Glæpagengið Píratar

Eftir Helga Hrafn Gunnarsson

Nýlega komst í fréttirnar sú túlkun Vilhjálms nokkurs Bjarnasonar, hv. þingmanns Sjálfstæðisflokksins, að Píratar kenndu sig við skipulagða glæpastarfsemi. Þessu hefur aðallega verið svarað með háði, en stundum er þess virði að máta einhverja vitleysuna við veruleikann og spyrja sig tvisvar að því hvort ekki leynist í henni sannleikskorn.

Nafnið „Píratapartýið“, upprunalega heiti Pírata á Íslandi, var leikur við nafnið „Pirate Party“ sem er hið enska heiti hreyfingarinnar, en á netinu er enska orðið „pirate“ slanguryrði yfir þann sem fremur höfundaréttarbrot. Vissulega hafa í gegnum tíðina verið til hópar sem stunda skipulögð höfundaréttarbrot, jafnvel í hagnaðarskyni. Reyndar er það löngu hætt að svara kostnaði og því eru höfundaréttarbrot í dag aðallega framin með það að leiðarljósi að deila menningu heimsins endurgjaldslaust með öðrum. En vissulega hafa verið til skipulagðir hópar sem stunda höfundaréttarbrot.

Það er því ekkert endilega svo fjarri lagi í sjálfu sér að Píratar kenni sig við skipulagða glæpastarfsemi, allavega ef maður reynir á skilgreininguna upp að þolmörkum. En þá kenna Píratar sig við skipulagða glæpastarfsemi á sama hátt og Sjálfstæðisflokkurinn kennir sig við landráð. Ísland laut jú Danakonungi á sínum tíma og væntanlega var hið sama sagt um sjálfstæðissinna þá og sagt er um Pírata nú; að andstaðan við ríkjandi fyrirkomulag jafngildi réttlætingu á broti þess fyrirkomulags sem sóst er eftir því að breyta.

Tilfellið er nefnilega það, að landslög og samfélagið hverju sinni þurfa að vera í ákveðnum takti við hvort annað. Þegar taktleysið milli landslaga og samfélags er orðið svo áberandi að það verður hvorki lagfært né hunsað er kannski kominn tími til að endurskoða lögin frekar en samfélagið.

Þetta taktleysi er ekki hægt að lagfæra í frjálsu samfélagi þegar kemur að höfundaréttarbrotum. Mögulegt var að framfylgja ríkjandi útfærslu á höfundarétti í meginatriðum þegar miðlun upplýsinga var háð verulegum tæknilegum takmörkunum, en nú með tilkomu internetsins verður henni ekki framfylgt nema með mjög víðtækri stjórn yfir miðlun upplýsinga. Ígrundum nú vel hvað þetta þýðir. Framfylgni núríkjandi útfærslu höfundaréttar er háð sömu aðferðum og þeirri sem heimilar yfirvöldum ritskoðun og persónunjósnir. Að sama skapi er það sama tæknin sem gerir fólki kleift að dreifa höfundaréttarvörðu efni og gerir fólki kleift að komast framhjá ritskoðun og persónunjósnum. Það er af þessum ástæðum sem baráttan gegn höfundaréttarbrotum hefur mistekist fullkomlega – vegna þess að samfélagið er ennþá í meginatriðum frjálst. Frá tæknilegu sjónarmiði er baráttan gegn höfundaréttarbrotum óaðgreinanleg frá baráttu gegn upplýsingafrelsi.

Það er þess vegna sem Píratar kenna sig við höfundaréttarbrot. Við verðum sem samfélag að horfast í augu við þá staðreynd að hagsmunir höfunda verða ekki tryggðir með núríkjandi útfærslu höfundaréttar nema með því að ganga að upplýsingafrelsinu dauðu. Það sem Píratar hinsvegar vilja mun frekar gera til að leysa vanda hugverkaiðnaða, er að finna ný viðskiptamódel sem ekki byggja á eftirliti með og takmörkunum þriðja aðila á upplýsingamiðlun. Ný viðskiptamódel eru sífellt að líta dagsins ljós í hinum ýmsum hugverkageirum og nú liggur á að leyfa þeim að þróast í stað þess að framfylgja fyrirkomulagi sem hvorki hefur staðist tímans tönn, né er líklegt til að gera það nokkurn tíma.

Þegar stórfelldar breytingar á samfélaginu eiga sér stað ætti það ekki að koma neinum á óvart að lögin sjálf verði að stærra vandamáli en brot á sömu lögum. Stundum er lögbrotið einfaldlega ekki jafn alvarlegt vandamál og löggjöfin sjálf. Þegar Ísland vildi sjálfstæði mátti alveg uppnefna talsmenn þess landráðamenn, og meðan við búum við löggjöf á borð við núríkjandi útfærslu á höfundarétti, vímuefnalöggjöfina og annan úr sér genginn lagabálk, munu Píratar þola ásakanir um að vera þjófar og glæpamenn. En ef Píratar snerust um þjófnað og glæpamennsku, þá væri engin ástæða til að blanda sér í pólitík – við værum einfaldlega glæpagengi. En raunveruleikinn er sá að víða er löggjöfin mun stærra vandamál en vandamálið sjálft sem henni er ætlað að leysa. Við teljum að landslög eigi að vera skynsamleg, sanngjörn og í takti við raunveruleikann, en að þegar svo sé ekki, þá beri að endurskoða löggjöfina á undan raunveruleikanum.

 

Helgi Hrafn Gunnarsson, Hringbraut, 25. mars 2015