar, anarkistar, Evrópusinnar, kvótakóngar eða kvótaandstæðingar? Börn, gamalmenni, einstæðir foreldrar, hommar eða lesbíur? Krakkar með hár og kallar með skalla? Fátækir í anda, sorgbitnir, hógværir eða þeir sem þyrstir og hungrar eftir réttlætinu? Og svo framvegis. Mér er lífsins ómögulegt að ímynda mér hver ætti að vera á móti svona skattlagningu á innilokað fé sem vill úr höftum.

Eina hindrunin sem ég sé á veginum er Sigmundur Davíð sjálfur. Það er eitthvað við það hvernig hann kynnir mál sem gerir fólki erfitt fyrir að vera honum sammála.

Og úr því Sigmundur segir alla vera að sálgreina sig skal ég reyna að útskýra þetta út frá því sjónarhorninu.

Kannist þið ekki við fólk sem getur ekki vaskað upp án þess að skammast yfir því að enginn annar sé að vaska upp? Þetta fólk kann ekki aðrar aðferðir en neikvæðar til að virkja orku sína. Þetta er svona Soffíu-frænku-heilkenni; að fussa og sveia í sig orkuna. Sama á við margt fólk sem vill skilja. Það talar sig í upp í að makinn sé svo hryllileg manneskja að það hafi sjálft í raun engan annan kost en að forða sér. Það á erfitt með að gangast við því að það vilji einfaldlega skilja. Sem er, þegar við veltum því fyrir okkur, frekar hversdagslegur og eðlilegur hlutur. Og svo fólkið sem er að flytja af landi brott og eyðir síðustu átta mánuðunum í að tala um hversu vont Ísland sé. Og svo fólkið sem flytur heim aftur og kemst ekki yfir hvað fósturlandið er aumt og erfitt. Þetta er einhver tilfinningalegur vanþroski; að geta ekki hreyft sig til nokkurra verka eða ákvarðana nema út frá neikvæðum tilfinningum.

Sigmundur Davíð er svoldið svona. Hvers vegna er hann að belgja sig út um þessa hrægammasjóði? Hann getur alveg skattlagt þrotabú bankanna án þess að uppnefna þá. Ríkið skattleggur alls konar fólk og fyrirtæki án þess að það sé sérstaklega vont fólk eða slæm fyrirtæki. Skattlagning er einfaldur og sjálfsagður hlutur, ævaforn og þrautreyndur. Það er engin ástæða til að taka einhver tilfinningaleg heljarstökk og uppnefna skattstofnana. Það er barnalegt og ber vott um óstabílt og vanþroskað tilfinningalíf.

Og þótt flestir séu sammála skattlagningunni þá vilja fæstir blanda sér í svona barnalega stæla. Þegar fólk í skilnaðarhugleiðingum eys upp úr sér hvað makinn sé vond manneskja kjósa flestir að þegja eða forða sér. Á meðan tillaga um skattlagningu er pökkuð inn í svona neikvæðar og barnalegar tilfinningar lætur flest fólk sér nægja að styðja skattlagninguna með þögninni.

En framsetning Sigmundar Davíðs ber ekki aðeins vott um vanþroska tilfinningalíf heldur undarlega sjálfhverfu. Hann upplifir það ekki aðeins sem opinbert hlutverk sitt sem forsætisráðherra að koma á þessari sjálfsögðu skattheimtu heldur virðist hann upplifa sem að átökin um skattlagninguna snúist um hann persónulega og um persónu hans sjálfs. Hann talar eins og hann sjálfur sé einskonar útvörður í sögulegum átökum og að persóna hans kunni að ráða úrslitum orrustunnar. Að framtíð lands og þjóðar ráðist af persónulegum styrk hans sjálfs.

Við Íslendingar erum vanir svona stjórnmálamönnum; sem láta í veðri vaka að þeir einir sjái sannleikann og þeir einir hafi dug og djörfung til að taka réttar ákvarðanir og fylgja þeim eftir. Þetta er til dæmis ástæðan fyrir að það hefur vart verið hlustandi á Davíð Oddsson síðustu 25 árin. Sigmundur Davíð virðust telja þessa veraldarsýn Davíðs til eftirbreytni og kynnir öll mál með þeim hætti að fólk veigrar sér við að styðja þau, þar sem það virðist þá líka vera að lýsa yfir samþykki við sögulegt mikilvægi málshefjanda og óskoruðum stuðningi og takmarkalausri virðingu fyrir honum; Davíð eða Sigmundi Davíð.

Þessi framsetning mála var helsta ástæða þess að Davíð Oddsson átti æ erfiðara með að afla málum fylgis. Hann heldur því meira að segja sjálfur fram að hann hafi séð fyrir Hrunið og varað alla við en enginn hafi viljað hlusta á hann. Ef rétt er; er ástæðan þessi: Hann kynnti málin með þeim hætti að það var nánast ómögulegt fyrir viðmælendur hans að fallast á rökin án þess að upplifa að á sama tíma væru þeir að samþykkja mikilfengleik Davíðs og gangast undir óskorað vald hans.

Ef Sigmundur Davíð vill læra af stjórnmálaferli Davíðs ætti hann að þvert á móti að temja sér rausnarskap hjartans og lítillæti sálarinnar svo honum sé unnt að afla málum sínum breiðs stuðnings í stað þess að kristna aðeins hina kristnu; fóðra sannfæringu þeirra sem þegar eru sannfærðir um mikilfengleik leiðtogans. Það er einhver varnarmekanismi í okkur flestum sem varar okkur við sjálfhverfum leiðtogum. Líklega hafa of margir forfeður og -mæður okkar lært af biturri reynslu að þegar leiðtogar krefjast þess að við fylgjum þeim í hildarleik sem að mest snýst um persónu þeirra sjálfra og sögulegt mikilvægi; að þá sé best að halda sig fjarri, órafjarri.

Mitt tillegg í sálgreininguna á forsætisráðherranum er því þetta: Hann kann ekki að sækja orku nema í neikvæðar tilfinningar og hann greinir ekki á milli persónu sinnar og opinbers hlutverks. Þessi tilvistarlega skekkja stendur í vegi fyrir að honum takist að afla víðtæks stuðnings við sjálfsögð baráttumál.

Gunnar Smári Egilsson, Fréttatíminn, 12. apríl 2015