Fyrir viku

Á þjóðhátíðardaginn fór ég nestislaus í nýjum skóm niður á Austurvöll til þess að hlusta á forsætisráðherra milliliðalaust. Leyfa honum að tala til mín. Um framtíðina.

 

Ég kom snemma, fór beint að álvarnargrindum vinstramegin þegar gengið er inn á völlinn. Þar hitti ég góðkunningja minn, prúðbúinn. Hann sagðist alltaf fara á völlinn á sautjándanum, hafði hafa alist upp við það. Fyrirmennin voru enn í kirkju þegar ég mætti. Alþýða manna var að safnast saman. Maður gekk fram og til baka um völlinn í eirðarleysi og blés í dómaraflautu. Mér þótti það ekki góðir tónleikar.

Mig minnir að það hafi verið kirkjuklukknahljómur sem varð til þess að ég tók eftir því hvar fyrirmennin komu gangandi. Forsetinn fór fyrir flokknum, brosti og veifaði til alþýðunnar. Forsætisráðherra gekk við hlið hans, hýr, og mér hefur verið sagt að hann hafi líka vinkað. Ég sá það ekki. Það hafði fjölgað verulega á vellinum. Það heyrðist kurr í fólkinu þegar hersingin birtist, flautumaðurinn blés fastar og einhverjir börðu bumbur. Flokkurinn gekk inn á völlinn, forsetinn fór inn í þinghúsið að ná í blóm.

Þaðan sem við stóðum, ég og kunninginn, horfðum við beint undir tjaldhiminninn þar sem fyrirmennin komu sér fyrir og mér varð ljóst að þetta var kjarni veislusamfélagsins. Hirðin. Bragurinn á athöfnum þeirra var í ætt við það sem orða mætti sí svona: Hérna erum við, hinir meiriháttar, þarna eruð þið hin. Það kom sér í sæti, fína fólkið, eftir fyrirfram settum reglum, þeir æðstu fremst og næst Jóni Sigurðssyni, og síðan jafnt lækkandi virðingarsess eftir því sem aftar dró. Alþýða manna hækkaði róminn um allan völl, ókyrrðin jókst eftir því sem fleiri settust undir tjaldið. Hægra megin við mig stóðu fyrirmyndarhjón úr viðskipalífinu. Þau dæstu mæðulega.

Svo breyttist eitthvað. Hjónin gripu andann á lofti, bumburnar emjuðu, forsetinn kom út úr þinghúsinu og gekk á eftir blómakransi sem mér sýndist skátar halda á. Ég sá flokkinn ekki við fótstall Jóns Sigurðssonar fyrir mannfjöldanum, en þóttist vita að kransinn hefði lent þar og forsetinn hefði lagt veifihöndina að verkinu. Svo kom þjóðhöfðinginn í augsýn, gekk undir himinninn og settist á fremsta bekk og sat þar sæll á svip með biskupnum og ráðherrum. Þau virtust hamingjusöm.

Svo var sungið og kallað, staðið upp undir tjaldinu og sest og sungið og kallað og ég man ekki lengur röð atburða en allt í einu var forsætisráðherrann stiginn í pontu sem tyllt hafði verið niður framan við Jón Sigurðsson og byrjaður að tala. Ég sá hann ekki í stólnum, bara biskupinn og forsetann og fjármálaráðherrann með litla hnátu á kné sér, en ég heyrði í honum. Hvert orð. Framan af. Svo fór ég að missa úr. Ekki vegna hávaða í þeim sem voru komnir á völlinn til þess að mótmæla vanhæfri ríkisstjórn, heldur vegna þess að ráðherrann talaði yfir mig, yfir fólkið; hann grobbaði af ímynduðum afrekum, fór með gamlar tuggur, japlaði á mygluðu heyi.

Það var sorglegt að verða vitni að því að oddviti fólksins skyldi ekki geta talað við það, látið það heyrast að hann skildi angist þjóðar sinnar, að í framtíðinni ætlaði hann að hlusta á hana áður en hann gripi til ráða, huga að þörfum hennar, vinna fyrir hana en ekki gegn henni. Og telja í hana kjark. Þor. Bjartsýni. En þetta gerði hann ekki.

„Hvað sagði hann núna,“ spurði ég góðkunningja minn. „Ég náði því ekki,“ svaraði hann. „Ég var dottinn út.“ Ég ætlaði að fara að spyrja fyrirmyndarhjónin hægra megin við mig að því sama því að þau voru brosandi og hlutu að hafa heyrt það, en þá stóð kona upp undan tjaldinu framanverðum, gekk út úr sætaröðinni, og hvarf mér og ég ímyndaði mér að henni hefði orðið mál og þurft að komast á klóið hvað sem tautaði. Mér sýndist hún vera í mórauðu. Þremur dögum síðar frétti ég frá konu í veislusamfélaginu, sem sat aftan við miðjan himinn, að þetta hefi verið samflokkskona forsætisráðherrans, alþingismaður. Hún hefði arkað til mótmælenda og lesið þeim pistilinn fyrir dónaskap og skrílslæti og heimtað að þau héldu sér saman á meðan ráðherrann talaði. Við það jókst baul og bumbusláttur. Hann hélst þar til yfir lauk.

„Leiðinlegt að fólkið skyldi ekki þagna á meðan þjóðsöngurinn var sunginn,“ sagði kunningi minn. „Eða þegar börnin sungu, það er sko hneyksli,“ sagði annaðhvort hjónið hægra megin við mig. Mér þótti hins vegar verst að ráðherrann skyldi ekki segja eitthvað af viti og sorglegt að verða vitni að því að hann þekkir ekki þjóð sína og enn síður sinn vitjunartíma.

Svo gekk ég hryggur heim á nýju skónum, vondaufari um bjartari tíð en ég var þegar ég hélt til fundar við framtíðina fyrr um morguninn. Það var óhugur í mér. En ég gat, og get ennþá, huggað mig við að ég er vondur spámaður og kannski verður bara allt í þessu fína á komandi árum þrátt fyrir það að fyrirmennin hafi flatt þjóðhátíðardaginn út með vangetu og þekkingarskorti.