trusted online casino malaysia
Ritstjóri Herðubreiðar 17/06/2015

Leiðin sem ekki var farin – og leiðir menn

Eftir Gunnar Smára EgilssonSigmundur Davíð

Ég slysaðist til að skrifa þetta á vegginn minn á Facebook í morgun:

Þegar Sigmundur Davíð talaði í kosningabaráttunni um 300 milljarða króna svigrúm og líklega miklu meira en það; átti hann við þá fjármuni sem mögulegt væri að færa frá föllnu bönkunum til heimila sem höfðu borið mestan skaðann af Hruninu. Samkomulagið við þrotabúin snýst hins vegar um að gera um 450-500 milljarða króna óvirka í hagkerfinu, fyrst og fremst með því að borga niður skuldir ríkissjóðs við Seðlabanka. Forystumenn annarra stjórnmálaflokka en Framsóknarflokksins vöruðu almenning við yfirlýsingum Sigmundar Davíðs og sögðu þær háskalegt skrum. Það hefur nú komið í ljós að þeir höfðu rétt fyrir sér en Sigmundur Davíð rangt. Miðað við samninga við kröfuhafana er svigrúmið innan uppgjörs þrotabúanna til að bæta heimilunum í landinu skaðann af Hruninu akkúrat núll. Skattgreiðendur, en ekki þrotabú föllnu bankanna, munu greiða kosningaloforð Framsóknar. Það má svo benda á að stór hluti þess sem þrotabúin láta af hendi rakna er hagnaður sem orðið hefur til vegna ávöxtunar eigna búanna eftir Hrun og innan hafta; meðal annars vegna ógnargróða nýju bankanna, fasteignabólunnar og annarra sjúkdómseinkenna íslensks efnahagslífs undir stjórn þessarar og síðustu ríkisstjórnar.

Eins og oft gerist voru einhverjir til að andmæla þessari túlkun á atburðarásinni, minnti að Sigmundur Davíð hefði sagt eitthvað annað fyrir kosningar og vildu túlka það með öðrum hætti sem gert var eftir kosningar. Af þessu spruttu nokkrar samræður. Í þær lagði Lára Hanna Einarsdóttir fram þetta myndbrot til að hressa upp á minni fólks.

Þarna segir Sigmundur Davíð meðal annars eftir að hafa bent spyrlunum á að það væri enginn vafi að þessir 300 milljarðar króna sem þeir nefndu væru til hjá þrotabúunum og miklu meira en það:

„Ég get ábyrgst það að þetta fjármagn verður að nýta til að koma til móts við heimilin.“

Mér finnst svolítið undarlegt að nú sé risin upp deila um hvort Sigmundur Davíð hafið lofað að sækja fé til þrotabúanna og færa það heimilunum í landinu. Það fór líklega ekki fram hjá neinum að kosningabaráttan 2013 snerist nær öll um þetta loforð. Eftir kosningarnar var það almennt og viðurkennt mat að rekja mætti kosningasigur Framsóknar einmitt til þessa loforðs. Ég man ekki til þess að nokkur hafi haldið því fram að fylgisaukningu Framsóknar mætti rekja til þess að Sigmundur Davíð hafi lofað að færa fé úr þrotabúunum yfir til Seðlabanka Íslands.

Í umræðunum við færsluna á Facebook benti ég á þessa grein sem Össur Skarphéðinsson, þá utanríkisráðherra, skrifaði stuttu fyrir kosningar. Þarna lýsir hann deilunni um svigrúmið svo:

Sigmundur Davíð ætlar að búa til 300 milljarða með nauðasamningum við kröfuhafa og nota til að lina þjáningar þeirra sem sitja uppi með stökkbreyttar skuldabyrðar verðtryggðra lána. Sigmundur er í góðu skapi þessi dægrin og á Sprengisandi lofaði hann líka að taka á sinn klakk byrði þeirra sem tóku myntkörfulán, en hafa ekki fengið næga úrlausn. Aldrei er að vita hvað honum tækist með góðra manna hjálp.

