Lost in Translation

Eftir Eirík Guðmundsson

Ummæli umhverfisráðherra Sigrúnar Magnúsdóttur í Fréttablaðinu í gær, þess efnis að nota eigi „mildara orðalag við þýðingu Evróputilskipana“ hafa vakið athygli, eðli málsins samkvæmt, sem og yfirlýstar efasemdir ráðherra um að ekki séu tekin inn „réttu íslensku orðin […] oft og tíðum“. Stjórn Bandalags þýðenda og túlka hefur furðað sig á þessum ummælum, og bent á að þýðing á tilskipunum, reglugerðum og reyndar öllum texta sem hefur lagalegt gildi, er gríðarleg nákvæmnisvinna þar sem frjálsleg túlkun á ekkert erindi.

Svo mörg voru þau orð.

Hann er auðvitað ekki fagur, heimurinn sem birtist okkur í þýðingum, og ekki eru þær allar fagrar tilskipanirnar frá Evrópusambandinu, svo mikið er víst. Nógu slæmur er heimurinn, þarna úti, bara svona eins og hann kemur af skepnunni, en þegar búið er að þýð‘ann, snara honum yfir á íslensku, guð hjálpi okkur. Kannski er engin furða að menn vilja færa ýmislegt til betra vegar, hnika til orði hér, greinarmerki þar, nota réttu íslensku orðin. Tilskipanirnar frá Evrópu snúast margar hverjar eins og kunnugt er, um hin allra smæstu blæbrigði dagslegs lífs, hin alsmæstu jafnvel, lengd tannbursta, hæð kústskapta, rafrænan úrgang, viðmót ruslatunna, hvað veit ég. Ég gríp hér til glöggvunar niður í gamalli reglugerð, drög að reglugerð um breytingu á reglugerð númer 822 frá árinu tvöþúsund og eitthvað: Aðildarríkin skulu gera allar nauðsynlegar ráðstafanir til að tryggja að hvorki framleiðendur í Bandalaginu né innflytjendur, sem hafa staðfestu í Bandalaginu, markaðssetji snyrtivörur, sem ekki eru í samræmi við þessa tilskipun, frá og með 22. ágúst 2006. Not!

– Það heyra það auðvitað allir að þetta er með öllu ótækur texti, málleysa, að hér er verk fyrir lipurt ljóðskáld, heima úr héraði, kannski mætti breyta þessum texta í einhvers konar drápu, jafnvel sonnettu, að minnsta kosti fá nokkur orð til að ríma, það hlýtur að vera lágmarkskrafa, þetta þarf að milda. Samanbrotinn síupappír, eggjabakkar, klósettpappír. Ákvæði 16.01 (5) skal orðast svo ,,Á tímabilinu frá og með 15. apríl til og með 31. október skal fólksbifreið búin hjólbörðum með a.m.k. 1,6 mm mynstursdýpt. Á tímabilinu frá og með 1. nóvember til og með 14. apríl skal fólksbifreið búin hjólbörðum með a.m.k. 3,0 mm mynstursdýpt.“ Og svo framvegis, og svo framvegis, sömuleiðis hér er verkefni fyrir einhvern fagurkerann, mildan þýðanda með brageyra, nú eða letingja á Listamannalaunum með sköpunargáfuna í lagi. Hér er texti sem greinilega má bæta, og það til muna, öllum til hagsbóta.

Reglugerðir Evrópusambandsins eru margar hverjar smámunasamar, en þær snúast líka um hluti sem skipta máli, náttúruvernd, losun úrgangs í haf, og sitthvað fleira sem Íslendingar hafa helst viljað hafa í friði bara fyrir sig, þær tilskipanir hafa breytt mörgu hér til betri vegar. Ef ekki hefði verið fyrir þær, væru Íslendingar enn að urða hross á miðjum umferðareyjum, endurvinna asbest, reykja þvert ofan í hvítvoðunga, vista gamalmenni í útihúsum, þeir væru fyrir löngu búnir að fara sér að voða.

En umhverfisráðherra Sigrún Magnúsdóttir, hún vill mildara orðalag, og lái henni hver sem vill. Hingað berast ljótar setningar, úr ljótum heimi, þýddar af smásmugulegri nákvæmni, og hreint engin lýrík, langt frá því.

Þetta reglugerðarfargan nær auðvitað engu lagi, það er truflandi, slær okkur út af laginu. Það má kannski til gamans á þessum tímapunkti velta því fyrir sér hvernig nokkur helstu verk heimsbókmenntanna myndu líta út í mildri og frjálslegri þýðingu þeirra Framsóknarmanna.

Jú, Beðið eftir Godot, Godot birtist glaðbeittur strax fyrir hlé, leikritið búið. Rómeo og Júlía, and they lived happily ever efter, Ódysseifskviða, jú Ódysseifur villist í tvo eða þrjá daga um Jónahafið en kemst svo heim eftir fremur tíðindalitla ferð, mild þýðing, endursögn, máttlaust verk; Glæpur og refsing, Raskolnikov býður gamla leigusalanum upp á rjómabollur, ekkert morð, engin saga. Leit að liðnum tíma, Marcel á ekkert erfitt með svefn, hann vill helst sofa allan sólarhringinn, hann  steinsofnar strax á fyrstu síðu, og sefur sig um leið út úr bókmenntasögunni. Útlendingurinn, Mersault er náðaður í lok bókar, ef hann fremur þá nokkurt morð yfir höfuð. Werter ungi lendir ekki í neinum raunum. Buddenbrooks-veldið hrynur aldrei. Þannig gæti þýðingamiðstöð Framsóknarflokksins mildað höggin, og gert heiminn enn fegurri og lífið hér mun betra.

