Kjarasamningurinn sem aldrei var gerður

Maður veit nokkurn veginn hvað er framundan: Löng og ströng verkfallahrina, sem setur allt samfélagið úr skorðum. Svo verður samið eins og venjulega. Allir fá talsverða kauphækkun. Svo étur verðbólgan upp allar kauphækkanir og í mörgum tilvikum gott betur.

Ekkert nýtt í þessu. Þetta hefur verið svona síðan ég man fyrst eftir mér – og það er orðinn óþægilega langur tími.

Þó eru fáein atriði, sem mætti skoða ef einhver meinti á annað borð eitthvað með öllu þessu endalausa þrugli um þjóðarsátt.

Ef við byrjum á launþegasamtökunum getur verið nokkuð skondið að skoða algengustu rök sem forystumenn þeirra setja fram til að skýra nauðsyn mikilla launahækkana fyrir nákvæmlega sitt fólk. Það er áberandi og algengur málflutningur að tiltekinn hópur hafi dregist aftur úr „viðmiðunarstéttum“. Og að menntun þurfi að meta til launa er heldur ekki alveg ný röksemd.

Í rauninni er aldeilis stórfurðulegt að forystumenn helstu launþegasamtakanna skuli ekki fyrir löngu gert einhvers konar innbyrðis samkomulag um launahlutföll. Það er til dæmis bara fremur einfalt reikningsdæmi að finna út hversu hátt þarf að meta menntun til að píparinn og kennarinn fái sömu laun yfir starfsævina. Allt annað mál er svo hvort píparinn ætti að fá aukaálag fyrir erfiða og sóðalega vinnu, eða kennarinn fyrir mikilvægi uppeldishlutversins.

En einhvers konar ramma ætti að vera hægt að smíða utan um þetta. Það er hreint út sagt ekki afsakanlegt að einstakar starfsstéttir skuli sífellt troðast og bítast innbyrðis.

Hinum megin borðsins eru svo atvinnurekendur, sem ekki eru síður sundurleitur hópur. Sum atvinnufyrirtæki gætu vafalaust tvöfaldað laun starfsfólksins án þess að finna fyrir því. Önnur hafa í raun og sannleika takmarkað svigrúm til að hækka laun.

Það gæti svo sem legið beint við að láta laun og afkomu fyrirtækja haldast í hendur. Þá fengju sumir mjög ríflega launahækkun núna en aðrir alls ekki neitt. En sennilega viljum við fæst lifa í þess konar samfélagi. Stærstu atvinnurekendurnar hafa trúlega minnstar áhyggjur. Þeir bjarga sér alltaf með því að hækka verðið.

Þriðji aðilinn hefur þó oft komið að þessu sérkennilega samningaborði. Ef menn vildu nú í fullri alvöru reyna að koma á einhvers konar þjóðarsátt, þyrfti ríkisvaldið óhjákvæmilega að eiga þar hlut að máli. Og ríkisvaldið getur gert ýmislegt.

Það er t.d. ekkert náttúrulögmál að leggja sama tekjuskatt á öll fyrirtæki. Með því að hækka tekjuskatt á þær greinar sem skila miklum hagnaði, mætti á móti lækka skatt á þær greinar sem eiga erfiðara uppdráttar. Rekstarumhverfi einstakra atvinnugreina getur sveiflast talsvert og það mætti sem best hugsa sér að skattheimtan tæki eitthvert mið af því. Þannig mætti jafna dálítið svigrúm fyrirtækja til launahækkana.

Og eins og ég nefndi í Herðubreiðarpistli um daginn, væri það gríðarleg kjarabót fyrir fólk á lægstu launum ef persónuafsláttur væri hækkaður nóg til þess að færa skattleysismörk upp fyrir lægstu taxtana.

Slíkur grunnkjarasamningur hefur aldrei verið gerður á Íslandi. Í langflestum nágrannalöndum okkar ríkir sæmileg sátt um launabil og almennar viðmiðanir við gerð kjarasamninga. En við höldum áfram að bítast, troðast og slást. Hér gilda engir rammar, engin almenn viðmið.

Ef netið hefði verið komið til sögunnar, hefði ég sem best getað skrifað þennan pistil fyrir 40 eða 50 árum. Nú stendur yngsti sonur minn á tvítugu og er að stíga sín fyrstu skref á vinnumarkaði. Og það hvarflar að mér í fullri alvöru, að hann gæti kannski átt eftir að dusta rykið af þessum pistli og gera hann að sínum árið 2060.

Þótt margt sé í heiminum hverfult virðist það nefnilega ekki gilda um ástandið á íslenskum vinnumarkaði. Ef einhvers staðar er að finna „stöðugleika“, er það einmitt þar.