Sjálfur er hann kominn með nýjan sið og hættur við að „rýja“ kröfuhafana eins og Jón Steinsson kallar það, og segir réttilega að ríkið hafi tæki til að ná við þá samningum. Hann vill bara ekki að nokkur nema hann noti þau. En hver bjó til þessi tæki? Hvar var þá Sigmundur sjálfur? Var hann fylgjandi því að tækin, sem skapa nú þrýstinginn á kröfuhafana, yrðu búin til? Nei, hann var það ekki. – Þessi tæki, sem eru forsenda svigrúms í samningum við kröfuhafa, bjó núverandi stjórnarmeirihluti á Alþingi til með því að framlengja gjaldeyrishöftin án tímamarka og með því að fella í mars á sl. ári gjaldeyriseign þrotabúa föllnu bankana líka undir höftin.

Í þeirri stöðu eiga kröfuhafarnir þann grænstan að taka hugsanlegu tilboði stjórnvalda eða horfa á eftir þrotabúum gömlu bankanna í gjaldþrot og sjá þá allt sitt fé læst niður alllengur en lyst þeirra stendur til. Samningaleiðin, sem Sigmundur er nú orðinn sammála ríkisstjórninni um, er að sönnu harkaleg. En hún er fullkomlega boðleg miðað við efnahagsstöðuna og aðdraganda máls.

Það er hins vegar athyglisvert að þegar í harðbakkann sló treysti Sigmundur sér ekki til að taka þátt í að smíða þessi tæki. Hann og Framsókn studdu ekki framlengingu gjaldeyrishaftanna fyrr en í annarri atrennu. Sigmundur sat hjá með sínu liði. Stjórnarandstaðan notaði stöðu sína við þinglok á sínum tíma til að koma í veg fyrir að gjaldeyrishöftin yrðu í fyrstu atrennu framlengd lengur en til 2013. Það styrkti stöðu kröfuhafanna og veikti verulega stöðu Seðlabankans til að vinda ofan af snjóhengjunni. Í seinni atrennunni tókst að koma vitinu fyrir stjórnarandstöðuna. Þá loks náðist sú sterka staða gagnvart nauðasamningum sem nú er komin upp fyrir atbeina stjórnarmeirihlutans á Alþingi.

Þegar stjórnarmeirihlutinn lagði svo til að gjaldeyriseign búanna félli undir höftin, sem var algjört lykilatriði, þá sat Framsókn aftur hjá á Alþingi. Hún treysti sér semsagt ekki til að styðja ákvörðun um að bú bankanna færu undir höftin. Í dag er það þó önnur meginforsenda þess að hægt verði að skapa svigrúmið fræga með samningum. Í þeim slag var brynja Framsóknar tómlætið eitt.

Hitt er rétt, að það fjárhagslega svigrúm sem ríkisstjórnin ætlaði sér að skapa í fyllingu tímans með þessari aðferð átti að fara í að greiða niður skuldir ríkisins, og hugsanlega í að endurfjármagna Íbúðalánasjóð og tryggja þannig örugg og ódýr húsnæðislán til framtíðar. Sú aðgerð að nýta umrætt fjárhagslegt svigrúm til að treysta fjárhagslega stöðu ríkisins dregur úr þenslu til framtíðar og vinnur gegn áframhaldandi verðbólgu. Hinu er ég líka sammála, að við eigum óloknu verki gagnvart þeim fjölskyldum sem hafa horft á eignarhlut í heimilum sínum brenna upp í gengishruni – og þær gátu ekki séð fyrir.

Þeir sem vilja nota til þess verks svigrúmið fræga verða að hafa í huga að verulegur hluti af því mun felast í krónueign sem gæti komið í hlut ríkisins, og jafngilti seðlaprentun að koma henni út í hagkerfið. Ætli Sigmundur að fara þá leið, þá verður samhliða að grípa til ráðstafana sem til lengri tíma vinna gegn þenslu og tryggja þannig að sá ávinningur fórnarlamba hrunsins brenni ekki á nýju verðbólgubáli. Það er ekki hægt nema flytja inn þann stöðugleika sem felst í að taka upp evruna. Leið Sigmundar er því ekki fær, nema ganga í Evrópusambandið og opna þannig leið til að taka upp evruna. Það endatafl er ég til í að ræða.