Og auðvitað, ágætu hlustendur, þarf að fegra heiminn, oft og tíðum. Hingað berast ljótar setningar, það þarf að milda þær, laga þær að íslenskum veruleika, nota réttu íslensku orðin. Þegar Evrópumenn segja á sínum tyrfnu tungumálum: Ekki eyðileggja náttúruna, skulum við breyta því í: Jú, eyðileggið hana bara smá, oft og tíðum, svo þið getið haldið áfram á ykkar vonlausu vegferð. Þegar Evrópumenn, stjarfir af nákvæmni, segja: Ekki einkvæða banka, breytum við því í: jú, allt í lagi að einkavæða banka, oft og tíðum, ef einhverjir flokksgæðingar úr Framsóknarflokknum verða svo ríkir á því að manni verður bumbult. Þegar Evrópumenn segja þið skuluð hafa algert trúfrelsi segjum við: bara þegar það hentar okkur, pólitískt. Þegar Sylvia Plath segir, It is winter here, segja Framsóknarmenn: Hér skín sól, og hefur lengi gert, þetta eru sönn íslensk orð. En það er auðvitað rétt sem Sigrún Magnúsdóttir en ekki Sylvia Plath segir, við þurfum að milda hlutina, breyta skraufþurrum evróputilskipunum, helvítis reglugerðarfargani um hjólbarða og hundaskít, í ósvikna íslenska lýrík, helst Jónas, krafan hlýtur að vera regnbogi í hverja reglugerð, bunulækur, fífilbrekka, og hafalda, dagsbrún, svæfill, nú eða blómvarir, það er nógu andskoti erfitt að vera hérna, við þurfum að milda hlutina, færa þá til betri vegar, mun betri vegar, svo við getum haldið áfram að haga okkur hér í umgengni við náttúru og peninga eins og okkur sýnist, svo við getum haldið áfram að láta skoffín hafa Fálkaorðuna. Meiri geðþótta í þýðingarnar, höfum það sem fallegra reynist, og þægilegra fyrir stjórnvöld og forseta sem vill frekar sitja með emírnum í Katar og brullaup á Indlandi en starfa með Evrópuþjóðum. Þetta er rétt. Látum klósettrúllurnar gráta í lautu, eða hlægja á heiði, látum rafrænan úrgang blika eins og sjónstjörnur, hjólbarðana halda á blysum úr Sólsetursljóði, breytum reglugerðum um lengd kústskafta, breidd dyralúga, og náttúruvernd, í Sólsetursljóð, og virkjum svo eins og motherfokkarar fram í rauðan dauðann! Framsóknarmenn virðast gleyma því að reglugerðartextarnir eru nytjatextar, og það getur bókstaflega verið lífshættulegt að koma þeim ekki hárréttum til skila! Það drepst enginn, nema kannski úr leiðindum, þótt Godot birtist glaðbeittur strax í fyrsta þætti, þó það yrðu sannarlega ákveðin vonbrigði, eftir allt sem á undan er gengið, röng mynstursdýpt hjólbarða getur hins vegar hæglega steindrepið mann. Þetta er, með orðum stjórnar Bandalags þýðenda og túlka, ,,gríðarleg nákvæmnisvinna þar sem frjálsleg túlkun á ekkert erindi.“

Kvikmyndahúsin í Reykjavík kunnu þessa list á árum áður, að milda orðalag, draga úr högginu, til að fá fjölskylduna í bíó. Margir muna til dæmis eftir því þegar Tónabíó þýddi titil bandarísku spennumyndarinnar I‘m bored to death, með orðunum Fjör á fernu. Annað prýðilegt dæmi, úr Stjörnubíó, var þegar titli kvikmyndarinnar Please shoot me now, var snarað af töluverðri fimi, og með mikilli mildi að leiðarljósi, með orðunum Hvílíkir dagar, það var árið 1980. Þannig mætti áfram telja. Þarna er orðalagið mildað, höggið tekið af, áfallahjálp veitt strax í byrjun, og það áður en myndin byrjar og fyrsta skotinu er hleypt af. Þetta skaðaði engan. Þannig má vinna, og þetta er alveg prýðilegt verklag út af fyrir sig, og líklega vill Framsóknarflokkurinn meina að flokkur þýðenda og túlka sem vinnur við þýðingar á reglugerðarfargani frá Evrópusambandinu tileinki sér einhver slík vinnubrögð, eitthvað í þessum anda, og lái honum hver sem vill. Látum engan segja okkur fyrir verkum, stöndum undir nafni sem bókmenntaþjóð, mildum orðalag, lifum heil í í góðu landi, nemum anda og inntak reglugerða án þess að eltast við tittlingaskít, lyilorðin eru frjálsleg túlkun, látum ekki nákvæmar þýðingar á reglugerðum rústa tilveru okkar, rímum og mildum, skáldum og skreytum, en umfram allt, leyfið hjartanu að ráða för, í þessu sem öðru.

Eiríkur Guðmundsson, Víðsjá Rásar eitt, 17. febrúar 2015