Gjaldeyrishöftin: Orð og gjörðir

Eitt af allra stærstu og afdrifaríkustu verkefnum sem ríkisstjórnin fer með forustu um er afnám fjármagnshaftanna og því nátengt er uppgjör þrotabúa gömlu bankanna. Senn eru 14 mánuðir liðnir frá þingkosningum og ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks hefur formlega verið við völd í nokkuð á annað ár, svo að vonandi leyfist að fjalla aðeins um stöðu fjármagnshaftanna án þess að vera sakaður um „loftárásir“ eða eitthvað þaðan af verra.

Risavaxnar krónueignir í eigu erlendra aðila, bæði vegna vaxtamunaviðskipta á árunum fyrir hrun og svo stabbinn sem bætist við tengt falli og uppgjöri gömlu bankanna, er tvímælalaust stærsta og vandasamasta eftirhrunsverkefni sem enn er glímt við. Þetta er þeim mun ljósara sem þrotlaus barátta undangengin 5 ár hefur komið ríkisfjármálunum þokkalega fyrir vind — í bili í öllu falli. Verkefnið er að leysa úr flækjunni án þess að stöðugleika sé fórnað og greiðslugetu þjóðarbúsins í erlendum gjaldeyri ofboðið.

Yfirlýsingagleði og athafnir

Ekki vantaði að oddvitar ríkisstjórnarinnar lögðu kokhraustir upp í afnámsleiðangurinn. Í júníbyrjun 2013 sagði Sigmundur Davíð Gunnlaugsson forstæðisráðherra í viðtali við Bloomberg að ný áætlun um afnám hafta myndi líta dagsins ljós í september og byggja að hluta á hugmyndum hans sjálfs. September 2013 er liðinn fyrir 10 mánuðum síðan og engin ný áætlun um verkefnið hefur litið dagsins ljós. Verður því að ætla að enn sé unnið eftir upphaflegri áætlun um losun fjármagnshafta frá árinu 2011. Fjármálaráðherra hefur ítrekað sett fram þau bjartsýnisviðhorf að unnt væri að aflétta höftunum á sex mánuðum að því tilskyldu að erlendir krónueigendur stilltu væntingum sínum í hóf. Fyrstu sex mánuðir fjármálaráðherra í þessu samhengi eru liðnir.

Í vikunni sem leið bárust þær athyglisverðu fréttir að þá dagana lægju íslenskir embættismenn við í London að ræða við áhugasama erlenda ráðgjafa sem nú stæði til að ráða í verkefnið. Bíðum nú við: Á annað ár liðið frá því að ríkisstjórnin tók við og þá fyrst er farið að huga að erlendri sérfræðiráðgjöf? Nokkuð hefur það nú tekið tímann sinn, enda lagði þverpólitísk samráðsnefnd frá síðasta kjörtímabili einmitt til að ráðnir yrðu erlendir ráðgjafar í bréfi til fjármála- og efnahagsráðherra og formanna allra flokka þann 5. apríl 2013.

Oddvitar ríkisstjórnarinnar hafa ítrekað lagt á það áherslu að þeir eigi ekki og muni ekki eiga í neinum viðræðum eða samningaumleitunum við slitastjórnir eða kröfuhafa. Forsætisráðherra hefur útskýrt óframkomna afnámsáætlun með vangaveltum um að  það kunni að vera óæskilegt að sýna á slík spil yfir höfuð. Svo virðist sem til þess sé ætlast að slitastjórnir eða kröfuhafar eigi frumkvæðið. En þar á bæ er staðan sú að beiðnum um samþykki nauðasamninga með tilheyrandi undanþágum er ekki svarað. Hver er þá að bíða eftir hverjum? Eru allir að bíða? Hvernig á að nota hina erlendu ráðgjafa, þá loksins þeir koma til sögunnar, ef ríkisstjórn ætlar alls enga aðkomu að hafa að málinu? Hér er eitthvað sem gengur ekki alveg upp.

Aðrir en ríkisstjórn nota tímann

Seðlabankinn hefur þó nýtt tímann til að betrumbæta greiningu sína á vandanum og stærð hans. Þá sendi viðskiptaráð  frá sér athyglisverða greinargerð um málið á dögunum og kemst að þeirri niðurstöðu að nauðasamningar eða einhvers konar samningar séu vænlegasta leiðin. Aðrar hugmyndir, svo sem að setja búin í gjaldþrot, séu síðri en þó skárra að slitameðferð ljúki með gjaldþrotaskiptum innan hóflegs tíma en að óbreytt ástand vari um alla fyrirsjáanlega framtíð.

Þessa kosti alla verður að vera hægt að ræða fordómalaust og án þess að umræðan lendi ofan í lýðskrumshjólförum „hörku“ eða „linkindar“ í garð kröfuhafa. Það sem málið snýst um að lokum er að er að komast eitthvað áfram með málið og ná árangri. Verkefnið liggur nokkuð ljóst fyrir og það er engin ástæða til að ætla neinum sem um það fjallar annað en að vilja gæta þjóðarhagsmuna okkar eins og nokkur kostur er.

Reyndar finnst mér vanta inn í umræðuna þessa dagana þá mögulegu leið að þetta leysist á viðskiptalegum forsendum. Sá kostur var ofarlega á borðum og kom talsvert til skoðunar á síðustu mánuðum fyrri ríkisstjórnar. Ef innlent félag í eigu ríkisins eða ríkis og lífeyrissjóða gerir einfaldlega þrotabúum gömlu bankanna tilboð um að kaupa af þeim á einu bretti allar eignir búanna í íslenskum krónum en að sjálfsögðu á afar niðursettu verði umreiknað í erlenda mynt. Tilboðið tæki fullt mið af þeim efnahagslega veruleika sem myndar umgjörðina um þetta mál. Yrði slíkum tilboðum hafnað væri ekki mikill skaði skeður. Málið sigldi þá áfram í óbreyttri stöðu um sinn og hver veit nema tímin ynni með tilboðinu og mönnum snerist fljótlega hugur.

Að lokum og til að fyrirbyggja allan misskilning vill undirritaður taka fram að jafn brýnt og það er að komast eitthvað áfram og sjá þá framtíð nálgast að við getum leyst fjármagnshöftin af hólmi með traustum þjóðhagsvarúðartækjum þá er hitt eindregin skoðun undirritaðs að hér verði að vanda mjög til verka. Ekki er verjandi að taka áhættu hvað varðar stöðugleika, greiðslujöfnuð og greiðslugetu þjóðarbúsins. Sé slíkt valkosturinn við óbreytt ástand er það af tvennu illu skárri kostur enn um sinn.

Steingrímur J. Sigfússon, 26. júní 2014