Það verður líka að horfast í augu við þá spurningu, hvort það sé ábyrgt að lofa fólki úrlausn á grundvelli svigrúms, sem enn er fugl í skógi? Höfum hugfast að það getur tekið langan tíma að fanga þann fugl og koma í hús. Slitastjórnir og ráðgjafar sem hafa prívathagsmuni af því að nauðasamningar taki sem lengstan tíma munu finna hvert fótakeflið á fætur öðru til að velta á allar götur sem liggja til samninga. Lagaskrúbbið á samningunum eitt og sér, þegar þeir eru í höfn, gæti þar að auki tekið fast að ári til viðbótar. Trúir eðli sínu og yfirboðurum er heldur ekki ósennilegt að lagakrókamenn á vegum einhverra kröfuhafa muni neyta allra ráða til að tefja feril máls með lögsóknum.

Samningaleiðin, eins og Sigmundur vill núna fara, felur þar að auki í sér að opinber aðili þarf að kaupa bankana af kröfuhöfum, og selja þá síðar á markaði til að innleysa a.m.k. hluta af þeim hagnaði sem Sigmundur ætlar að hafa af gerningnum. Það mun væntanlega þurfa að gerast í áföngum og lengir því enn tímann þangað til fuglinn í skóginum verður hugsanlega höndum tekinn – og svigrúmið skapað. Varla ætlar Framsókn að fara að hætti pólitískra feðra sinna og selja það nýjum S-hópi, eða mönnum í teinóttum jakkafötum eins og síðast?

Punctum saliens er því að það er algerlega óvíst hvenær hægt er að innleysa svigrúmið sem næst með nauðasamningunum. Allt eins líklegt er að það verði ekki fyrr en eftir nokkur ár – jafnvel ekki fyrr en kjörtímabilið er á enda. Kemur þá að spurningu til Sigmundar: Er þá ekki betra að hefja ferðalagið með því að fara skjótvirkari leið, sem felur samt í sér að kröfuhafarnir eru teknir með inn í fjármögnun á aðgerðum til bjargar heimilum landsins? Hún gæti falist í því að skattleggja ofsagróða bankanna, sem kröfuhafarnir eiga að stærstum hluta, og höfðu á síðasta ári næstum 70 milljarða samanlagt í hagnað.

Þessi leið tryggir fjármögnun strax til að kosta aðgerðir fyrir verst settu skuldarana sem keyptu húsnæði með verðtryggðum lánum á bóluárunum fyrir hrun. Bankarnir eru að stórum hluta í eigu kröfuhafanna og þetta er því í raun aðeins önnur leið til að nýta það svigrúm sem verður til í samningum við þá – en hún er fljótvirkari, öruggari, og er ekki fugl í skógi. Hún virkar strax. Ef enn er féskylft til verksins þegar nauðasamningum lýkur í fyllingu tímans er hægt að sækja í svigrúmið. Ef ekki, þá gætum við Sigmundur líklega orðið sammála um að hugsanlegt svigrúm rynni til að lækka árlega vaxtabyrði ríkisins með því að greiða niður skuldir þess, eða/og sömuleiðis, að endurfjármagna Íbúðalánasjóð til að gera honum fært að lána ódýr og örugg lán inn í framtíðina. Þar með væri líka gengið frá kosningavíxli Framsóknar síðan 2003.

Ástæða þess að ég birti þessa grein alla er að í henni kemur ágætlega fram að nær allir frambjóðendur reyndu að tala um fyrir Sigmundi Davíð og fá hann ofan af loforðum um að sækja strax eftir kosningar fé inn í þrotabúin og færa það heimilinum í landinu. Það kemur líka ágætlega fram í þessari grein að hugmyndir Össurar eru miklu líkari þeirra leið sem síðan var farin en þeim aðferðum sem Sigmundur Davíð boðaði og Össur andmælir. Þetta er ekki eftiráskýring stjórnarndstöðunnar, sem vill svo gjarnan hafa kveðið Lilju Sigmundar Davíðs, heldur er þetta grein sem Össur skrifaði áður en Sigmundur Davíð lagði af stað í leiðangur sinn.

Það er því fráleitt að halda því fram að Sigmundur Davíð hafi einn séð þessa leið fyrir og barist einn fyrir henni gegn andmælum svo til allra annarra stjórnmálamanna, gott ef ekki landsmanna.

Eyjan.is tók skrif mín af veggnum á Facebook og birti á vefnum sínum. Þar leggur Jóhannes Þór, aðstoðarmaður Sigmundar, inn eftirfarandi athugasemd:

Það er furðulegt að Gunnar Smári virðist telja sig komast upp með að snúa sannleikanum á haus.

