Guðmundur Andri Thorsson: Fugl lífsins – minningarorð um Eddu Heiðrúnu

Guðmundur Andri Thorsson

Við sem þekktum þig unga munum það hvernig þú heillaðir alla sem á vegi þínum urðu, alls konar fólk, þú vafðir valdafólki um fingur þér: heillaðir kennara, foreldra, dyraverði, sundlaugaverði, kirkjuverði, regluverði – jafnvel stöðumælaverðir vissu ekki sitt rjúkandi ráð andspænis þessari opinberun fegurðar, fyndni og fjörs: vissu það eitt að ekki kom til greina að sekta þig heldur yrðu þeir að greiða götu þín eins og mögulegt var. Og lögregluþjónar sem stöðvuðu för þína og spurðu hvort þú hefðir neytt áfengis fengu svarið: Elskan mín, ertu frá þér, ég er í stúku! og stöðvuðu svo umferðina til að þú kæmist leiðar þinnar. Við munum hláturinn og ljósið sem lék um þig og umvafði okkur, lífsorkuna, við munum töfrana sem þú beittir án áreynslu og að því er virtist án umhugsunar, eiginlega án þess að taka eftir því sjálf. Við vissum alltaf að þú yrðir stjarna, stórleikkona en við gerðum okkur ekki grein fyrir því að fyrir þér ætti að liggja að verða gjörvallri þjóðinni ímynd sálarstyrks, æðruleysis, baráttuvilja og góðvildar.

Þú áttir í vændum svo mörg líf, full af ólíkum viðfangsefnum og úrlausnarefnum og lausnum, hélst áfram að heilla alls konar fólk, sem þaðan í frá mundi alla tíð hláturinn og ljósið og lífsorkuna. Og þegar Dauðinn vitjaði þín einn góðan veðurdag fór fyrir honum eins og stöðumælavörðunum forðum, hann fékk það ekki af sér að sækja þig strax heldur samdist svo um með ykkur að hann tæki aðeins með sér brot af þér, örlítinn mátt úr einni tá, kæmi svo aftur seinna og tæki ögn í viðbót, bara örlítið og þannig koll af kolli, því að þú varst ung kona í blóma lífsins, móðir, þú áttir svo mörgu ólokið, þurftir að búa í haginn fyrir brottför þín á ótal mörgum sviðum. Daglega hittirðu Dauðann að máli og þetta daglega samneyti við hann færði þér styrk og vissu, einbeitni og dýrkeypta visku. Eftir því sem þú varðst veikari varðstu sterkari. Eftir því sem dimman færðist yfir logaði ljósið skærar innra með þér; það var ljós heimsins.

Og svo, þegar Dauðinn hafði tekið til sín máttinn í þínum velvirku höndum og fótatak þitt var hljóðnað fyrir full og allt, og þú sast bundin við stól, uppljómuð, og allt þitt afl hafði tekið sér bólfestu í sálinni og leitaði útrásar um munninn – þá fórstu að mála. Þú sast með pensil í munni og fylltir hvítan flöt af línu, vatni og lit; þú fæddir með munninum mynd eftir mynd. Listin er viðbragð við heiminum, hlutdeild í sköpunarverkinu. Þegar þú málaðir fugl eða hest, barn eða minningu um kennd sastu við sjálfa lífsuppsprettuna og sóttir þér þangað orku.

Þú málaðir fugla. Hvað er fugl? Hann er vængir og flug, hreyfing; hann er lífsaflið sjálft. Vængirnir geta borið hann heimsálfa á milli og hann getur svifið um og horft yfir dali og fjöll og séð hversu undursamlegt og rétt sköpunarverkið er; hann er frjáls og óbundinn af hindrunum – hann eltir birtuna. Þú fylgdir fuglunum á meðan þú málaðir, flaugst með þeim um allt og úr þeim leiðöngrum snerirðu aftur með mikilsverð skilaboð til okkar hinna sem hér erum: Það má ekki eyða þessari jörð.

Og þegar þú málaðir kríuna – svona fullkomna í sinni sköpun – hinn algjöra meistara furðulegustu flugkúnsta – með hárrétt stél og lýtalausa vængi – en um leið svona veikbyggða og varnarlausa – þá bjóstu fuglinn til úr lit, línu og vatni, flugi, draumum og sorg og þrá. Og orku, allri þessari óumræðilegu lífsorku sem við fundum alltaf kringum þig á öllum þínum mörgu lífsskeiðum. Þú málaðir þig. Krían er fögur en hún er ekki prúð eins og lóan: hún gargar og goggar og ver hið veikburða líf. Hún er á þönum við að framfylgja réttlætinu. Hún er dugleg og réttsýn og hrekur burt varginn – óþreytandi að passa varpið. Hún er fugl lífsins, óhefluð, undursamleg og fullkomin.

Þannig varstu, Edda.