Póesíuhnútar á þræðinum. Eða: Þegar tónn er bæði Bítlaður og Stónsaður

Ritdómur – Þóra Hallgrímsdóttir

Síðasta bókin í endurminningaþríleik Sigurðar Pálssonar skálds heitir Táningabók. Hann byrjaði með Minningabók Parísaráranna þar sem hann var að sleppa táningsárunum, fór síðan í bernskuna norður á Skinnastað í Bernskubók og uppgötvar í þessari bók Reykjavík á táningsárunum. Á margan hátt eru umræddar bækur Sigurðar ekki gefnar út í hefðbundinni röð æviminninga en Sigurður er heldur ekki að öllu leyti hefðbundinn maður.

Sigurður sýnir lesendum heim borgarastéttar í Vesturbæ Reykjavíkur og hvernig hann ratar sína sjálfstæðu leið skáldskaparins í þeim heimi, í uppreisn við hina hefðbundnu borgarastétt en samt ekki. Mér finnst það alveg jafn lýsandi þegar hann segir frá því þegar hann og vinur hans Doddi töff uppgötvuðu Rolling Stones og þegar hann ákveður að útskýra fyrir lesendum um hvað ljóðlist snýst. „Í prósa leynist þráður, í póesíu er mynd. Gjarnan að viðbættum hljómi. Ljóð þurfa ekkert endilega að vera UM eitthvað á sama hátt og línusaga með þræði og öllu, stutt eða löng.“ (bls. 125)

Einlægni var annað orðið af tveimur sem sat eftir hjá mér eftir lestur Táningabókar og þegar ég setti hana í samhengi við fyrri bækur í umræddum þríleik. Einlægni. Efasemdarmanneskjan sem ég er í grunninn fór auðvitað strax að efast um mína eigin ályktun eftir að þetta orð leitaði á mig. Síðan efaðist ég um að ég þyrfti að efast. Það var sérstaklega þegar ég rifjaði upp skýringar Sigurðar á skrifum sínum í bókum minninganna: „Ef ég hvika frá sannleikanum fer ekkert í gang, minnið hrekkur úr fókus, ekkert gerist.“ (bls. 135) Síðan segir hann: „Atvik, sena, andrúmsloft, tilsvar, allt hefur þetta öðlast sjálfstætt líf fyrir tilverknað minnisins sem flytur allt heila gillimojið inn í eilífa nútíð þess sem man og minnist. Á þann hátt er ekkert eilíft nema nútíðin.“ (bls. 135-6) Þetta er það sem er heillandi við Sigurð í þessari bók. Hann skrifar línusögu, æviminningar í tímaröð, en gæðir hana lífi með myndum sem þessum, póesíuhnútar á þræðinum sem fá mann til að staldra við og horfa út á hafið og hugsa. Það finnst mér gaman.

Við lestur Táningabókar finnst mér Sigurður ná að lýsa með skemmtilegum hætti hvernig það er að öðlast sjálfstæði og skilning á sjálfum sér og samfélaginu. Það er eitthvað sem einhverjir öðlast án þess að átta sig eða hugsa frekar um þá á meðan aðrir skilja sig aldrei nokkurn tíma. Sigurður skilur sig vegna þess að hann hefur lagt það á sig að safna saman í huga sinn upplýsingum og tilfinningum unglingspilts og greiða úr þeim. Greiða úr þeim með glettni og ekki laus við sjálfhæðni. Það höfðaði strax til mín þar sem ég er sjálf á því að sjálfshæðnin sé í raun eina viðeigandi hæðnin. Þannig lagað. Myndin sem Sigurður bregður upp af táningnum sem er að byrja að drekka áfengi og reykja pípu er til dæmis lituð glettni. Skólalífinu í Menntaskólanum er einnig lýst með hæfilegri blöndu af samfélagsrýni, virðingu fyrir hefðum og uppreisnaranda táningsáranna: „Andstaða mín við leikfimi var algjörlega einstaklingsbundin, ég vildi bara frið fyrir þessum hrópum öllum og rugli, þessari líkamlegu skylduákefð og hernaðaranda. Vildi geta átt hljóðlátan díalóg við minn innri mann.“ (bls. 68)

Það sem Sigurður gerir einnig er að gefa okkur hinum sem ekki eru af sömu kynslóð og hann innsýn í samfélag, hvernig fólk bjó, hvernig fólk talaði og hugsaði, hvaða ljóðskáld voru að hafa áhrif á samfélagið og hverjir samferðamenn hans og konur voru, sem mörg hver urðu þekkt og áhrifamikil í seinni tíð. Það gerir hann með mannlýsingum á borð við þessa: „Þar við hliðina var rakarinn, hann komst í blöðin þegar hann rakaði hanakamb á Vilmund Gylfason þegar hann var nýlega fermdur og varð þar með nokkurs konar undanfari pönksins enda fæddur fyrirrennari.“ (bls. 29) Ég held ég hafi sjaldan lesið eins fallega lýsingu á manni.

Hitt orðið sem sat eftir hjá mér eftir lestur bókarinnar er orðið erindi. Mér finnst Sigurður Pálsson nefnilega eiga erindi við lesendur Táningabókar. Bæði með því hvernig hann lýsir mikilvægi skáldskapar í samfélagi og líka með því að eygja von um gott samfélag allra. Hann lýsir því erindi vel með tilvísun til franska heimspekingsins Michel Onfray þar sem hann fjallar um muninn á vinstri og hægri í pólitík, réttlætið sem markmið vinstrisinnaðra og frelsið sem markmið hægrisinnaðra og vandamál þeirra þar sem afsláttur á hvoru um sig þýðir oft að hinu sé fórnað. Réttlæti fyrir alla hamlar frelsi og algjört frelsi leiðir til óréttlætis. Sigurður bendir á þetta með skemmtilegum og gáfulegum hætti í umfjöllun um 68-kynslóðina og veltir upp hvort ekki sé ráð að stefna að hvoru tveggja, þó einhverjum kunni að finnast það óraunsætt. Þegar ég las þessar línur í lok bókarinnar leið mér alveg eins og þegar Sigurður lýsti eðli Þingeyinga í Bernskubók. Ég skildi mig.

Ég get því sagt að tónninn í Táningabók er bæði Bítlaður og Stónsaður, ljóðrænn og lýsandi. Mér finnst ég samt líka greina kveðju og uppgjör. Þá hugga ég mig við að ljóð eru ekki línusaga með þræði og öllu. Uppgjör getur eins verið upphaf og kveðja.

Þóra Hallgrímsdóttir