Í fyrsta lagi var því aldrei lofað að 300 milljarðar yrðu notaðir til að lækka verðtryggðar skuldir. Því var lofað að a) þetta svigrúm myndi myndast vegna slitabúa föllnu bankanna og b) að það svigrúm yrði nýtt í þágu heimilanna í landinu. Þetta er nákvæmlega það sem er að gerast, og reyndar gott betur.

Í öðru lagi þarf ekki að lesa neitt eftir framsóknarmenn til að fá staðfest að Sigmundur Davíð var eini stjórnmálaforinginn sem talaði um fyrir kosningar að þetta svigrúm myndi myndast — það er nóg að hlusta einfaldlega á fréttamenn RÚV í Forystusætisþættinum 10. apríl 2013 – þar segja þeir þetta ítrekað — þráendurtaka þetta reyndar. Þarf ekki frekari staðfestingar við.

Í þriðja lagi er óumdeilanlegt að 80 milljarðarnir sem leiðréttingin kostar koma allir frá bönkunum, hver einasta króna, með bankaskatti og stöðugleikaskatti. Þessi söngur Gunnars Smára (og annarra sem hafa þörf fyrir að tala þær aðgerðir niður) um að skattgreiðendur borgi skuldaleiðréttinguna sjálfir er einfaldlega röng. Hrein della.

Í fjórða lagi mun allt fjármagn sem kemur úr stöðugleikaskatti eða -framlagi nýtast íslenskum heimilum. Það mun verða nýtt til að vinna á móti gjaldeyrisútflæði og verja þannig lífskjör almennings og til að greiða niður skuldir ríkisins – hvort tveggja kemur öllum landsmönnum til góða – öllum heimilum landsins.

Ég man ekki betur en að helstu stjórnarandstæðingar hafi einmitt talað hvað mest fyrir því í kring um leiðréttinguna að það að greiða niður skuldir væri eitt það besta sem hægt væri að gera við fé – einmitt vegna þess að það komi öllum til góða. Það er stórfurðulegt að Gunnar Smári og aðrir snúi nú eigin málflutningi á hvolf þegar verið er að gera nákvæmlega það sem þeir hafa talað fyrir.

Eða nei, það er reyndar ekkert stórfurðulegt – það er bara pólitískur spuni. Eins og þessi málflutningur allur.

Jóhannes Þór er sem kunnugt er einskonar afruglari Sigmundar Davíðs. Þegar Sigmundur Davíð hefur sagt eitthvað sem ýfir upp andmæli, vekur forundran eða gengur fram af fólki kemur Jóhannes Þór iðulega með sína túlkun á ummælum Sigmundar Davíðs eða heldur því jafnvel fram að Sigmundur Davíð hafi alls ekki sagt það sem hann sagði. Í þessu svari heldur Jóhannes Þór því fram að Sigmundur Davíð hafi aldrei lofað kosningaloforði allra tíma — og því líklega ekki staðið við það heldur. Jóhannes Þór heldur því fram að Sigmundur Davíð hafi áskilið sér allan rétt til að meta sjálfur hvernig hagur heimilanna yrði best bættur — til dæmis með því að gera það með þeim hætti sem aðrir flokkar lofuðu í kosningabaráttunni en ekki með þeim hætti sem hann sjálfur lofaði.

En ég ætla ekki að andmæla skrifum Jóhannesar Þórs. Ég nenni því ekki. Þarna leikur hann þann eina leik sem hann kann; að ætla þeim sem andmæla einhverju sem ráðherrann hans segir eða gerir að vera þar af leiðandi á móti öllu sem ráðherrann hefur gert eða vill gera. Líka á móti þvi sem ráðherrann þykist vera að verja. Sigmundur Davíð er þannig ókljúfanlegt fyrirbrigði í huga Jóhannesar Þórs. Annað hvort fær maður hann allan eða ekki neitt. Hann er eins og ólétta. Annað hvort er maður með Sigmundi Davíð eða alls ekki. Ef maður samþykkir ekki allt ruglið sem vellur upp úr honum er maður líka mótfallinn því að þrotabúin verði látin borga útgönguskatt og mótfallinn því að hann verði notaður til að greiða niður skuldir ríkissjóðs. Svona einfeldningslegur og ofsóknarkenndur málflutningur er engum hollur, en það er eiginlega ólíðandi að hann skuli ríða húsum í forsætisráðuneytinu. Við eigum að geta gert kröfur um að ráðuneytið og þeir sem þar vinna geti átt í eðlilegum og málefnalegum orðaskiptum við fólk. Haldið sig við málefni en ekki stillt öllum málum upp sem sömu orustunni um Sigmund Davíð sjálfan.

