Hriplek vörn landsbyggðarinnar

Forsætisráðherra var tíðrætt um landsbyggðina og stöðu hennar á Austurvelli í ræðu á Austurvelli í gær. Nú ætti að snúa vörn í sókn, fjölga opinberum störfum á landsbyggðinni og bæta samgöngur. Þemað var sveitin. Skagfirskur kór og saga Íslands í rómantísku ljósi. Sigmundur Davíð er ekki ólíkur öðrum forsætisráðherrum hvað þetta varðar – þetta hefur verið þemað svo áratugum skiptir.

Það er áhugavert að skoða þessa meintu hnignun landsbyggðarinnar og líta á hugsanlegar skýringar. Ísland hefur verið í byggð sl. 1200 ár eða svo. Fyrstu 1000 árin var vart hægt að tala um þéttbýli svo nokkru næmi. Þannig bjuggu aðeins 15,3% landsmanna á höfuðborgarsvæðinu og Suðurnesjum árið 1900 og 15,9% á Vestfjörðum. Reykjavík var smáþorp litlu stærri er verstöðvarnar kringum landið. En upp úr aldamótunum 1900 breyttust hlutirnir hratt.

Fólk fluttist úr sveitum í þéttbýliskjarnana. Blómaskeið þorpa eins og Raufarhafnar, Patreksfjarðar og Siglufjarðar var hafið. En þetta blómatímabil stóð í rauninni sutt eða í 40 ár eða svo. Þó flutningar hafi verið úr sveitum í þéttbýliskjarna þá sogaði höfuðborgarsvæðið til sín flesta. Upp úr 1940 dregur þannig verulega úr flutningum í aðra kjarna en til Reykjavíkur. Vestfirðir, hvar þróunin hefur verið hvað hröðust, fóru heilu svæðin í eyði og fólk fluttist í aðra kjarna á kjálkanum eða til Reykjavíkur. Árið 1950 bjuggu 7,8% landsmanna á Vestfjörðum en hlutfallið var komið í 49,1% á höfuðborgarsvæðinu og Suðurnesjum. Þróunin var sú sama í öðrum fjórðungum þannig að hlutfall íbúa helmingaðist frá því sem áður var. Í dag eru Vestfirðingar í kringum 3% landsmanna.

Stjórnmálamenn hafa í meira en hálfa öld talað eins forsætisráðherra: Það þarf að bregðast við fólksflótta af landsbyggðinni. Fjölga opinberum störfum, bæta samgöngur, efla stofnanir, stórefla Byggðastofnun o.s.frv. Plástra aðferðum – mörgum hverjum mjög kostnaðarsömum – hefur verið beitt og oftar en ekki í pólítískum vinsældarleik. Óteljandi dæmi um malbikaða vegaspotta, stöku starf við dauðadæmdar stofnanir, milljón þar og milljón hér er að finna í annálum stjórnarráðsins. Hvað ætli margir hafi verið forstöðumenn yfir sjálfum sér sl. áratugi? Afleiðingarnar því miður: Hnignun. Þúfnahyggjan er og hefur verið landlæg á landi Ísa.

Vandi landsbyggðarinnar er ekki síðst að ranghugmyndum er haldið að fólki og aðferðinni að handstýra bitlingum er viðhaldið. Við verðum að sætta okkur við þróun búsetu á Íslandi og átta okkur á því að umskiptin frá 1000 ára hokri í torbæjum yfir í nútímann hafði þetta í för með sér. Sú varnarbárátta sem stjórnmálamenn á landsvísu og í sveitarfélögunum hafa háð svo áratugum skiptir hefur því miður aðeins gert illt verra. Ákvarðanir teknar með hagsmuni örfárra að leiðarljósi bitna á heildinni. Milljörðum hefur verið hent út um gluggann og ekkert í kortunum sem gefur tilefni til bjartsýni um að þetta sé að breytast.

Kvótakerfið og framsal aflaheimilda lúrir síðan allt um kring. Það litla sem víða er eftir á landsbyggðinni hangir á því að kvótinn fari ekki á morgun eða hinn. Í svona andrúmslofti hverfur sjálfsvirðingin – óttinn við að missa eitthvað er vondur grunnur til að byggja á til framtíðar. Forsætisráðherra, sem vill byggð í landinu vel, þarf að horfast í augu við þessar staðreyndir:

1. Framsal aflaheimilda er stórt vandamál.
2. Það eru allt of mörg sveitarfélög á Íslandi.
3. Handstýrðar aðgerðir þúfnahyggjunnar eru meinsemd.
4. Kjördæmaskiptingin og kosningakerfið viðheldur vandanum.
5. Fordómar landsbyggðar í garð höfuðborgarsvæðisins eru staðreynd.

Ræður um fjölgun opinberra starfa og betri samgöngur hafa verið fluttar af stjórnmálamönnum mörg þúsund sinnum sl. áratugi. Það er kominn tími til að þeir hætti að hræra í fólki með vitleysuna að leiðarljósi og horfist í augu við staðreyndir. Þá fyrst getur landsbyggðin snúið vörn í sókn.