Ég vil benda fólki á að lesa gömlu greinina hans Össurar og máta hana við fullyrðingar Jóhannesar Þórs um að enginn nema Sigmundur Davíð hafi talað um svigrúmið fyrir kosningarnar 2013. Reyndar þarf fólk ekki að lesa Össur; líklega geta allir sem fylgdust með kosningabaráttunni rifjað upp umræðuþætti sem snerust meira og minna um þetta svigrúm. Þannig að nauðsynleg umræða um samfélagsumbætur komust varla á dagskrá. Sem er sorglegt. Sérstaklega í ljósi þess að ríkisstjórn Sigmundar Davíðs endaði á að framkvæma þá leið sem svo til allir flokkar voru sammála um. Ef loforð hans um að færa féð frá þrotabúunum beint til kjósenda hefðu ekki ruglað umræðuna hefðu kjósendur mögulega getað hlýtt á innihaldsríkari stjórnmálaumræðu. Og þá hugsanlega ráðstafað atkvæðum sínum með gáfulegri hætti.

Tilboð Sigmundar Davíðs hefði átt að vera: Allir eru sammála um að svigrúmið verði notað til að lækka opinberar skuldir en ég vil taka 80 milljarða af því (10 milljörðum meira en Össur) og ráðstafa að mestu til tekjuhárra skuldsettra heimila. Ég efast um að svona raunsætt loforð hefði skilað Framsókn því fylgi sem loforðin um 300 milljarða plús úr þrotabúunum beint til heimilanna gerði. Almennt skyldu kjósendur loforð Sigmundar Davíðs með þeim hætti. Orð hans voru túlkuð sem loforð um ávísun í pósti stuttu eftir kosningar. Og Sigmundur Davíð gerði engar tilraunir til að leiðrétta þann skilning heldur notaði hvert tækifæri til að ýta undir hann.

Lára Hanna Einarsdóttir hefur tekið saman helstu ummæli Sigmundar Davíðs í umræðuþáttum með öðrum forystumönnum fyrir síðustu kosningar.

Þarna segist Sigmundur Davíð ekki aðeins ætla að greiða niður verðtryggð lán með fé frá hrægammasjóðum heldur líka að færa öðrum skuldugum þetta fé; fólki sem skuldaði myntkörfulán og líka fólki sem skuldar mikið án þess að eiga neinar eignir. Og líka leigjendum. Auk annarra heimila.

En loforð Sigmundar Davíðs um að færa fé frá þrotabúunum til heimilanna voru ekki þau einu óábyrgu sem hann lét falla í kosningabaráttunni.

Hér lofar hann að afnema verðtryggingu, hér lofar hann að hækka laun hjúkrunarfræðinga svo Ísland verði samkeppnisfært og þeir hverfi ekki úr landi og hérna lofar hann að bæta kjör leigjenda, aldraðra og öryrkja. Þeir sem nenna geta fundið fleiri loforð á þessari síðu, sem Sigmundur Davíð hefur ekki staðið við.

En Jóhannes Þór getur ábyggilega útskýrt fyrir okkur að í raun hafi Sigmundur Davíð staðið við þessi loforð öll og gott betur. Eða þá að hann hafi ekki lofað neinu þeirra. En samt staðið við þau.

Það virðist vera meginverkefni hans; að kynna mál með þeim hætti fyrir fólki að hlutur Sigmundar Davíðs sé sem mikilfenglegastur. Honum nægir ekki að kynna langþráð og að mestu ágætt samkomulag við kröfuhafa í þrotabú föllnu bankanna heldur vill hann kynna það með þeim hætti að það sé einstakur sigur fyrir Sigmund Davíð persónulega. Þetta eru ekki bara kjánalegar áherslur heldur í meginatriðum rangar. Leiðin sem var valin var leiðin sem Sigmundur Davíð vildi ekki fara. Leiðin sem Sigmundur Davíð vildi fara var ekki farin. Og að öllum líkindum er það hið besta mál bæði fyrir þjóðina og Sigmund Davíð.

Gunnar Smári Egilsson, Fréttatíminn, 16. júní 2015

 

1,257